Gebruiker:Bertrand77/WP-Referenties

Oorspronkelijk op Wikipedia:Religie- en filosofiecafé. De discussie betrof met name referenties op het religieuze gebied.

Definities[bewerken | brontekst bewerken]

Bron[bewerken | brontekst bewerken]

Op Wikipedia heeft het woord bron in de context van referenties drie betekenissen:

het werk op zich (een document, artikel, verhandeling/ thesis of boek);
de auteur van het werk;
de uitgever van het werk.

Alle drie zijn van invloed op de betrouwbaarheid.

Wat algemeen aanvaard wordt door deskundigen[bewerken | brontekst bewerken]

Door het toepassen van de wetenschappelijke methode wordt getracht te zoeken naar "echte" feiten en niet te vervallen in dogmatisme. Op diverse terreinen verschillen opvattingen over wat feitelijk juist is. Feitelijke juistheid is echter niet onderworpen aan meningen of democratische processen. Nieuwe inzichten ontstaan soms bij één persoon; in een dergelijk geval heeft de hele wereld ongelijk en die ene persoon gelijk. Binnen het wetenschappelijk onderzoek zijn hiervoor diverse mechanismen aanwezig, waarvan een heel belangrijke het hanteren van (peer-)review (collegiale toetsing) is. Hierbij doorlopen gelijken van de auteur van een artikel met een nieuw inzicht alle stappen die tot het nieuwe inzicht hebben geleid, inclusief het uitvoeren van experimenten, het beoordelen van (historisch) bewijsmateriaal, etc. Uiteindelijk kan - door het conciëntieus toepassen van deze mechanismen - worden vastgesteld dat het nieuwe inzicht juist is (of niet natuurlijk). Dat betekent niet dat alle wetenschappers of alle mensen op aarde dit inzicht delen. Maar als er binnen de wetenschappelijke wereld algemene overeenstemming bereikt is, is er sprake van wat officieel Communis opinio doctorum heet, ofwel: "wat algemeen aanvaard wordt door deskundigen".

Neutraliteit en betrouwbaarheid[bewerken | brontekst bewerken]

Zie over het neutrale standpunt van Wikipedia dit artikel

Bij het streven naar objectieve, neutrale informatie, zijn gekleurde bronnen minder geschikt. "Betrouwbaarheid" lijkt een waardeoordeel in te houden, want door te zeggen "deze bron is betrouwbaar en die niet" bestaat de kans een niet-neutraal standpunt in te nemen. Vooral wanneer bronnen worden beoordeeld aan de hand van de auteur. Dat een auteur zeer sterk betrokken is bij zijn onderwerp, betekent niet dat hij er niet (tenminste op onderdelen) neutraal over kan schrijven. Anderzijds kan een auteur een schijn van neutraliteit wekken, maar heeft deze een gekleurde achtergrond en/of een verborgen agenda. In het gedeelte hierboven is "betrouwbaar" een vertaling van de Engelse Wikipedia waarop "reliable" wordt gebruikt. "Betrouwbaar" hoeft niet persé "neutraal" te zijn. Neutraal hoort wel betrouwbaar te zijn. Het is niet zo dat auteurs met betrokkenheid niet neutraal kunnen schrijven. Een eventuele verborgen agenda komt bij (peer-)review (collegiale toetsing) altijd boven tafel, daar is dat systeem voor bedoeld.

Op het moment dat een bron als "onbetrouwbaar" wordt beschouwd, is dat in zekere zin een waarde-oordeel en moet daarom voorzichtig worden gehanteerd. Als werken (klaarblijkelijk) echter deugdelijk wetenschappelijk onderzoek negeren en bijvoorbeeld een chronologie hanteren die aantoonbaar onjuist is, is het geoorloofd dat "onbetrouwbaar" te noemen. We spreken over "onbetrouwbaar" binnen de context van de overweging om een encyclopedisch artikel te schrijven; het doet geen uitspraak over en geeft dus ook geen waarde-oordeel over de intenties of integriteit van dergelijke auteurs.

Hoe kan men het oneens zijn over het neutrale gezichtspunt?

Het grootste deel van de onenigheden over het neutrale gezichtspunt ontstaat door een kleine verwarring:
De ene groep gelooft dat "X" een feit is en - dit gedeelte wordt vaak niet begrepen - dat een bewering feitelijk is en dus neutraal.
De andere groep ontkent dat "X" een feit is of dat iedereen het eens is dat het een feit is.
In zo'n geval van onenigheid dient de eerste groep het neutraliteitsbeleid te herlezen. Zelfs als iets een feit is, betekent dat niet dat het kale statement van dat feit neutraal is.

Neutraliteit is het presenteren van rivaliserende versies van de feiten. Het maakt helemaal niet uit hoe overtuigd we zijn dat "onze" feiten de "juiste" feiten zijn. Als een significant aantal andere groepen het werkelijk oneens is met ons, hoe fout dat we denken dat ze zijn, dicteert het neutraliteitsbeleid dat de discussie geopend is als een redelijke presentatie van de onenigheid tussen de groepen.

