Gebruiker:Reinier de Nooij/Kladblok

Het Raamwerk voor Strategische Duurzame Ontwikkeling[bewerken | brontekst bewerken]

Het Raamwerk voor Strategische Duurzame Ontwikkeling (RSDO) is een wetenschappelijk en praktisch raamwerk dat duurzaamheid benadert vanuit systeemdenken waarmee, op basis van wetenschappelijke kennis en criteria, voorwaarden zijn bepaald waaronder mensen op Aarde kunnen blijven bestaan. Deze systeemvoorwaarden zijn gebaseerd op wetenschappelijke kennis over hoe het systeem Aarde werkt en tal van sociale studies. Het raamwerk is holistisch en open source om te worden ingezet voor duurzame ontwikkeling. De kracht en het bijzondere van het raamwerk is dat het niet alleen in wetenschappelijke abstractie is gebleven maar zeer breed in de praktijk door het bedrijfsleven en overheden wordt toegepast en is het voor diverse duurzaamheidsconcepten de basis geweest voor verdere ontwikkeling. In de wetenschap is het raamwerk vooral bekend onder de Engelse naam Framework for Strategic Sustainable Development (FSSD). Ook is het bekend als The Natural Step-raamwerk, genoemd naar de stichting^[1] die aan het begin van de ontwikkeling van het raamwerk is opgericht om het raamwerk te ontwikkelen, toe te passen en te promoten.

Wetenschappelijk onderbouwd[bewerken | brontekst bewerken]

Het RSDO is gebouwd op de wetenschappelijke kennis over de werking van het systeem Aarde met haar natuurkundige wetten en natuurlijke kringlopen. Ook het sociale systeem en de basiswerking ervan is bestudeerd. Enerzijds bestaat dit uit aspecten die de veerkracht, relaties en werking van het collectieve maatschappelijke systeem, anderzijds de individuele menselijke behoeften. Hiermee voorziet het RSDO in set een wetenschappelijk onderbouwde set principes om in menselijke behoeften te voorzien, op een manier die onze ecologische en sociale systemen niet ondermijnt.

De eerste versies van het RSDO werden vanaf 1989 ontwikkeld door Dr. Karl Henrik Robèrt, samen met een grote en diverse groep wetenschappers, en mensen uit het bedrijfsleven^[2]. Het gezamenlijk ontwikkelde gedachtegoed is ondergebracht in een stichting (The Natural Step) en open source aan de wereld ter beschikking gesteld onder de naam Raamwerk voor Strategische Duurzame Ontwikkeling. Sindsdien heeft het verschillende veranderingen ondergaan en is het in vele sectoren, industrieën en landen getest, onderzocht, verbeterd en wordt er regelmatig over gepubliceerd^[3]. Het RSDO geeft een heldere, op principes gebaseerde definitie van duurzaamheid wat mensen uit verschillende disciplines helpt samen te werken. In algemene termen verstaat RSDO onder duurzaamheid de instandhouding van het leven op aarde, met inbegrip van de mensheid.

Voor een duurzame samenleving is het van belang dat mensen vertrouwen houden dat ze in hun fundamentele behoeften kunnen blijven voorzien. Hierbij zijn ze afhankelijk van gezonde ecologische en sociale systemen, waar ze afhankelijk van zijn. Structurele ondermijning en degradatie van deze systemen is onduurzaam.

De elementen van het RSDO[bewerken | brontekst bewerken]

Het RSDO is gebaseerd op het '5-Level Framework' wat plannen in complexe systemen mogelijk maakt. Ieder niveau kijkt naar specifieke onderdelen en karakteristieken van een systeem welke ieder een relevante rol hebben en waar het maken van onderscheid helpt om gedachten te structureren en beter te kunnen plannen. Het toepassen van dit raamwerk op het sociaal-ecologische systeem en strategisch duurzame ontwikkeling ervan omvat het RSDO. Het RSDO bestaat daarom ook uit 5 niveaus:

Systeem
Succes
Strategisch
Acties
Hulpmiddelen/Tools

Deze worden hieronder achtereenvolgens besproken.

