Rafaël (kunstenaar)

Koppelingen bewerken
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Dit is een oude versie van deze pagina, bewerkt door Hugo DK (overleg | bijdragen) op 31 mrt 2020 om 10:54. (→‎Externe links: toegevoegd: filmreportage van tentoonstelling in Rome, 2020)
Deze versie kan sterk verschillen van de huidige versie van deze pagina.
Rafaël
Waarschijnlijk een zelfportret als tiener
Persoonsgegevens
Volledige naam Raffaello Sanzio da Urbino
Pseudoniem Raffaello Santi, Raffaello da Urbino
Geboren Urbino, 6 april 1483
Overleden Rome, 6 april 1520
Geboorteland Italië
Nationaliteit Italiaans
Beroep(en) Kunstschilder
Architect
Oriënterende gegevens
Leermeester Perugino, Pintoricchio, Giovanni Santi, Timoteo Viti
Jaren actief 1494-1520
Stijl(en) Hoogrenaissance
RKD-profiel
Portaal  Portaalicoon   Kunst & Cultuur

Rafaël van Urbino (Urbino, 6 april 1483 – Rome, 6 april 1520) was een Italiaanse kunstenaar (voornamelijk kunstschilder) uit de hoogrenaissance.

Rafaël is de naam waaronder hij nu wereldwijd bekend is. Zijn echte naam was Raffaello Sanzio. Hij is ook wel bekend onder namen als Raffaello Santi en Raffaello da Urbino. Zoals met vele kunstenaars uit de Italiaanse renaissance het geval is, wordt zijn leven beschreven in het beroemde boek Le Vite van de 16e-eeuwse schilder en schrijver Giorgio Vasari.

Portret van een jongeling, Galerie Czartoryski, Krakau

Biografie

Rafaël werd geboren in Urbino, waar zijn geboortehuis nog steeds te bezoeken is. Van zijn jeugd is weinig bekend anders dan dat hij schilderles kreeg van zijn vader Giovanni Santi, een schilder die in 1494 overleed. Een oom die priester was, nam hem onder zijn hoede. Zijn moeder was al in 1491 gestorven, en Rafaël had daar erg onder geleden.[1]

In de periode tussen ongeveer 1500 en 1504 was hij leerling bij Perugino, onder wie hij vermoedelijk aan fresco's werkte in Perugia. Vermoedelijk kreeg het wonderkind Rafaël rond die tijd zijn eerste eigen opdracht en maakte hij het schilderij De droom van de ridder. In zijn eerste werken is de invloed van Perugino nog zeer duidelijk; Vasari schreef over een bepaald werk van Rafaël dat als er geen handtekening op stond, iedereen het voor een Perugino zou houden.

Rond 1504 ging Rafaël naar Florence, waar hem bleek dat zijn techniek ouderwets en provinciaals was. Hij stond er echter om bekend dat hij zeer snel van anderen leerde en paste zich spoedig aan. Hij werd vooral beïnvloed door Leonardo da Vinci en in mindere mate door Michelangelo. In Florence schilderde hij een groot aantal afbeeldingen van de Maagd Maria, waaronder de Madonna met de anjer, de Madonna met de distelvink en de Madonna del Prato (Madonna in de wei, of Madonna met het Christuskind en de Heilige Johannes de Doper).[1]

Waarom Rafaël naar Rome vertrok, vermoedelijk in de laatste maanden van 1508, is niet helemaal duidelijk. Mogelijk was hem ter ore gekomen dat er in het Vaticaan, destijds onder paus Julius II, privévertrekken waren die opnieuw gedecoreerd moesten worden. In 1509 kreeg hij de opdracht voor één ervan, de Stanza della Segnatura. Hij schilderde hierbij over werk van onder meer Perugino heen. Al heel snel gold hij in het Vaticaan, op Michelangelo na, als de belangrijkste kunstenaar. Hij zou er de rest van zijn korte leven blijven.

Rafaël was in Rome onder meer verantwoordelijk voor de decoratie van vier zalen in het Apostolisch paleis in Vaticaanstad, de Stanza della Segnatura, de Stanza di Eliodoro, de Stanza dell'Incendio en de Sala di Costantino.