Er is een aantal manieren waarop een artikel niet neutraal kan zijn:

Het weergeven van een vooroordeel als feit.
Het weergeven van een mening als feit.
Het weglaten van één of meerdere relevante feiten.
Onevenredigheid in de aandacht die wordt besteed aan één of meerdere standpunten (ook ten opzichte van elkaar).
Het aangeven dat een bepaald standpunt correcter is dan een ander.

Bovenstaande kan al opgesloten liggen in het onderwerp of de titel van het artikel.

Lees verder over Onenigheid over neutraliteit

Neutraliteit en objectiviteit[bewerken | brontekst bewerken]

Wikipedia neemt een neutraal standpunt in. Het objectief weergeven van feiten kan soms de indruk worden gewekt dat de neutraliteit wordt geschonden. In biografieën worden soms bijvoorbeeld feiten genoemd die de persoon in kwestie in een negatief daglicht stellen. Volgelingen en aanhangers van deze persoon (of beweging) zouden kunnen beweren dat deze feiten passen in het bovenstaande rijtje ("een mening wordt weergegeven als feit", "deze feiten zijn irrelevant", etc.) en daarmee dus een schending van de neutraliteit. Op de Engelse Wikipedia werd hierover ooit gezegd: "It's not this article that is not neutral, it's the facts that aren't". Er zullen altijd artikelen blijven die voor controverse blijven zorgen, zoals Armeense genocide, Evolutietheorie, Intelligent design, etc. Ook in deze gevallen moet worden uitgegaan van wat algemeen aanvaard wordt door deskundigen.

Criteria voor neutrale en/of betrouwbare bronnen[bewerken | brontekst bewerken]

Onderstaande is specifiek gericht op bronnen voor artikelen op het gebied van (westerse) religie.

Bronnen moeten verifieerbaar zijn[bewerken | brontekst bewerken]

Het uitgangspunt is dat een substantieel deel van "medewerkers" op Wikipedia op zijn minst middelbareschool-niveau heeft van de daar standaard onderwezen talen (Nederlands, Engels, Duits en Frans); een minder groot, maar volstaande deel beheerst andere talen voldoende (klassieke talen, Spaans, Italiaans, eventueel Arabisch, Bijbels Hebreeuws is lastig)

Primaire bron (d.w.z.: origineel werk) het liefst vertaald in een moderne westeuropese taal beschikbaar (Engels, Frans, Duits en Nederlands hebben de voorkeur; Spaans en Italiaans eventueel, daarin is veel Rooms Katholiek werk beschikbaar dat niet in andere talen beschikbaar is); indien geen vertaling beschikbaar, zijn Oudgrieks (alle varianten inclusief Koinè) en Latijn acceptabel.
Secundaire bron (d.w.z.: een exegetisch of theologisch werk (religie) of een analyse of doorwerking (filosofie) of een historisch werk (beide categorieën)) moet (eventueel in vertaling) in dezelfde talen beschikbaar zijn.

Bronnen moeten eerlijk en transparant zijn over de achtergrond van de auteur[bewerken | brontekst bewerken]

De bron moeten helder maken waarop de beweringen zijn gebaseerd (bijvoorbeeld op logica, openbaring/inspiratie, dogma, speculatie of wetenschappelijke resultaten)
Indien een auteur enige verbintenis heeft met een ideologische, religieuze en/of commerciële instantie, dient dit vermeld te worden, te denken valt aan:
- Het uitvoeren van onderzoek dat gefinancierd wordt door een ideologische, religieuze en/of commerciële instantie.
- Lidmaatschap van een religieuze denominatie - voor zover relevant voor het onderwerp van de bron (bijvoorbeeld: raakvlak met evolutie of godsdiensthistorische onderwerpen).
Auteurs die zijn verbonden aan fundamentalistische, evangelistische of millennialistische bewegingen dienen kritisch te worden benaderd, gezien hun verklaarde, aantoonbaar onwetenschappelijke uitgangspunten
Bronnen die de zelfbevestiging van heilige boeken als uitgangspunt nemen, zijn "verdachte bronnen" (zie verderop) en verdienen alleen een plaats om een mening weer te geven (deze dient als zodanig te worden aangemerkt); indien een onomstreden bron voorhanden is waarin het betreffende feit wordt ondersteund, verdient deze de voorkeur

De auteur(s) moet(en) autoriteit(en) zijn op zijn/hun gebied[bewerken | brontekst bewerken]

Actief of emeritus hoogleraarschap, doctoraat of doctoraal (op een voor het artikel relevant terrein) aan een gerenommeerde universiteit scoort hoog
Publicaties in gerenommeerde, wetenschappelijke tijdschriften scoort hoog; concreet: publiceren in tijdschriften met een onomstreden reputatie van grondig onderzoek, peer-review, etc.
Geciteerd worden door anderen die aan dezelfde criteria voldoen, telt mee (al dan niet met instemming, verschil van mening kan en zal immers bestaan)

Wat algemeen aanvaard wordt door deskundigen als basis voor Wikipedia[bewerken | brontekst bewerken]

In principe dient Wikipedia wat algemeen aanvaard wordt door deskundigen (zie boven) weer te geven.
Afwijkingen alleen weergeven:
- indien deze in betrouwbare bronnen zijn gepubliceerd of
- indien de afwijking relevant is voor het artikel.