1. Systeem[bewerken | brontekst bewerken]

1.1 Trechtermetafoor[bewerken | brontekst bewerken]

In het RSDO worden de uitdagingen van duurzaamheid^[4]^[5] samengevat met de metafoor van een trechter. De lijn omhoog staat voor de toenemende vraag naar de hulpbronnen van de aarde, en de lijn omlaag staat voor het afnemende aanbod daarvan. Kortom: we zijn met steeds meer mensen die allemaal eten, drinken en spullen willen hebben, terwijl we over steeds minder bronnen beschikken om daarin te voorzien. Naarmate de lijn omlaag en de lijn omhoog dichter bij elkaar komen, wordt de bewegingsruimte steeds kleiner en de druk steeds groter.

De trechter staat voor een veelheid aan trends die tezamen de steeds kleinere ruimte beschrijven om te kunnen manoeuvreren. De Aarde en de diverse organisaties en individuen lopen steeds vaker tegen de wanden van de trechter op. De uitdaging zit er in om deze trends van richting te veranderen, naar één die wel mogelijkheden biedt om als mensheid duurzaam te kunnen voortbestaan en zelfs verder om te buigen naar een regeneratief systeem.

1.2 Systeemdenken[bewerken | brontekst bewerken]

Systeemdenken, of een holistische kijk op de wereld, is na lange een periode van reductionistisch denken weer aan een opmars bezig in de wetenschappelijke wereld. Voor het begrijpen van de Aarde als een systeem dat we leefbaar willen houden, is reductionisme niet voldoende. De Aarde is één groot systeem dat over een periode van miljarden jaren is geëvolueerd tot wat het nu is. Voor het creëren van duurzaamheid in dit systeem Aarde is het relevant om naar het grotere plaatje te kijken en over een langere periode.Sinds midden 18e eeuw en de Industriële Revolutie heeft de wetenschap geprobeerd door reductionistisch te denken de wereld beter te begrijpen. Hierdoor kon veel specialistische kennis worden vergaard over specifieke onderwerpen, wat werd vertaald in nieuwe technologieën en mogelijkheden die de mensheid veel goeds hebben gebracht. Reductionisme leidt er echter toe dat we geen oog meer hebben voor samenhang en het overzicht kwijtraken.

Een systeem is een samenstel van onderdelen die samen een complex geheel vormen. Systeemdenken helpt complexe systemen te begrijpen en kijkt naar het grotere geheel, de onderdelen, relaties, afhankelijkheden en trends in een systeem. Het is een bril waardoor je naar de wereld kijkt die helpt om overzicht van het geheel te behouden, in plaats van alleen te kijken naar afzonderlijke onderdelen. Het is een belangrijke manier om te kunnen begrijpen waar dingen fout gaan en hoe ze beter kunnen.

1.3 Het systeem Aarde[bewerken | brontekst bewerken]

Heel de Aarde is één groot systeem. Ieder onderdeel heeft een functie. Als één deel van het systeem wordt aangetast, heeft dat effect op de werking van het geheel, omdat alles onderling is verbonden. Het RSDO is gebaseerd op de logica van de samenhang tussen alle onderdelen van het systeem Aarde waarover wetenschappelijke consensus bestaat, zoals thermodynamica, zwaartekracht, fotosynthese en natuurlijke biogeochemische kringlopen.

1.4 Sociale systemen[bewerken | brontekst bewerken]

Binnen het ecologische systeem Aarde leven wij mensen in sociale systemen. Net als in de natuurlijke systemen is ook in de sociale systemen alles met alles verbonden, en iedereen met iedereen. Voor de goede werking van sociale systemen is vertrouwen essentieel. Het is de lijm die de samenleving bindt (economisch, politiek, sociaal). Een gebrek aan vertrouwen, bijvoorbeeld in de toekomst en in elkaar, zorgt voor maatschappelijke onrust en instabiliteit. Sociale systemen zijn, net als biologische systemen, complexe adaptieve systemen. In sociale systemen zijn veerkracht, vertrouwen, gezondheid, zelflerend vermogen, empathisch vermogen, diversiteit, zingeving cruciale principes om deze gezond te houden.