De eerste zaal, de Stanza della Segnatura (1509-1511), is gewijd aan het menselijk verstand en bevat onder meer twee grote fresco’s, De Atheense school en de Disputa. Het eerste fresco toont een groep klassieke filosofen met in het midden Plato en Aristoteles. De een wijst omhoog naar de hemel, de ander naar beneden naar de aarde, hetgeen het humanistische idee uitbeeldt dat de heidense klassieke wereld niet per se strijdig is met het christendom. Leonardo da Vinci was een van de modellen voor dit werk. Het tweede fresco is vergelijkbaar van opbouw en beeldt christelijke theologen af, gegroepeerd onder Jezus.

De tweede zaal, de Stanza di Eliodoro (1511 of 1512-1514), heeft als thema de goddelijke interventie. De mate van betrokkenheid van Rafaël bij de andere twee zalen is onduidelijk. Het eigenlijke werk zou vooral door assistenten zijn gedaan. Rafaël had in Rome dan ook talloze andere taken te vervullen.

Overigens werkte hij niet uitsluitend voor de Kerk. Zo maakte hij in de Romeinse villa van de bankier Chigi het werk De drie gratiën en produceerde hij portretten (zie boven). In 1519 kwam in het Vaticaan een serie fresco's naar oudtestamentische verhalen gereed, in wat nu de Loggia van Rafaël heet. Ook in dit geval is alleen het ontwerp van hem. Na de dood van Bramante in 1514 volgde hij deze op als architect van de Sint-Pieter. Tevens was hij betrokken bij het archeologische onderzoek in Rome in die dagen.

Rafaëls laatste belangrijke werk is de Transfiguratie, dat pas na zijn dood gereedkwam. Onduidelijk is of de maniëristische tendensen in dit werk toegeschreven moeten worden aan zijn leerlingen of dat hijzelf bezig was een nieuwe weg in te slaan.

Hij stierf op zijn zevenendertigste verjaardag in Rome en ligt begraven in het Pantheon aldaar, wat in Italië de grootst mogelijke eer is. Op zijn graf lezen we: “Dit is de graftombe van Rafaël, die tijdens zijn leven Moeder Natuur deed vrezen door hem te worden verslagen, en als hij stierf, met hem te moeten sterven.”

Er is geen bewijs dat het gerucht van destijds ondersteunt dat de paus hem tot kardinaal wilde benoemen, maar het toont wel Rafaëls zeer hoge status aan.

Werken en werkwijze

Rafaël geldt als briljant portretschilder. Bekende portretten zijn dat van de in 1513 aangetreden paus Leo X, dat van zijn vriend voor het leven Graaf Baldassare Castiglione, dat van Bindo Altoviti en La Donna Velata (De gesluierde vrouw), waarvan nooit duidelijk is geworden wie de afgebeelde is. Beroemd is ook zijn zelfportret.

Rafaël is ook bekend om zijn talloze, vaak erg tedere Madonna's. Voorbeelden zijn de Madonna del Granduca, daterend van rond 1505. en de Madonna della Seggiola (Madonna met de stoel), van rond 1514. Vasari schreef dat werken van anderen schilderijen genoemd moesten worden, maar dat die van Rafaël echt leefden, en de Madonna della Seggiola is daarvan een goed voorbeeld.

Daarnaast zijn zijn Stanze di Raffaello erg bekend.

Rafaël leefde in een periode dat de waarschijnlijk al in de klassieke oudheid gebruikte temperaverf werd vervangen door olieverf. Medio 15e eeuw gebruikten de Vlaamse Primitieven als eersten olieverf. Rafaël gebruikte zowel tempera als olieverf. Vanaf het moment dat hij zich in 1508 in Rome vestigde, gebruikte hij alleen nog maar olieverf.[2]

Ook in de tapijtkunst liet hij zich gelden. Zijn kartons voor de reeks Handelingen van de Apostelen waren zodanig beroemd dat ze als zelfstandige kunstwerken bewaard zijn.[3] Ze werden geweven in het Brusselse atelier van Pieter van Aelst. Daarna ontwierp Rafaël nog verschillende andere reeksen.

