Zottegems
Het Zottegems is het dialect van het Nederlands dat gesproken wordt in en rond de Oost-Vlaamse stad Zottegem. Het Zottegems behoort tot het Oost-Vlaams. Het Zottegemse dialect maakt deel uit van de groep van de eigenlijke Oost-Vlaamse dialecten (net zoals Eekloos, Deinzes, Oudenaards, Wetters,...) uit het Oost-Vlaamse kerngebied (westelijk twee derde van de provincie Oost-Vlaanderen).
In 2015 werd een Zottegemschen Dictionair uitgebracht met meer dan 1000 dialectwoorden.[1] Volkszanger Emiel 'Miele' De Meyer zong liedjes in het Zottegemse dialect. In 2023 werd een verkiezing georganiseerd van het mooiste Zottegemse dialectwoord, 'redzekes' (bijna) werd de winnaar.[2][3][4][5]
Ontstaan[bewerken | brontekst bewerken]
Na 1550 verloor Vlaanderen aan belang aan Brabant. Hierdoor veranderde het taalgebruik (klankverschuiving en het gebruik van enkele nieuwe woorden) gedeeltelijk, vandaar de grote verschillen in dialecten in Oost-Vlaanderen. Het Zottegems behoort tot het kerngebied van het eigenlijke Oost-Vlaams en verschilt dus sterk van de veel meer verbrabantste dialecten van de naburige Denderstreek (die beginnen vanaf buurgemeente Herzele).[6] Het verschil ligt vooral in één klankverschuiving ten gevolge van de stand die de tong en de lippen innemen bij het uitspreken van bepaalde klanken (muur (Zottegems)-mier, metsen (Zottegems)-masjen (metselen), twènteg (Zottegems)-twientjeg (twintig)). Het Zottegems kende invloeden van de Spanjaarden, Oostenrijkers en vooral van het Frans (sakosse (>sacoche)/handtas, kreejong (>crayon)/potlood, paruuke (>perruque)/pruik). Het Zottegemse dialect heeft zoals alle Vlaamse streektalen te kampen met lexicaal verlies; Zottegemse sprekers spreken steeds vaker een breder regiolect met minder specifiek Zottegemse woordenschat, of ze praten Vlaamse tussentaal of Standaardnederlands (AN).[7]
Kenmerken[bewerken | brontekst bewerken]
Het Zottegems vertoont de typische kenmerken van een dialect uit het Oost-Vlaamse kerngebied[8]:
- vervanging van oeë door u(u)ë (buëm/boom) (vergelijk met Antwerps en Kortrijks boeëm)
- verschuiving van het Middelnederlandse ii tot 'lichte' tweeklanken (zoals in het Franse aise en oeuvre)
- zwakke uitgang van werkwoorden in de verleden tijd op -tege(n) of -dege(n) (speeldegen/speelden, luptege/liep)
- tussen een gekleurde, volle klinker en een doffe e verdwijnen de medeklinkers -g, -j- en -w; dat gaat gepaard met een sterke rekking van de voorafgaande klinker. Die rekking is een soort compensatie voor het wegvallen van die medeklinkers (groeën/groeien, drou'n/draaien)
- bijvoeglijke naamwoorden die soms eindigen op een doffe e (ij ès brave/hij is braaf)
- wegvallen van de -h (è uuë oe'n/oude hoge hoeden)
- inslikken van eindklanken en uitspreken van alle woorden in één adem (wèn older zie' luup' n nor tschole/wij hebben jullie naar school zien stappen)
Woordenschat[bewerken | brontekst bewerken]
Enkele voorbeelden:
| Nederlands | Zottegems |
|---|---|
| egel | (nen) uts |
| doodsbang | duu van schoute |
| nipt, bijna | redzekes |
| vlinder | (ne) vliegenbèt |
| schaatsen | schoverdènen |
| terwijl | swenst/benst (da) |
| droge worst | (een) endeken,(ne) gedruugden end |
| Sint-Goriks-Oudenhove | Sente Guerens |
| kroonkurk | (een) bierscheelken |
| wesp | (ne) fluitenier |
| paadje in de moestuin | (een) lochtingboontsen |
| gerst | schokeloen |
| populierenhout | woubuuëmenèt |
| boterhammentrommel, brooddoos | (een) bootbozze |
| kurk | flokèt |
| (n)ergens (anders) | (n)ieveranst (el) |
| maar neen! toch wel! | abakkendoe! toetoet! |
Bronnen[bewerken | brontekst bewerken]
- Zottegems woordenboek Stad Zottegem
- Van Der Meersch, L., 2014, Lexicaal dialectverlies in Zottegem, Universiteit Gent
- Coessens, J., 1999, Taalgebruik, taalattitudes en lexicale standaardisering in Zottegem, Universiteit Gent
- Zottegems Mijn Woordenboek
- Taeldeman, J., Oost-Vlaams, Taal in stad en land, 2005, Tielt:Lannoo
- Taeldeman, J., Van Keymeulen, J., De dialecten in Oost-Vlaanderen. Vakgroep Nederlandse Taalkunde, UGent "Oost-Vlaamse zanten"
- Devos, M., Dialectwoordenschat als spiegel van de cultuur, Handelingen Zottegems Genootschap voor Geschiedenis en Oudheidkunde, 1995.
- Van De Velde, G., Zottegemschen Dictionair, 2015.
Referenties[bewerken | brontekst bewerken]
