Cornelis Jol
Cornelis Corneliszoon Jol | ||||
---|---|---|---|---|
![]() | ||||
Hedendaagse interpretatie van het uiterlijk van Cornelis Jol, zoals weergegeven in het Museo Puerta de Tierra in Campeche, Mexico.
| ||||
Bijnaam | Houtebeen (Pie de Palo; Pé de Pau; Pied de Pol); El Pirata | |||
Geboren | 1597 Scheveningen | |||
Overleden | 1641 São Tomé | |||
Rustplaats | Grote kerk van São Tomé, Nossa Senhora de Conceição | |||
Religie | Nederduitse Gereformeerde Kerk | |||
Land/zijde | ![]() | |||
Onderdeel | West-Indische Compagnie | |||
Dienstjaren | 1626 - 1641 | |||
Rang | Admiraal | |||
Eenheid | West-Indische Compagnie; Staatse vloot | |||
Slagen/oorlogen | Slag bij Duins | |||
|
Cornelis Corneliszoon Jol (Scheveningen, 1597 - São Tomé, 31 oktober 1641), bijgenaamd "Houtebeen", was een admiraal van de West-Indische Compagnie (WIC) tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Als kaper maakte hij veel buit bij zijn overvallen op Spaanse en Portugese schepen, beladen met goud en zilver. Jol werd in de Republiek als een volksheld beschouwd vanwege zijn grote moed, zijn bijzondere bekwaamheid als navigator en zijn menswaardige behandeling van krijgsgevangenen[1]; dit laatste in tegenstelling tot veel boekaniers, die bemanningen van veroverde schepen simpelweg overboord plachten te zetten.[noot 1]
Biografie
"Houtebeen"
Zijn bijnaam "Houtebeen" kreeg hij nadat hij in een gevecht gewond was geraakt en een been van hem moest worden afgezet. Dit werd vervangen door een houten been. Ook bij andere naties was hij als "Houtebeen" bekend: Pie de Palo in het Spaans, Perna de Pau in het Portugees en Pied de Pol in het Frans. De Spanjaarden noemden hem ook wel El Pirata. Jan Vos dichtte over hem:
- Dit is hy die de zee zal baanen naar de Mooren.
- Heeft hy een been van hout? hy heeft een yzre handt.
- Het klotsen van zyn stelt dreunt Aragon in d'ooren
- Gelyk een donderslagh. het lichaam van ons Landt
- Dat rust niet op zyn been: maar op zyn moedigheeden.
- Wie zich vol moedts betoont ontbreekt het aan geen leeden.[2]
West-Indische Compagnie
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/AMH-6714-KB_View_of_St._Francisco_de_Campeche%2C_depicted_in_the_inset_Yucatan_and_the_Gulf_of_Honduras.jpg/260px-AMH-6714-KB_View_of_St._Francisco_de_Campeche%2C_depicted_in_the_inset_Yucatan_and_the_Gulf_of_Honduras.jpg)
Jol, afkomstig uit een Scheveningse schippersfamilie, ging in 1626 in dienst bij de West-Indische Compagnie en stak negen keer de Atlantische Oceaan over om de Spanjaarden en Portugezen in de West (de Braziliaanse kust en de Caraïben) te bestrijden. In december 1629 veroverde Jol het Braziliaanse eiland Fernando de Noronha[3][4][5], dat tot 1654 als Pavonia deel bleef uitmaken van Nederlands-Brazilië. Ook aan de daaropvolgende verovering in 1630 van Olinda en Recife nam hij deel onder kapitein-generaal Hendrick Lonck. Met een eskader van tien schepen viel hij in 1633, tezamen met de piraat Diego el Mulato, de havenstad Campeche op het schiereiland Yucatán (Mexico) aan. In 1635 werd hij in de buurt van Duinkerke gevangengenomen door Duinkerker kapers, die hem ruim een half jaar later weer uitleverden. In 1638 werd hij benoemd tot admiraal van de WIC. Zijn aanval in datzelfde jaar op de Spaanse Zilvervloot onder Don Carlos de Ibarra mislukte door tegenstand van zijn kapiteins[noot 2], die zich (hetzij uit lafheid, hetzij uit jaloezie dat Jol met voorbijgaan van ouderen in rang tot admiraal was benoemd) aan de strijd onttrokken.[6] Voor zijn persoonlijke dapperheid tijdens deze aanval beloonden de Staten-Generaal hem met een gouden ketting met medaille.
Slag bij Duins
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Zeeslag_bij_Duins%2C_1639.jpg/260px-Zeeslag_bij_Duins%2C_1639.jpg)
Tijdens de Slag bij Duins in 1639 voerde hij als viceadmiraal van de Staatse vloot het bevel over een eskader van zeven schepen, waarmee hij op last van Maarten Tromp onder meer de vluchtroute afgrendelde voor de noordelijke flank van de Spaanse Armada. Door de overwinning van de Nederlanders op deze vloot ging de hegemonie van de Spanjaarden op de Europese wateren voorgoed verloren. Daniël Heinsius schreef op de overwinning het gedicht Don Spek,[noot 3] waarin hij de spot drijft met de Spaanse bevelhebber Don Antonio de Oquendo en er een aantal Nederlandse Dons van eigen maaksel tegenover stelt (waaronder Jol als Don Houtebeen):
- De Zee was Don te klein; ons mannen waren dwergen;
- De schepen min als niet; zijn Gallioenen, bergen!