Architectuur

Rond 1515 ontwierp Rafaël in opdracht van Giulio de Medici de Villa Madama even buiten Rome. Dit luidde een tijdperk in van paleisconstructie waarbij de grote Romeinse families en kerkleiders met elkaar wedijverden om altijd meer imposante structuren neer te zetten. De zogenoemde Hoge Renaissance wordt onder meer gekenmerkt doordat bekende schilders zoals Michelangelo, Leonardo da Vinci en Donato Bramante betrokken werden het ontwerp van gebouwen.[4]

Betekenis en invloed

Het werk van Rafaël wordt sterk opgehemeld bij de vroege kunsthistoricus Giorgio Vasari, in zijn werk De levens van de grootste schilders, beeldhouwers en architecten. Het verscheen 30 jaar na zijn dood en hoewel niet het oudste overzicht van zijn leven en werk, is het wel het eerste grondige overzicht. Rafaëls kunst wordt erin beschouwd als het toppunt van een eeuwenlange evolutie. Vanaf dan werd hij 300 jaar lang door velen beschouwd als de grootste artiest aller tijden.[5]

Rafaël wordt niet gezien als een grote vernieuwer, zoals Giotto dat was geweest, maar als iemand die de schilderkunst verder vervolmaakte. De schoonheid van zijn kunst is gedistilleerd uit die van kunst die hem voorafging en die om hem heen gecreëerd werd. Op het toppunt van zijn fortuin schreef hij aan Castiglione: "Om één mooie vrouw te schilderen zou ik verscheidene mooie vrouwen moeten zien, en met jou erbij om de beste eruit te kiezen."[6]

Voor sommigen is zijn werk zelfs te perfect. De leden van de negentiende-eeuwse Engelse kunstenaarsgroep de Prerafaëlieten vonden hem overgewaardeerd en beschouwden hem als een symbool van en voorbeeld voor een academische kunst die oppervlakkige vormperfectie boven inhoud en gedachte verhief.

In zijn belangrijke en destijds zeer controversiële schilderij Déjeuner sur l'Herbe verwees Manet naar Rafaëls werk Het Oordeel van Paris. Een van de vele andere door Rafaël geïnspireerde schilders was Ingres.

Een van de leerlingen van Rafaël was Giulio Romano.

Musea

Werken van Rafaël bevinden zich in diverse musea, zoals:

Schilderijen

Afbeelding Titel Jaar Techniek Afmeting (cm) Gallerie
Verrijzenis van Christus 1499-1502 Olie op paneel 52 × 44 Museu de Arte de São Paulo
De heilige drievuldigheid ca. 1499 Olie op canvas 166 × 94 Pinacoteca comunale di Città di Castello
De schepping van Eva ca. 1499 Olie op canvas 166 × 94 Pinacoteca comunale di Città di Castello
Engel 1500-1501 Olie op canvas overgezet van paneel 31 × 26 Pinacoteca Civica Tosio Martinengo, Brescia
Engel met rol 1500-1501 Olie op paneel 58 × 36 Louvre, Paris
God de Vader en de Heilige Maagd Maria 1500-1501 Tempera op paneel 110 × 73 Museo di Capodimonte, Napels
Sint Sebastiaan 1501-1502 Olie op paneel 45,1 × 36,5 Accademia Carrara di Belle Arti di Bergamo
Sint Franciscus van Assisi ca. 1502 Olie op paneel 25 × 16 Dulwich Picture Gallery
Sint-Antonius van Padua ca. 1502 Olie op paneel 25 × 16 Dulwich Picture Gallery
Portret van een Man ca. 1502 Olie op paneel 45 × 31 Galleria Borghese, Rome
Madonna met Kind en Heiligen ca. 1502 Olie op paneel 34 × 29 Berlin State Museums
Madonna Solly ca. 1502 Olie op paneel 52 × 38 Berlin State Museums
Madonna met Kind en Boek 1502-1503 Olie op paneel 55,2 × 40 Norton Simon Museum, Pasadena
The Mond Crucifixion 1502-1503 Olie op paneel 283,3 × 167,3 National Gallery, Londen
Eusebius van Cremona laat drie mannen opstaan uit de dood met de mantel van St Jeronimus 1502-1503 Olie op paneel 25,6 × 43,9 National Museum of Ancient Art, Lissabon
St. Jeronimus redt Sylvanus en straft ketter Sabinianus 1503 Olie op paneel 25,7 × 41,9 North Carolina Museum of Art, Raleigh
Kroning van de Heilige Maagd 1502-1504 Tempera op paneel overgezet van canvas 272 × 165 Vaticaanse Musea
Maria Boodschap 1502-1504 Tempera op paneel 27 × 50 Vaticaanse Musea
De aanbidding van de wijzen 1502-1504 Tempera op paneel 27 × 50 Vaticaanse Musea
De presentatie in de Tempel 1502-1504 Tempera op paneel 27 × 50 Vaticaanse Musea
Diotalevi Madonna ca. 1503 Olie op paneel 69 × 50 Berlin State Museums
Jonge man met appel, vermoedelijk Francesco Maria della Rovere 1503-1504 Tempera op paneel 48 × 35,5 Uffizi, Florence
St. Joris vechtend met de Draak 1503-1505 Olie op paneel 29 × 25 Louvre, Parijs
St. Michael doodt the Duivel 1503-1505 Olie op paneel 30 × 26 Louvre, Parijs
Portret van een jonge man (Ippolito d'Este?) 1503-1505 Olie op paneel 54 × 39 Museum of Fine Arts (Budapest), Boedapest
Het huwelijk van de Maagd Maria 1504 Olie op paneel 170 × 117 Pinacoteca di Brera, Milaan
de Connestabile Madonna 1504 Tempera op canvas overgezet van paneel 17,5 × 18 Hermitage, St. Petersburg
Madonna met Kind omringd door heiligen ca. 1504 Olie en goud op paneel 169,5 × 168,9 Metropolitan Museum of Art, New York
De verleiding in de tuin ca. 1504 Olie op paneel 24,1 × 28,9 Metropolitan Museum of Art, New York
Pietà ca. 1504 Olie op paneel 23,5 × 28,8 Isabella Stewart Gardner Museum, Boston
De droom van de ridder ca. 1504 Olie op paneel 17,1 × 17,3 National Gallery, Londen
De drie gratiën ca. 1504 Olie op paneel 17 × 17 Musée Condé, Chantilly
De processie naar Calvarië 1504-1505 Olie op paneel 24,4 × 85,5 National Gallery, Londen
Madonna met kind 1504-1505 Olie op paneel 84,4 × 55,9 Palazzo Pitti, Florence
de Ansidei Madonna 1505 Olie op paneel 216,8 × 147,6 National Gallery, Londen
Heilige Johannes de Doper prekend 1505 Olie op paneel 26,2 × 52 National Gallery, Londen
De kleine Cowper Madonna ca. 1505 Olie op paneel 59,5 × 44 National Gallery of Art, Washington
Terranuova Madonna ca. 1505 Olie op paneel Diameter 88,5 Berlin State Museums, Berlijn