Voorbeeld: stel dat deskundigen over het onderwerp "klarpen" (een onzinwoord) A algemeen aanvaarden. In het artikel over "klarpen" zal dan A staan. Als er een wetenschapper is die aan de criteria zoals hierboven beschreven voldoet, van mening is dat niet A maar B van toepassing is op "klarpen", is het relevant dit in het artikel over "klarpen" en in het artikel over betreffende wetenschapper te vermelden. Als echter een religieuze beweging van mening is dat niet A (of B) maar C van toepassing is, is het niet relevant in het artikel over "klarpen" zelf, maar wel voor het artikel over betreffende religieuze beweging.

Actualiteit[bewerken | brontekst bewerken]

Recente bronnen gaan altijd vóór oude(re) bronnen. Het gebruik van oude(re) bronnen wordt sterk ontmoedigd, het gebruik van recente bronnen sterk aangemoedigd. Vanwege het verlopen van het auteursrecht zijn oude(re) bronnen op grote schaal op het Internet verspreid, waardoor ze makkelijk te vinden zijn. Bovendien kan er om dezelfde reden naar hartelust uit deze teksten "geplunderd worden" en zijn ze dus ideaal voor "luie" auteurs.
Oude(re) bronnen zijn alleen acceptabel:

als de stellingen erin niet weerlegd zijn (conform het principe dat het vertrekpunt is wat algemeen aanvaard wordt door deskundigen);
om aan te tonen hoe voorheen over een bepaalde kwestie werd gedacht. N.B.: Hierbij dient te worden gewaakt voor het overschrijden van de grens van origineel onderzoek, omdat het tegen de spelregels van Wikipedia is origineel onderzoek op te nemen.

Zie over het standpunt geen origineel onderzoek op te nemen in Wikipedia dit voorstel voor een richtlijn

Verdachte bronnen[bewerken | brontekst bewerken]

Bevooroordeelde secundaire bronnen zijn verdacht en moeten met argwaan worden bekeken als neutrale bevestiging ontbreekt. Verdachte bronnen voldoen aan één of meerdere van de volgende criteria:

Een slechte reputatie als het gaat om verifiëren van feiten.
Het ontbreken van redactioneel toezicht (zoals in het geval van websites en blogs die als doel hebben afwijkende meningen te promoten of die sterk leunen op geruchten of persoonlijke meningen).
Publicaties die zijn gefinancierd/ gesponsord door belanghebbende partijen.
Materiaal dat is geschreven en/of wordt gepubliceerd door personen, denominaties en/of bewegingen waarvan bekend is dat zij zich afzetten van de "mainstream" en/of wat algemeen aanvaard wordt door deskundigen (op (relevante) onderdelen) niet accepteren.
Propaganda/ propagandistisch materiaal.
Anoniem geschreven.
Particulier gepubliceerd materiaal.

Uit verdachte bronnen mag worden geciteerd zolang:

het materiaal niet uit groot eigenbelang is geschreven;
het geen uitspraken doet over derden;
het geen beweringen bevat over zaken die geen direct verband houden met het onderwerp;
er geen redelijke twijfel is over de betrouwbaarheid ervan;
het artikel niet hoofdzakelijk wordt gebaseerd op dergelijke bronnen.

Indien een onomstreden bron voorhanden is waarin het betreffende feit wordt ondersteund, verdient deze de voorkeur.

Kenmerken van verdachte bronnen

Sommige kenmerken duiden vaak een verdachte bron aan en moeten leiden tot het onderzoeken van bronnen die worden geciteerd:

Verrassende of ogenschijnlijk belangrijke beweringen die niet worden bevestigd door "mainstream" bronnen;
Verslagen of beweringen door iemand die ongepast, beschamend of controversieel zijn of tegen een standpunt in gaan dat hij daarvoor heeft verdedigd;
Beweringen die worden weersproken door de dominante mening binnen de relevante gemeenschap of die het noodzakelijk zouden maken dat "mainstream" aannames zouden moeten wijzigen, vooral op de terreinen wetenschap, geneeskunde, geschiedenis, politiek en biografieën van levende personen. Dit is vooral het geval wanneer voorstanders beweren dat er wordt samengespannen om hen tot zwijgen te brengen.