Textuur (muziek)

Zie Textuur (doorverwijspagina) voor andere betekenissen van Textuur.

Bij textuur van geïmproviseerde en gecomponeerde muziek gaat het om om de gelaagdheid van melodieën en eventuele begeleiding. Textuur is de manier waarop het tempo, de melodische en harmonische materialen worden gecombineerd in een muzikale compositie.

De belangrijkste textuur-onderscheiding is in monofonie, heterofonie, homofonie en polyfonie.

Monofonie (monodie)

Bij monofonie is sprake van een eenstemmige melodie. Als er een schaarse op de achtergrond blijvende begeleiding is, spreekt men ook wel van monodie. Monofone muziek werd oorspronkelijk niet genoteerd en was niet aan een maatsoort gebonden.

Voorbeeld van parallel organum in octaven, kwinten en kwarten

Chant en gregoriaanse muziek zijn voorbeelden van monofone muziek. Deze laatste is ontstaan in de Katholieke Kerk voor de Romeinse liturgie.

Ontwikkeling

Het organum is een ontwikkeling hieruit naar meerstemmige muziek. Bij de eenvoudige vormen van het organum is er een eerste stem (een Gregoriaanse melodie, de vox principalis, later cantus firmus) en een tweede stem (vox organalis) met vaste toonhoogte (drone), of een parallelle stem met een vaste afstand (octaaf, kwint of kwart) onder of boven de hoofdmelodie. Het was nog niet nodig de muziek te noteren. Bij een tweede stem met meer variatie, zoals een wisselende afstand tot de hoofdmelodie of in een ander ritme) groeide de noodzaak de muziek te noteren.

Voorbeeld van meerstemmigheid in de Matthäus-Passion van Bach. (De noten in zwart zijn heterofoon, en de noten in rood zijn unisono.)

Heterofonie

Bij heterofone of meerstemmige muziek zingen of spelen meerdere stemmen dezelfde melodie tegelijk, maar elk op hun eigen manier. Heterofonie is een term die gehanteerd wordt om de afwijkingen van de eenstemmigheid (monofonie) van een melodie in verschillende muzikale partijen aan te duiden. Dit betekent dat twee of meer muzikale stemmen (instrumenten of zangstemmen) verschillende tonen produceren.

Homofonie in Thomas Tallis' "If ye love me," gecomponeerd in 1549.

Homofonie

Homofonie duidt op meerstemmige muziek, waarbij alle stemmen en woorden als ze gezongen worden, (ongeveer) gelijktijdig declameren. In andere woorden: wanneer de afzonderlijke partijen van een meerstemmig stuk allemaal grotendeels hetzelfde ritme hebben, spreken we van homofone muziek. Verticaal gezien vormen de stemmen tezamen vaak akkoorden. Homofonie is het tegenovergestelde van polyfonie. Voorbeelden van homofone muziek zijn de gezongen hymnes in de protestantse traditie evenals het Anglicaanse gezang.

Polyfonie

Bij polyfonie is er meer dan één stem. Er zijn meerdere melodieën tegelijkertijd in al dan niet verschillende stemregisters. Het basisprincipe is daarbij dat alle stemmen een volwaardige rol hebben of gelijkwaardig zijn. De stemmen verschillen van elkaar in zowel noten als in ritmes. De verschillende ritmes helpen de stemmen gescheiden te houden. Er is sprake van homofonie als de afzonderlijke stemmen grotendeels hetzelfde ritme hebben.

Polyfonie wordt doorgaans beschouwd als de hoogste prestatie van westerse kunstmuziek. Contrapunt is hier het klassieke voorbeeld. Bekende voorbeelden van polyfone muziek zijn de canon en de fuga.