Christus de Heiland zegent ons 1505-1506 Olie op paneel 32 × 25 Pinacoteca Civica Tosio Martinengo, Brescia
Madonna met de distelvink 1505-1506 Tempera op paneel 107 × 77 Uffizi, Florence
Madonna del Prato, met Johannes de Doper en Jezus 1505-1506 Olie op paneel 113 × 88,5 Kunsthistorisches Museum, Vienna
De zwangere 1505-1506 Olie op paneel 68,8 × 52,6 Palazzo Pitti, Florence
Heilige Familie (Madonna met de baardloze Josef) 1505-1507 Tempera op canvas overgezet van paneel 72,5 × 56,5 Hermitage, St. Petersburg
Portret van Agnolo Doni 1506 Olie op paneel 63 × 45 Palazzo Pitti, Florence
Portret van Magdalena Strozzi 1506 Olie op paneel 63 × 45 Palazzo Pitti, Florence
De dame met de eenhoorn 1506 Olie op paneel 65 × 51 Galleria Borghese, Rome
de Heilige Famile met Palmboom 1506 Olie en goud op canvas overgezet van paneel diameter 101,5 Scottish National Gallery, Edinburg
Zelfportret ca. 1506 Tempera op paneel 47,5 × 33 Uffizi, Florence
Sint Joris en de Draak ca. 1506 Olie op paneel 28,5 × 21,5 National Gallery of Art, Washington
Madonna met de anjer 1506-1507 Olie op paneel 27,9 × 22,4 National Gallery, Londen
de Canigiani Heilige Familie 1507 Olie op paneel 131 × 107 Alte Pinakothek, Munich
De Heilige Familie met Lam 1507 Olie op paneel 28 × 21,5 Museo del Prado, Madrid
De Bogota Madonna (Madonna met Kind) 1507 ? ? NY Bank Volt, New York
Baglioni-altaar 1507 Olie op paneel 184 × 176 Galleria Borghese, Rome
Geloof, Hoop en Liefde 1507 Tempera op paneel 18 × 44 each Vaticaanse Musea
Orleans Madonna ca. 1507 Olie op paneel 29 × 21 Musée Condé, Chantilly
De heilige Catharina van Alexandrië ca. 1507 Olie op paneel 72,2 × 55,7 National Gallery, Londen
The Bridgewater Madonna ca. 1507 Olie en goud op canvas, overgezet van paneel 81 × 55 Scottish National Gallery, Edinburg
Portret van een Jonge Vrouw (La Muta) ca. 1507 Olie op paneel 64 × 48 Galleria Nazionale delle Marche, Urbino
De Heilige Maagd met Kind en Johannes de Doper (La belle jardinière) 1507-1508 Olie op paneel 122 × 80 Louvre, Parijs
Madonna del Baldacchino 1507-1508 Olie op canvas 279 × 217 Palazzo Pitti, Florence
Colonna Madonna 1507-1508 Olie op paneel 52 × 38 Berlin State Museums, Berlijn
Madonna Tempi 1508 Olie op paneel 75 × 51 Alte Pinakothek, Munchen
De grote (Niccolini) Cowper Madonna 1508 Olie op paneel 80,7 × 57,5 National Gallery of Art, Washington
Madonna Esterhazy 1508 Tempera and Olie op paneel 28,5 × 21,5 Museum of Fine Arts, Budapest, Boedapest
Aldobrandini Madonna 1509-1510 Olie op paneel 38,9 × 32,9 National Gallery, Londen
Dispuut over het Heilige Sacrament 1509-1510 Fresco 500 × 770 Vaticaanse Musea, Vaticaanstad
De school van Athene 1509-1510 Fresco 500 × 770 Stanza della Segnatura, Vaticaanse Musea, Vaticaanstad
Madonna van Loreto 1509-1510 Olie op paneel 120 × 90 Musée Condé, Chantilly
De Mackintosh Madonna 1509-1511 Olie (bijna geheel overgeschilderd) van canvas, overgezet van paneel 78,8 × 64,2 National Gallery, Londen
Portret van Kardinaal Alessandro Farnese 1509-1511 Olie op paneel 139 × 91 Museo di Capodimonte, Napels
Alba Madonna с. 1510 Olie op canvas overgezet van paneel diameter 94,5 National Gallery of Art, Washington
Een Kardinaal 1510-1511 Olie op paneel 79 × 61 Museo del Prado, Madrid
Parnassus 1511 Fresco ? × 670 Vaticaanse Musea, Vaticaanstad
De voornaamste deugden 1511 Fresco ? × 660 Vaticaanse Musea, Vaticaanstad
Paus Julius II 1511 Olie op paneel 108,7 × 81 National Gallery, Londen
De profeet Jesaja 1511-1512 Fresco 250 × 155 Basilica of Sant'Agostino, Rome
De Verbanning van Heliodorus uit de Tempel 1511-1512 Fresco ? × 750 Vaticaanse Musea, Vaticaanstad
