Tompoes
Een tompoes (ook: tompouce) is een typisch Nederlands gebakje. Het bestaat uit een bovenkant van bladerdeeg, bedekt met (roze) glazuur. Daaronder een dikke laag met vanillebanketbakkersroom, en daaronder zit weer een laagje bladerdeeg. Met Koninginnedag en de grote voetbaltoernooien waaraan het Nederlands elftal meedoet wordt het glazuur meestal oranje gemaakt. Kenmerkend voor de tompoes is de "baksteenvorm", zoals dat door een gerenommeerde banketbakkerij wordt genoemd.
Geschiedenis
De tompoes werd voor het eerst gemaakt door een Amsterdamse banketbakker. Toentertijd deed het circus van de Amerikaanse showman Phineas Taylor Barnum Nederland aan. Het optreden van Charles Sherwood Stratton (1838-1883) maakte grote indruk. Hij was een dwerg van nog geen meter, die optrad onder de naam "General Tom Thumb", ofwel Generaal Tom Duim. In het Frans vertaald is dat Tom Pouce, waarna het gebakje de naam tompouce kreeg.
Tom Pouce is de Franse naam van de held van het sprookje Daumesdick, opgetekend door de gebroeders Grimm. Dit verhaal gaat over een heel klein jongetje dat door twee boeven wordt gestolen om hen te helpen bij inbraken. Daarnaast kennen we het sprookje van Charles Perrault over le petit Poucet die met broodkruimels en zevenmijlslaarzen in de weer is. In de lage landen worden beide kereltjes Klein Duimpje genoemd.
Het eten van een tompoes
Veel mensen vinden het lastig om de tompoes met een vorkje te eten. Vaak zijn ze blij als er tijdens visites geen tompoezen worden geserveerd. Op de traditionele manier wordt een gebakje gegeten door de zijkant van een gebaksvorkje als een soort mesje te gebruiken. Als deze methode bij een tompoes wordt toegepast, om een stukje van de tompoes af te krijgen en in de mond te steken, zal blijken dat de bovenste laag bladerdeeg hiervoor te stevig is. Een betere techniek is om met de tanden van een gebaksvorkje de bovenlaag te "perforeren". Daarbij moet men ook voorzichtig te werk gaan; een te hoge druk zal ervoor zorgen dat de banketbakkersroom niet op zijn plaats blijft en naar buiten stulpt.
Als alternatief bestaat de methode waarbij de tompoes op zijn zijkant gelegd wordt, waardoor - naar verluidt - de boven- en onderkant véél makkelijker doorsneden kan worden met het vorkje.
Een minder nette manier is om de bovenste bladerdeeglaag met de roze glazuur van de onderliggende roomsubstantie te scheiden en deze apart te eten. Daarom wordt de tompoes meestal met de handen gegeten.
Wetenswaardigheden
Encarta en Onze Taal maken onderscheid tussen een tompoes (het gebakje) en een tompouce (een korte damesparaplu). Wolters' Handwoordenboek hanteert beide spellingen voor beide begrippen. Horeca.nl pleit ervoor om tompoezen te verkopen.
Inmiddels kan de tompoes ook in andere landen worden gegeten. Mogelijk komt dit door het koloniaal verleden van Nederland of doordat toeristen Nederland bezochten, het idee meenamen en thuis gekomen met succes aan het kokkerellen zijn geslagen.
In Amerika schijnt de lekkernij a nap genoemd te worden, daarbij vermoedelijk verwijzend naar Napoleon. In andere Engelstalige landen wordt meestal gesproken van a custard slice (een custardgebakje).
In Frankrijk worden vergelijkbare gebakjes gemaakt onder de naam millefeuilles.
Het Franse woord pouce is in de 12e eeuw ontstaan en werd ontleend aan het Latijnse woord pollicem, de 4e naamval van pollex (duim). Met het woord pouce werd zowel de vinger als een lengtemaat aangeduid.
Tijdens een bezoek aan de banketbakker werd Marten Toonder door zijn vrouw Phiny Dick attent gemaakt op de naam van het gebakje. Daarop kwam Toonder op het idee om de poes waarover hij avonturenverhalen wilde gaan maken Tom Poes te noemen.
In 2002 werd in Purmerend een tompoes van 1,3 km gemaakt. Daarvoor waren nodig 5500 korstplakken van 47 cm, 4000 liter banketbakkersroom en 490 liter glazuur.
Er valt een traan op de tompoes is een toneelstuk van Annie M.G. Schmidt uit 1979.
Er zijn diverse culinaire gerechten die gebaseerd zijn op het principe van de tompoes. Zo bestaat er een tompoes van Gelderse ham met asperges en kruidenvinaigrette. Ook de tompoes van fazant met groene kool en speksaus met oude Sherry en gember (tompouce de faisan aux chou vert et lard sauce au vieux Xéres et gingembre) is een geliefd recept. In plaats van bladerdeeg kan ook filodeeg gebruikt worden.
De tompoes als metafoor
Er zijn fysiotherapeuten die een tussenwervelschijf vergelijken met een tompoes en daarbij de vraag stellen: wat gebeurt er als je een gewicht van 80 kg op een tompoes zet?
Tijdens de plenaire vergadering van het Vlaams Parlement op 9 juli 2001 betoogde Frans Ramon, verslaggever, dat het verhaal van de Transnationale Universiteit Limburg kon worden vergeleken met een tompoes. "Het is een gelaagd verhaal: het is een Limburgs, een Vlaams en een Europees verhaal," aldus Ramon.