Die Jahreszeiten

Titelpagina van de eerste editie

Het muziekwerk Die Jahreszeiten is een oratorium van Joseph Haydn (Hoboken-Verzeichnis XXI:3).

Ontstaansgeschiedenis

Haydn werd aangespoord tot het componeren van dit werk door het grote succes van zijn voorgaande oratorium, Die Schöpfung (1798), dat op dat moment in heel Europa opgevoerd werd. Baron Gottfried van Swieten, de zoon van de beroemde Nederlandse hofarts aan het keizerlijke hof in Wenen, die ook in Mozarts carrière een grote rol speelde, schreef voor beide werken het libretto. De tekst was zijn eigen vertaling in het Duits van delen van de Engelse gedichtencyclus The Seasons van James Thomson (1700-1748), van wie ook de tekst van het onofficiële Britse volkslied Rule, Britannia! afkomstig is. Van Swieten verlegde de plaats van handeling echter naar het Oostenrijkse platteland en schetste in zijn luchtige relaas een geïdealiseerd beeld van het boerenleven, iets wat Haydn niet kon overtuigen.

Het componeren viel Haydn zwaar, ten eerste door zijn langzaam zwakker wordende gezondheid en ten tweede doordat hij niet goed met Van Swietens tekst uit de voeten kon. Het kostte Haydn twee jaar om het werk te voltooien.

De première in Wenen op 24 april 1801 was weliswaar een succes, maar niet zo succesvol als de eerste uitvoeringen van Die Schöpfung drie jaar eerder. Ook in de jaren erna werd Die Jahreszeiten duidelijk minder vaak opgevoerd dan Die Schöpfung.

Bezetting

Die Jahreszeiten is geschreven voor een groot klassiek orkest, meestal met een vierstemmig koor en drie solisten, die het landvolk vertegenwoordigen: de boer Simon (bas), zijn zoon Lukas (tenor) en diens minnares Hanne (sopraan). De bezetting van solisten is dus dezelfde als in Die Schöpfung.

Het orkest bestaat uit 2 fluiten (waarvan 1 dubbelt op piccolo), 2 hobo's, 2 klarinetten, 2 fagotten, 1 contrafagot, 4 hoorns, 2 (in het slot 3) trompetten, pauken, triangel, tamboerijn, 2 trombones en 1 bastrombone en de gebruikelijke strijkers met eerste en tweede viool, altviool, cello en contrabas.

Inhoud

Het oratorium bestaat uit vier delen, wat vanzelf spreekt voor een stuk dat de vier jaargetijden behandelt. Het bevat de gebruikelijke recitatieven, aria's en koordelen.

In tegenstelling tot de meeste oratoria is de tekst niet religieus, afgezien van een lofprijzing aan God aan het einde van het eerste deel. Er worden onderwerpen als liefde, jacht en vrolijke dronkenschap behandeld.

De muziek

Die Jahreszeiten is opgedeeld in 4 delen: de Lente, de Zomer, de Herfst en de Winter.

Der Lenz

1. Ouverture en Recitatief - Seht, wie der strenge Winter flieht. — De introductie is een ouverture die de overgang van winter naar lente introduceert. Dan volgt een recitatief voor sopraan, tenor en bas, waarin de lente wordt aangekondigd.
2. Komm, holder Lenz — Het koor van 'landmensen' vraagt om een snelle komst van de lente.
3. Vom Widder strahlet jetzt — Recitatief van Simon
4. Schon eilet froh der Ackersmann — Aria van Simon
5. Der Landmann hat sein Werk vollbracht — Recitatief van Lukas
6. Sei nun gnädig — Trio en koor
7. Erhört ist unser Flehn — Recitatief van Hanne
8. O wie lieblich ist der Anblick — Vreugdegezang met afwisselend koor en jeugdkoor
9. Ewiger, mächtiger, gütiger Gott — Koor met solisten

Der Sommer

10. Inleiding en Recitatief - Im grauen Schleier rückt heran — Met een korte instrumentale inleiding wordt de zomer voorgesteld. In het daaropvolgende recitatief begroet Simon de nieuwe dag.
11. Der munt're Hirt versammelt nun — Aria en recitatief van Simon en Hanne
12. Sie steigt herauf, die Sonne — Trio en koor
13. Nun regt und bewegt sich — Recitatief van Simon
14. Die Mittagssonne brennet jetzt — Recitatief van Lukas
15. Dem Druck erlieget die Natur — Een cavatina van Lukas
16. Willkommen jetzt, o dunkler Hain — Recitatief van Hanne
17. Welche Labung für die Sinne — Aria van Hanne
18. O seht! Es steiget in der schwülen Luft — Recitatief van Simon, Lukas, Hanne
19. Ach, das Ungewitter naht — Koor
20. Die düst'ren Wolken trennen sich — Trio en koor

Der Herbst

21. Inleiding en Recitatief - Was durch seine Blüte. — Met een korte instrumentale inleiding wordt de herfst voorgesteld. In het daaropvolgende recitatief begroeten Hanne, Lukas en Simon het nieuwe seizoen.
22. Den reichen Vorrat führt er nun — Recitatief van Lukas
23. So lohnet die Natur den Fleiß — Trio en koor
24. Seht, wie zum Haselbusche dort — Recitatief van Hanne, Lukas en Simon
25. Ihr Schönen aus der Stadt — Liefdesduet van Hanne en Lukas
26. Nun zeiget das entblößte Feld — Recitatief van Simon
27. Seht auf die breiten Wiesen hin — Aria van Simon
28. Hier treibt ein dichter Kreis — Recitatief van Lukas
29. Hört, hört, das laute Getön — Jachtkoor
30. Am Rebenstocke blinket jetzt — Recitatief van Hanne, Lukas en Simon
31. Juchhe! Der Wein ist da! — Koor van het landvolk

Der Winter

32. Inleiding en Recitatief — In de orkestrale inleiding wordt het naderen van de winter muzikaal voorgesteld, het is een langzaam, somber stuk.
33. Nun senket sich das blasse Jahr — Recitatief van Hanne en Simon
34. Licht und Leben sind geschwächet — Cavatine van Hanne
35. Gefesselt steht der breite See — Recitatief van Lukas
36. Hier steht der Wand'rer nun — Aria van Lukas
37. So wie er naht — Recitatief van Hanne, Lukas en Simon
38. Knurre, schnurre, knurre — Lied met Hanne en koor
39. Abgesponnen ist der Flachs — Recitatief van Lukas
40. Ein Mädchen, das auf Ehre hielt — Sprookje van Hanne en koor
41. Vom dürren Osten dringt ein scharfer Eishauch — Recitatief van Simon
42. Erblicke hier, betörter Mensch — Aria van Simon
43. Die bleibt allein und leitet uns — Recitatief van Simon
44. Dann bricht der große Morgen an — Trio en dubbelkoor

Bronnen, noten en/of referenties

Bladmuziek van Die Jahreszeiten op de website van het International Music Score Library Project