1.5 Systeemanalyse: Kernoorzaken van verstoringen van het systeem[bewerken | brontekst bewerken]

Het RSDO kijkt naar de onderliggende hoofdoorzaken van on-duurzaamheid, dus de manieren waarop menselijke activiteiten de werking van het systeem aarde en sociale systemen ondermijnen. De gevolgen van onduurzame activiteiten zijn legio: vervuiling, uitputting van grondstoffen, afvalbergen, vergiftiging, verzuring, vermesting (door fosfaat en stikstof), de plasticsoep, opwarming van de Aarde, etc. Dr. Robèrt c.s. zijn erin geslaagd om een diagnose te stellen voor al deze symptomen, en dit terug te brengen tot de volgende vier hoofdoorzaken:

1. We brengen meer en sneller materialen uit de aardkorst (lithosfeer) in de biosfeer, dan dat er naar de aardkorst worden teruggevoerd (zoals olie, steenkool, fosfor en metalen zoals kwik en lood). Het klimaatprobleem is hier o.a. het gevolg van.

2. We brengen meer en sneller door de mens geproduceerde stoffen in de biosfeer dan er door natuurlijke processen kunnen worden afgebroken, verwerkt en opgenomen - als zij al kunnen worden afgebroken (zoals stikstof, kunststoffen, dioxines, DDT en PCB's). Hierdoor vergiftigen we langzaam maar zeker ons water, bodem en lucht, en onszelf.

3. We breken de natuur en ecosystemen sneller af dan deze zich kunnen herstellen (bijvoorbeeld door overexploitatie van natuurlijke hulpbronnen zoals bossen, vispopulaties en zoet water), of door andere vormen van manipulatie van ecosystemen (asfalteren of bebouwen van vruchtbare grond, veroorzaken van bodemerosie, introductie van exotische soorten, of omleiden van rivieren). Mede hierdoor is het uitsterven van soorten enorm versneld.

4. Maatschappelijke systemen worden aangetast – waardoor het vertrouwen in de systemen en het vertrouwen tussen individuen, organisaties en instituten afbrokkelt. Veel burgers hebben niet meer het gevoel dat ze kunnen rekenen op de overheid en keren zich tegen de democratie.

Om duurzaam te worden, zullen we moeten stoppen met structurele bijdrage aan deze vier hoofdoorzaken.

2 Succes principes[bewerken | brontekst bewerken]

De bijeengebrachte kennis van het sociaal-ecologische systeem en de hoofdoorzaken leidde tot een definitie voor duurzaamheid. Tezamen, vormen deze acht-tal spelregels een beschrijving van duurzaamheid:

Breek de natuur niet sneller af dan de tijd die nodig is om te herstellen.
Breng niet meer en sneller stoffen uit de aardkorst in het milieu dan de natuur kan verwerken.
Breng niet meer en sneller natuurvreemde stoffen in het milieu dan de natuur kan verwerken.

En doe geen dingen waardoor anderen structureel worden onderworpen aan obstakels om in hun basisbehoeften te kunnen voorzien. Obstakels ten aanzien van:

Gezondheid (van individuen en groepen in het systeem);
Invloed (van mensen op hoe het systeem is georganiseerd);
Competentie (ontwikkeling van individuen waarbij vaardigheden worden geleerd en ingezet);
Onpartijdigheid (gelijke behandeling) en;
Betekenisgeving (zingeving, een hoger doel).

Deze zijn afgeleid van de wetenschappelijke formulering van de duurzaamheidsprincipes:

"In een duurzame samenleving is de natuur niet onderworpen aan systematisch(e) ...

... toenemende concentraties van stoffen uit de Aardkorst;

... toenemende concentraties van stoffen die door mensen zijn gemaakt;

... aantasting op fysieke manieren;

en zijn mensen niet onderworpen aan structurele obstakels voor hun

... gezondheid;

... competentie;

... onpartijdige behandeling; en

... zingeving."

3. Strategie en het veranderproces[bewerken | brontekst bewerken]

Het raamwerk voorziet naast kennis over en principes voor integrale duurzaamheid ook in een proces om richting een duurzame toekomst te bewegen. Het RSDO-proces wordt in de praktijk breed toegepast door (semi-)overheden en bedrijfsleven.

