Ludwig Mies van der Rohe

Barcelona: Duits paviljoen (1929, herbouw uit 1999)

Barcelona zetel (1929) Model 250L; verchroomd staal met lederen zit

Brno: Villa Tugendhat (1929/30)

Het Seagram Building, een type-voorbeeld van de standaardwolkenkrabber in de Internationale Stijl

Achterzijde Neue Nationalgalerie

Martin Luther King Jr. Memorial Library

Ludwig Mies van der Rohe (Aken, 27 maart 1886 - Chicago, 17 augustus 1969) was een Duits-Amerikaans architect en meubelontwerper die grote invloed heeft uitgeoefend op de ontwikkeling van de 20e eeuwse architectuur. Zijn ontwerpen worden gekenmerkt door heldere vormen en een veelvuldig gebruik van glas, staal en beton.

Zijn echte naam was Maria Ludwig Michael Mies, maar rond 1921 veranderde hij zijn naam, door er de meisjesnaam van zijn moeder (met de extra toevoeging "van der") aan toe te voegen: "Mies van der Rohe".

Opleiding

Na een opleiding tot meubelontwerper kwam hij in dienst bij Peter Behrens, bij wie hij Walter Gropius en Le Corbusier ontmoette (1908-1911). Zijn stijl ontwikkelde zich van een romantisch classicisme tot een modernistische stijl onder meer beïnvloed door De Stijl.

Vroege werken

Hij ontwierp enige woningen voor de Weissenhof-siedlung in Stuttgart, een experimentele wijk waarin ook woningen van onder andere Le Corbusier en Hans Scharoun werden gerealiseerd. Voor de wereldtentoonstelling van Barcelona van 1929 ontwierp hij het Duitse paviljoen: een compositie van strakke rechte vlakken, uitgevoerd in luxe materialen. Uit dezelfde periode dateert zijn Villa Tugendhat in het Tsjechische Brno. Begin 1932 ontwierp hij het Mies van der Rohe Haus in Berlijn. In 1930 werd Mies van der Rohe directeur van het Bauhaus te Dessau, totdat dit in oktober 1932 door de Nazi's werd gesloten. In 1938 emigreerde hij naar de Verenigde Staten en werd directeur van de architectuurafdeling van het "Illinois Institute of Technology" te Chicago, waardoor de idealen van Walter Gropius' Bauhaus ruime verspreiding vonden op Amerikaanse bodem. In 1940 ontwierp hij een globaal plan voor een de nieuwbouw voor het instituut: een streng rechthoekig complex met afzonderlijke gebouwen voor onderwijs en onderzoek. In 1944 werd hij Amerikaans staatsburger.

Bouwstijl

Zijn bouwstijl kenmerkt zich door strakke lijnen en een consequent gebruik van staal en glas met constructief knap bedachte en mooi ogende hoekoplossingen. Hij was de geestelijke vader van de standaard-wolkenkrabber" die in feite beperkt is tot een "blok", bestaande uit een stalen raamwerk gevuld met glas. (De gevel had hier geen dragende functie meer: het gebouw werd gedragen door een "intern" geraamte). De afwezigheid van ornamenten betekende een duidelijke breuk met de traditie.

Het minimalistisch motto "Less is more" vatte zijn stijl goed samen: de vorm moest tot het minimum teruggebracht zijn, maar dat minimum moest wel, qua verhoudingen en materialen, perfect zijn. De woordspeling "Less is a bore", die Robert Venturi maakte, relativeert enigszins Mies’ architectuuropvatting. Dit alles leidde wel tot architectonisch zeer verantwoorde ontwerpen, doch niet steeds tot tevreden opdrachtgevers: het Farnsworth-huis in Plano, Illinois, bestaande uit niet meer dan twee "platen" voor de (op poten staande) vloer en het plafond, met (behalve voor de badkamer) geheel glazen wanden, haalde wel vrijwel elk boek over architectuurgeschiedenis, doch leidde tevens tot een rechtszaak over de hoogte van de stookkosten. Bij andere ontwerpen bleek het verschil tussen de uitzettingscoëfficiënt van staal en glas tot lastig te verhelpen lekkages te leiden.

Latere werken

De eerste ontwerpen waarin deze stijl werd gehanteerd waren de appartementen aan de Lake Shore Drive te Chicago, gevolgd door het Seagram Gebouw te New York. Voor het Illinois Institute of Technology ontwierp hij diverse gebouwen. Het museumgebouw van de Neue Nationalgalerie in het toenmalige West-Berlijn werd zijn laatste ontwerp (1962-67).

