Nachtdier

Bioscoopjournaal uit 1947. Nachtdieren in het tropisch regenwoud van Suriname.

Australische spookvleermuis (Macroderma gigas)

Een nachtdier is een dier dat hoofdzakelijk 's nachts actief is (dit wordt als nachtactieve- of nocturnale levenswijze aangeduid). Nachtdieren zoeken hun voedsel als het donker is, omdat ze dan voor potentiële vijanden minder goed zichtbaar zijn, of juist omdat ze hun prooien ongemerkt willen verrassen. Vaak zijn de prooidieren ook alleen maar in de nacht actief. Ook kunnen er klimatologische oorzaken zijn, zoals grote hitte overdag.

Nachtdieren zijn aangepast aan het nachtelijke leven, onder meer door een goed ontwikkeld gehoor, tast- en/of reukvermogen. Sommige nachtdieren hebben ogen waarmee ze goed in het donker kunnen zien, terwijl andere juist een verminderd gezichtsvermogen hebben en vrijwel volledig afhankelijk zijn van hun overige zintuigen. Sommige nachtdieren hebben snorharen waarmee ze hun omgeving kunnen aftasten. Vleermuizen hebben hun gehoorsorganen uitgerust met een radarsysteem. Herkauwers hebben hun spijsvertering zodanig aangepast, dat zij het overdag verzamelde (plantaardige) voedsel tijdens de nachturen op een veilige plaats verder kunnen verteren.
Overdag slapen nachtdieren overwegend in donkere holen of andere schuilplaatsen.

Ogen

De bouw van de ogen is bij nachtdieren ongeveer hetzelfde als bij mensen. De ogen zijn alleen groter en boller, zodat er makkelijker licht in kan vallen. De ogen zijn ook groter, zodat er meer staafjes in passen waardoor ze beter in het donker kunnen zien. Doordat er in het netvlies meer staafjes zitten passen er wel minder kegeltjes in, zodat kleuren minder kunnen worden waargenomen. Het belangrijkste verschil is, dat er bij nachtdieren een reflecterende laag achter het netvlies zit, die het licht nog een keer op de staafjes werpt (tapetum). Dat zorgt ervoor dat elke lichtstraal dus eigenlijk twee keer wordt waargenomen en er dus veel minder licht nodig is om het object te kunnen onderscheiden. Door de reflecterende laag licht het oog van een nachtdier op als er licht, bijvoorbeeld van een zaklantaarn, op schijnt.
Al deze maatregelen hebben ook een nadeel. De dieren moeten fel daglicht vermijden, omdat hun ogen anders schade kunnen oplopen door te veel licht.

Zeeleven

Peracaride kreeftachtigen zoals vele aasgarnalen, vlokreeftjes en zeekomma's bezitten een uitgesproken nocturnale cyclus. Ze vertonen een duidelijke nachtelijke activiteit, waarbij de dieren zich van de zeebodem naar boven verplaatsen. Anders gezegd: overdag zitten de diertjes in het zand ingegraven en 's nachts zwermen ze naar het zeeoppervlak toe.
Zoöplankton en vissen die in de pelagische zone van de zee leven vertonen vaak een gelijkaardig nocturnaal patroon.

Zie ook

• Diurnaal
• crepusculair
• Circadiaan ritme