3.1 Backcasting[bewerken | brontekst bewerken]

Backcasting is het proces van terugredeneren vanuit een visie op succes. Je start met de gewenste situatie in gedachten, en kijkt waar je nu staat ten opzichte van waar je wilt zijn. Met het verschil tussen het eind- en vertrekpunt, weet je wat de te overbruggen kloof is en kun je de stappen bedenken die nodig zijn om van hier, daar te komen. Het RSDO past backcasting vanuit duurzaamheidsprincipes toe, wat wil zeggen dat de eindsituatie bepaald wordt door het voldoen aan deze duurzaamheidsprincipes en de start situatie door de bijdrage aan on-duurzaamheid volgens de principes. Hierbij neem je als uitgangspunt dat alles mogelijk is. Je laat je niet belemmeren door wat nu bekend, haalbaar en realistisch is, maar laat je inspireren door hoe de toekomst eruit zou kunnen zien in de best denkbare situatie. Dat wil zeggen: als er helemaal aan de duurzaamheidsprincipes wordt voldaan en er dus geen enkel negatief effect meer is op de aarde en al wat daarop leeft. Hierbij mag je een lange periode vooruit kijken (bijvoorbeeld twintig jaar) en alle beperkingen van het heden en de nabije toekomst loslaten, zoals regelgeving en technische onmogelijkheden. Immers: in twintig jaar tijd wordt zoveel mogelijk.

Is er eenmaal zo’n langetermijnvisie, dan kun je van daaruit terug redeneren naar de huidige situatie. Natuurlijk is er een kloof tussen waar je nu bent en waar je wilt komen, maar je hebt nu in elk geval een duidelijk beeld van waar je naartoe wilt. Die gewenste situatie kun je niet van vandaag op morgen bereiken, er is een aanpak dat wel helpt - het ABCD-proces.

3.2 ABCD-proces[bewerken | brontekst bewerken]

Het ABCD-proces is een eenvoudig proces van vier stappen dat wat backcasting helpt implementeren. De letters staan voor de volgende stappen:

A (Awareness) Bewustwording en visievormingAlles begint bij bewustwording. Het besef waarom duurzaamheid nodig is en dat er een aantrekkelijk alternatief is voor de huidige, onduurzame manier van leven, namelijk de visie op basis van backcasting.
B (Baseline) VertrekpuntDe huidige situatie is altijd de basis: in welke mate en op welke manier wordt er op dit moment wel en niet voldaan aan de duurzaamheidsprincipes? Hoe ver is de huidige realiteit van de visie verwijderd? Deze analyse stelt de organisatie in staat om kritieke kwesties, implicaties en kansen te identificeren en vormt het vertrekpunt op weg naar het realiseren van de visie.
C (Creatieve ideeën)Als je een visie hebt van je gedroomde duurzame toekomst, en je hebt in kaart gebracht wat de huidige situatie is (B), dan weet je wat het gat is tussen waar je nu bent en waar je wilt komen. Nu is het zaak om ideeën, oplossingen en acties te bedenken om dat gat steeds kleiner te maken en uiteindelijk te dichten.
D (Down to action/Decide on priorities)Ten slotte maak je een actieplan waarin je uitstippelt welke stappen je wanneer gaat zetten om de ideeën (C) uit te voeren. En met elke actie die je uitvoert, beweeg je stap voor stap in de richting van de gewenste, duurzame toekomst.

4. Acties[bewerken | brontekst bewerken]

Acties zijn alle programma’s en maatregelen die worden ontwikkeld en uitgevoerd om de strategie te realiseren om te werken naar duurzaam succes (link naar boven) in het systeem (link naar boven). Prioritering van de bedachte acties gebeurt door minimaal 3 vragen te stellen als test:

i) Brengt deze actie ons in de juiste richting? (Zoals bepaald door de visie en de 8 principes)

ii) Kan op deze actie in de toekomst worden voortgebouwd?

iii) Levert deze actie een aanvaardbaar financieel, ecologisch en/of sociaal rendement op?

5. Tools[bewerken | brontekst bewerken]

Volgens de gedachte van het RSDO zijn er vele goede instrumenten, hulpmiddelen, en andere vormen van ondersteuning voor duurzame ontwikkeling. Deze helpen bijvoorbeeld om het systeem beter te begrijpen, om te meten of te rapporteren, of om een product te beoordelen. Echter, veel van de bestaande tools missen relevante duurzaamheidsaspecten, of zijn alleen voor een bepaald doel gemaakt. Het raamwerk versterkt en helpt bij het selecteren en samenstellen van de juiste combinatie van duurzaamheidstools.

Voorbeelden van tools zijn: FairTrade, Global Reporting Initiative, LCA, Duurzameontwikkelingsdoelstellingen (SDGs), duurzaamheidscertificaat voor gebouwen BREEAM, ISO14000, Material Flow Analysis, keurmerken en Monitoringssystemen. Maar ook het bovengenoemde ABCD model kan gezien worden als een tool om aan duurzaamheid te werken.