Samenwerking met Lilly Reich

Door zijn betrokkenheid bij de Deutscher Werkbund kwam Mies in contact met de designer Lilly Reich (1885-1947). In 1926 verhuisde ze van Frankfurt am Main naar Berlijn om de professionele partner te worden van Mies voor een periode van 13 jaar (vanaf 1925 tot aan Mies' emigratie naar de Verenigde Staten in 1938). Tijdens hun langdurige en constante samenwerking ontwierpen ze de Barcelona Chair voor het Barcelona Pavilion (1929) en de Brno Chair. Toen Mies directeur werd van de laatste periode van het Bauhaus, na de verhuis van Dessau naar Berlijn in 1930), werd Reich er als enige vrouw, docente. Zij doceerde er interieurkunst en meubeldesign.

Invloed

Zijn werk is niet weg te denken uit wat de Internationale Stijl is gaan heten: een bouwstijl die geen relatie meer heeft tot een bepaalde lokale architectuur-traditie, doch in feite op elke plek kan worden neergezet. Voorzover nog een associatie met een bepaalde omgeving wordt opgeroepen, heeft deze stijl zijn eigen biotoop geschapen: die van het zakencentrum met een beeldhouwwerk van Henry Moore op een esplanade in travertinsteen.

De stijl van Mies van der Rohe werd overgenomen door vele architecten, met name het bureau Skidmore, Owings & Merrill. Uiteindelijk zou de proliferatie van de wat onpersoonlijke stijl leiden tot de denigrerende term "SOM-doos", waarbij de afkorting SOM gekscherend vertaald werd naar "Same Old Model". De Internationale Stijl zou echter enkele decennia welhaast verplicht zijn voor de bouw van grote kantoorgebouwen in de zakendistricten van de grote wereldsteden. Pas vanaf de jaren '70, door de opkomst van het postmodernisme in de bouwkunst, gingen architecten zich meer constructivistische vrijheden veroorloven, alsmede ornamentalistische frivoliteiten die door Mies van der Rohe als volstrekt onfunctioneel zouden zijn beschouwd.

De invloed van Mies van der Rohe is onmiskenbaar: de skyline van wereldsteden is ondenkbaar zonder de rechthoekige wolkenkrabber, die nog steeds een geaccepteerde vorm van huisvesting is voor het hoofdkantoor van grote ondernemingen. Met, zeer waarschijnlijk, enige Barcelona-stoelen in de lobby en op de directieverdieping: een ontwerp dat uit 1929 dateert, maar nog steeds volstrekt modern oogt.

Design

Ludwig Mies van der Rohe ontwierp niet alleen gebouwen, ook in samenwerking met Lilly Reich, een aantal bekende stoelen. Ondere andere de bekende 'Barcelona Stoel', ontworpen ter gelegenheid van de wereldtentoonstelling in Barcelona in 1929, is van zijn hand. Deze stoel (met voetbank) is heden nog in productie en behoort tot de "moderne klassieken".
Deze zetelstoel genoemd "Model 250L Barcelona Stoel" heeft als technische kenmerken:

• frame: hard veerkrachtig plat staal met hoogglans, verchroomde afwerking, zware tuiglederen singels ondersteunen de kussens
  
• bekleding: afzonderlijke kussens voor rug en zit, in schuimrubber van verschillende dichtheid; gestoffeerd met bies, en knopen in hoog kwaliteitsleder, elk ledervlak is op afzonderlijke mal gesneden
  

Bibliografie

• Benevolo, Leonardo, Geschichte der Architectur des 19. und 20. Jahrhunderts Band 1 und 2, Deutscher Taschenbuch Verlag, Wissenschaft, 1978.
• Frampton, Kenneth, Modern Architecture. A critical History, Thames and Hudson, 1980 (zie deel II, Hoofdstuk 18: Mies van der Rohe and the significance of fact 1921-33; Hoofstuk 26: Mies van der Rohe and the monumentalization of technique 1933-67
• Jencks, Charles, Modern Movements in Architecture, 1973, Pelican Books, London, (zie hoofdstuk 2: The Problem of Mies)

Externe links

Mediabestanden

• (en) Mies van der Rohe Foundation
• (en) Great Buildings Architects-profiel
• (en) Mies in Berlin - Mies in America