- Den blixem van de zee, bewust van wind en vloed,
- De mannelike Tromp, heeft hem aldaar ontmoet
- Met ingeboren Dons, raphandige gezellen,
- Die altijd op de zee de pijpen aardig stellen.[noot 4]
- Don Keertekoe, Don Jaap, Don Houtebeen was daar
- Don Banker en Don Vijg met Don de Mangelaar.[7]
Voor zijn verrichtingen tijdens de Slag bij Duins ontving Jol een beloning van 100 ducatons. Tevens werd hem bij deze gelegenheid door de verzamelde Oost- en West-Indische Compagnie een gouden medaille uitgereikt.
Laatste veroveringen in West-Afrika
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Verovering_van_Luanda_en_Sao_Tom%C3%A9%2C_1641.jpg/260px-Verovering_van_Luanda_en_Sao_Tom%C3%A9%2C_1641.jpg)
In 1641 wilde gouverneur Johan Maurits van Nederlands Brazilië ten behoeve van de lucratieve slavenhandel een tweede steunpunt in Afrika verwerven (in aanvulling op het reeds eerder veroverde Elmina). Op 30 mei van dat jaar voer Jol daarom op Johan Maurits’ verzoek vanuit Nederlands Brazilië naar Afrika, en veroverde daar van de stad Luanda (Angola) en het eiland São Tomé op de Portugezen. Het imperium van de West-Indische Compagnie had hiermee zijn grootste omvang bereikt. Jol zelf echter overleed kort na de verovering, op 31 oktober 1641, te São Tomé aan malaria. Jacob Steendam dichtte ter gelegenheid van zijn overlijden de volgende regels:
- Heeft Houte-Been ook niet eens anders Tuyn gespit?
- Loanda proefd sijn Staal, en Santomé sijn Pésen,
- Dies sal sijn grote Naam by ons onsterflijk wesen.[8]
Familie
Cornelis Jol was gehuwd met Aeltje Jans, en woonde met haar in Amsterdam. Zij kregen drie kinderen: een dochter (Annetje) en twee zoons (Jan en Cornelis). Beide zoons werden schipper bij de VOC. Zijn jongste zoon Cornelis was daarnaast kapitein van de Leyden tijdens de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog (1652-1654). Evenals zijn vader in 1639, vocht Cornelis junior dus onder aanvoering van Maarten Tromp.
Eerbetoon
In Scheveningen, Haaksbergen en Oss zijn straten vernoemd naar Cornelis Jol (senior). De Nederlandse schrijver Jaap Waldenmaier baseerde zijn roman Houtebeen[9] op de daden van de admiraal. De Amerikaanse musicus John Franceschina componeerde voorts een muziektheaterproductie, ook Houtebeen genaamd, over het leven van Cornelis Jol. Het stuk werd in 2013 uitgevoerd ter gelegenheid van het 525-jarig bestaan van de Koninklijke Marine door het Project Orkest Alphen Opus 2 onder leiding van Sergé Latychev.[10]
Literatuur
- J. B. van Overeem, De reizen naar de West van Cornelis Cornelisz. Jol, alias Kapitein Houtebeen 1626-1640, deel 1 en 2, 1942.
- K. Ratelband, De expeditie van Jol naar Angola en Sao Thomé. 30 Mei 1641-31 Oct. 1641, 1943.
- N. Noordervliet, De geschiedenis van de oudste geslachten van de familie Jol, 1994.
Voetnoten
- ↑ Zo memoreert Onno Zwier van Haren in zijn Aan het vaderland (1769) een gelegenheid waarbij Jol een Duinkerker kaperschip had veroverd, en op uitdrukkelijke instructie van de Staten Generaal alle gevangenen twee aan twee gebonden overboord moest laten werpen. Volgens Van Haren beende Jol gedurende die strafoefening het dek van zijn schip op en neer, en riep hij - van tijd tot tijd met zijn dreigende vinger naar Den Haag wijzend - uit: ‘Voor uwe rekening, mijne heeren de Staten, voor uwe rekening!’
- ↑ Uit de privé-correspondentie van Hugo de Groot blijkt dat het ging om Allert Jansz. van Griet, Andries Wouters, Michiel Thomassen, Dirck Thijssen, Joachim Gijsen, Samuel Lucassen en Claes Holbuyck.
- ↑ "Spek" was een scheldnaam voor een Spanjaard, inzonderheid voor een Spaans soldaat, blijkbaar als mager en hongerig beschouwd.
- ↑ "De pijpen stellen": de baas spelen.
Referenties
- ↑ G. Graddesz Hellinga, Pioniers van de Gouden Eeuw, Walburg Pers, Zutphen 2007.
- ↑ Jan Vos, Alle de gedichten van den Poëet Jan Vos. Jacob Lescailje, Amsterdam 1662.
- ↑ Robert Southey, Historia do Brasil pag. 184.
- ↑ Carlos Miguez Garrido, Fortificações do Brasil. Separata do Vol. III dos Subsídios para a História Marítima do Brasil, pag. 56. Rio de Janeiro: Imprensa Naval, 1940.
- ↑ Aníbal Barreto, Fortificações no Brasil (Resumo Histórico), pag. 124,127. Rio de Janeiro: Biblioteca do Exército Editora, 1958.
- ↑ C. Barlaeus, Nederlandsch Brazilië onder het bewind van Johan Maurits Grave van Nassau 1637-1644, S. P. l’ Honoré Naber (ed.), ’s-Gravenhage 1923, pag. 115-116.
- ↑ G. Kalff, Geschiedenis der Nederlandsche letterkunde, deel 4. J.B. Wolters, Groningen 1909.
- ↑ J. Steendam, Den Distelvink, Amsterdam 1649-1650.
- ↑ J. Waldenmaier, Houtebeen, uitgeverij C. de Boer Jr., Amsterdam 1949.
- ↑ Peter van Eijk, Algemeen Dagblad, editie Groene Hart van donderdag 28 november 2013.