Madonna van Foligno 1511-1512 Tempera op panel overgezet naar canvas 308 × 198 Vaticaanse Musea, Vaticaanstad
De Overwinning van Galatea 1511-1513 Fresco 750 × 570 Villa Farnesina, Rome
Paus Julius II ca. 1512 Olie op paneel 108,5 × 80 Uffizi, Florence
Sixtijnse Madonna 1512-1513 Olie op canvas 265 х 196 Galerie Alte Meister, Dresden
de Heilige Familie met Rafaël, Tobias en de heilige Jeronimus, of de Heilige Maagd met Vis 1513-1514 Olie op paneel 215 × 158 Museo del Prado, Madrid
Madonna met stoel 1513-1514 Olie op paneel diameter 71 Palazzo Pitti, Florence
Madonna dell'Impannata 1513-1514 Olie op paneel 160 × 127 Palazzo Pitti, Florence
Madonna della tenda 1514 Olie op paneel 65,8 × 51,2 Alte Pinakothek, Munich
De Sybillen 1514 Fresco x 615 Santa Maria della Pace, Rome
Baldassar Castiglione 1514-1515 Olie op canvas 82 × 67 Louvre, Parijs
De Trance van St. Cecilia tussen de heligen Paulus, Johannes de Evangelist, Augustinus en Maria Magdalena 1514-1515 Olie op canvas overgezet van paneel 236 × 139 Pinacoteca Nazionale di Bologna
Bindo Altoviti ca. 1515 Olie op paneel 59,7 × 43,8 National Gallery of Art, Washington D.C.
Christus valt onder het kruis 1515-1516 Olie op paneel 318 × 229 Museo del Prado, Madrid
Donna Velata 1515-1516 Olie op canvas 82 × 60,5 Palazzo Pitti, Florence
Tommaso Inghirami 1515-1516 Olie op paneel 89,5 × 62,8 Palazzo Pitti, Florence
Tommaso Inghirami ca. 1516 Olie op paneel 89,7 × 62,2 Isabella Stewart Gardner Museum, Boston
Kardinaal Bibbiena ca. 1516 Olie op canvas 85 × 66,3 Palazzo Pitti, Florence
dubbelportret ca. 1516 Olie op canvas 77 × 111 Doria Pamphilj Gallery, Rome
De Heilige Familie met de kleine Johannes de Doper ('Madonna del Passeggio') ca. 1516 Olie en goud op paneel 90 × 63,3 Scottish National Gallery, Edinburg
De Heilige Familie met de kleine Johannes, of de Heilige Maagd met de Roos ca. 1516 Olie op canvas 103 × 84 Museo del Prado, Madrid
Bezoek van de engel Rafaël ca. 1517 Olie op paneel 200 × 145 Museo del Prado, Madrid
De Heilige Familie met de Heilige Elizabeth, de kleine Johannes en twee engelen (De Grote Heilige Familie) 1518 Olie op canvas overgezet van paneel 207 × 140 Louvre, Parijs
Het Visioen van Ezekiel 1518 Olie op paneel 40,7 × 29,5 Palazzo Pitti, Florence
St. Michael doodt de duivel (De Grote Sint Michael) 1518 Olie op canvas overgezet van paneel 268 × 160 Louvre, Parijs
St. Margaret ca. 1518 Olie op paneel 192 × 122 Kunsthistorisches Museum, Vienna
Portret van paus Leo X met de kardinalen Giulio de' Medici en Luigi de' Rossi ca. 1518 Tempera op paneel 155,5 × 119,5 Uffizi, Florence
Zelfportret met vriend 1518-1519 Olie op canvas 99 × 83 Louvre, Parijs
De Heilige Familie onder de eik 1518-1520 Olie op paneel 144 × 110 Museo del Prado, Madrid
La fornarina 1520 Olie op paneel 87 × 63 Galleria Borghese, Rome
Transfiguratie 1516-1520 Tempera op paneel 410 × 279 Vaticaanse Musea, Vaticaanstad

Tekeningen

  • Tekeningen van Rafaël Santi
  • Staande putto met de Medici ring en veren,(1512-14), Teylers Museum, Haarlem
    Staande putto met de Medici ring en veren,(1512-14), Teylers Museum, Haarlem
  • Hebe en Proserpina, (1516-1518), Teylers Museum, Haarlem
    Hebe en Proserpina, (1516-1518), Teylers Museum, Haarlem
  • Studie van twee soldaten in Verrijzenis van Christus', circa 1500, Ashmolean Museum.
    Studie van twee soldaten in Verrijzenis van Christus', circa 1500, Ashmolean Museum.

Externe links

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Raffaello Sanzio op Wikimedia Commons.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rafaël_(kunstenaar)&oldid=55971998"