Samenvloeiing van de Leie en de Schelde

De Bavobrug aan de historische samenvloeiing - situatie augustus 2008

De Leie en de Schelde zijn twee rivieren die eeuwenlang in de Belgische stad Gent samenvloeiden. De samenvloeiing zoals die in het verleden in de Portus Ganda bestond, werd verbroken toen delen van de Leie en de Schelde werden gedempt omwille van hygiënische of verkeerstechnische redenen. Sinds halverwege de 20e eeuw vermengt het water van de Leie en Schelde zich via de Ringvaart.

Geschiedenis

Gent en zijn waterlopen rond 1700

Waar de Leie en de Schelde in het verleden precies samenvloeiden is onbekend. De beide rivieren hadden een aantal meanders en stroomden in een gebied tussen de Zandberg en Blandijnberg in het westen en de hoogte van Sint-Amandsberg in het oosten samen. Dit was een laaggelegen overstromingsgebied, dat eigenlijk de winterbedding van de Schelde vormde. Uiteindelijk konden rivieren hier, afhankelijk van de periode en de overstromingen, op meerdere plaatsen samenvloeien.

Na een tijd kon men in Gent toch meer de rivieren in hun oevers leiden. De stad was dus in eilandjes verdeeld die door bruggetjes waren verbonden. Algemeen wordt aangenomen dat de Leie bij de Portus Ganda in de Schelde stroomde. Karel de Grote inspecteerde hier in 811 een samengetrokken vloot die er niet in slaagde om de invallen van de Vikingen te verijdelen. Deze plaats is sterk verbonden met de vlakbij, door Amandus van Gent gestichte Sint-Baafsabdij die oorspronkelijk Ganda werd genoemd.

Theoretisch houdt het bestaan van de Leie op aan de Napoleon de Pauwvertakking en wordt de waterloop verder ten zuiden de Schelde genoemd. De Schelde splitst zich halverwege de Voorhoutkaai op om parallel verder te vloeien tot wanneer de waterlopen ter hoogte van Vlaamse Kaai opnieuw samenvloeien. De westelijke loop is de (ook deels gekanaliseerde) oorspronkelijke Schelde, de oostelijke loop werd in 1752 gegraven en is nu bekend als de Visserij.

Tussen de Schelde en de Leie werd in de 11e eeuw de Ketelvest gegraven, als toenmalige zuidelijke verdedingswal van de stad. De Oude Houtlei, gegraven in de 12e eeuw als verdedigingsgracht, werd in 1898-1899 gedempt en bestraat, de Ottogracht in 1872-73. De Nederschelde of Reep volgde in 1960. Een deel van de Schelde werd overwelfd door de aanleg van het François Laurentplein.

De Muinkschelde (Schelde van de monniken) aan de Sint-Pietersabdij is ook een in de middeleeuwen gekanaliseerde Scheldekronkel. De Oude Schelde liep vanaf de Waalse Krook langsheen de huidige Brabantdam, Sint-Annaplein en Lange Violettestraat door de Muinkmeersen en kwam ter hoogte van de Vlaamse Kaai terug aan zijn huidige bedding. Tussen deze Oude Schelde en de Benedenschelde bestonden verschillende verbindingen. In 1254 werd de Schepenenvijver, later ook Capucijnenvaardeken genoemd, gegraven tussen de Oude Schelde en Nederschelde. Deze verbinding werd in 1845 overwelfd. Rond 1300 werd net ten zuiden van het Begijnhof Ter Hoye een stadswal tussen de Oude Schelde en de Nederschelde aangelegd met erbij een sluis en de Vijfwindgatenpoort, het Klein Scheldeken. Er waren zo in totaal drie plaatsen waar het Scheldewater in oostelijke richting kon afdraaien en zich met het Leiewater mengen. Later kwam er nog een vierde verbinding bij, namelijk een gegraven waterloop tussen Ter Platen en de Vlaamse Kaai, die vanaf de 14e eeuw dienst deed als vestingsgracht voor de Sint-Lievenspoort en Keizerpoort en op kaarten ook als Schelde wordt aangeduid. Hij vertakt zich in noordoostelijke richting ter hoogte van de wijk Strop. De waterloop uit het midden van de 18e eeuw die ten zuiden van deze vertakking loopt is de Franse Vaart.

Openlegging en herstel

Op 22 september 2010 werd gestart met de bouw van de Scaldissluis aan de Oude Beestenmarkt. Deze sluis is noodzakelijk omdat het waterpeil in de Nederschelde ongeveer 1,2 m hoger is dan het peil in de Portus Ganda. Zodra deze sluis in bedrijf is, kan men de stukken van de Schelde open graven die nog gedempt zijn en wordt de historische samenvloeiing van de beide rivieren hersteld. Het is een onderdeel van het project Water in Historic City Centres.

Er zijn intussen een aantal bruggen over de open te leggen Schelde klaar (werken gestart in 2002):

• de Nieuwbrug: tussen de Keizer Karelstraat en de Sint Jacobsnieuwstraat
• de Bavobrug: een voetgangers- en fietsbrug aan de samenvloeiing van Leie en Schelde tussen de Veerkaai en de Nieuwbrugkaai
• de Wijdenaardbrug (wijden aard of brede aanlegplaats): tussen het Bisdomplein en de Reep

Externe links

• Webpagina's van de stad Gent over de heropening van de Nederschelde
• Webpagina met foto's uit het verleden

• Devriese, Luc en Gelaude, Frank, Rivierlandschappen in het Gentse verleden, in Snep!, Natuurpunt Gent, 1ste trimester 2010, jg. 9, 1, p. 52-56