Augustusstaatsgreep in Moskou: verschil tussen versies
Geen bewerkingssamenvatting |
kGeen bewerkingssamenvatting |
||
| Regel 4: | Regel 4: | ||
| afbeelding = |
| afbeelding = |
||
| onderschrift =Massademonstratie tijdens de Augustusstaatsgreep |
| onderschrift =Massademonstratie tijdens de Augustusstaatsgreep |
||
| date=19–21 |
| date=19–21 augustus 1991 |
||
| place={{Vlagland|code=URS}} [[Sovjet-Unie]], vooral [[Moskou]], en [[Sint-Petersburg|Leningrad]], {{Vlagland|code=RUS}} [[Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek|Rusland]] |
| place={{Vlagland|code=URS}} [[Sovjet-Unie]], vooral [[Moskou]], en [[Sint-Petersburg|Leningrad]], {{Vlagland|code=RUS}} [[Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek|Rusland]] |
||
| territory= |
| territory= |
||
Versie van 28 sep 2013 19:36
De Augustusstaatsgreep was een poging van een aantal leden van de regering van de Sovjet-Unie om de macht van het land over te nemen van president Michail Gorbatsjov. De coup vond plaats in 1991 en duurde van 19 augustus tot 21 augustus. De coupplegers waren van mening dat dat de hervormingen van Gorbatsjov te ver gingen en dat er te veel macht bij de republieken kwam te liggen. De coup slaagde niet en Gorbatsjov keerde terug naar de macht. De gebeurtenis droeg wel bij aan het verdere uiteenvallen van de Sovjet-Unie.
Politieke situatie
Sinds Gorbatsjov aan de macht kwam in 1985 streefde hij veel hervormingen na. Met de leuzen perestrojka en glasnost wilde hij de economie en politiek herstructureren en een meer open systeem creëren. Hardliners binnen de Communistische partij vreesden deze hervormingen omdat minderheden meer te zeggen kregen ten opzichte van de centrale regering. Estland, Letland, Litouwen en Georgië hadden zich al onafhankelijk verklaard van de Sovjet-Unie. Ook verkeerde het land op dat moment in een politieke en economische crisis.
Op 11 december 1990 gaf één van de hardliners, Vladimir Krjoetsjkov, hoofd van de KGB, de opdracht om te onderzoeken wat voor maatregelen er konden worden genomen om de macht te grijpen wanneer de staat van alarm zou worden afgekondigd. Op 29 juli luisterde de KGB een gesprek af tussen Michail Gorbatsjov, de Russische president Boris Jeltsin en de Kazachse president Noersoeltan Nazarbajev. Daarin spraken zij erover hoe zij hardliners als Krjoetsjkov, premier Valentin Pavlov, vicepresident Gennadi Janajev, minister van Binnenlandse Zaken Boris Pugo en onderminister van Defensie Oleg Baklanov het beste zouden kunnen vervangen.
Couppoging
Isolering Gorbatsjov
Op 20 augustus 1991 zou er een verdrag worden getekend dat de individuele republieken meer autonomie gaf. De samenzweerders besloten dat het daarom tijd was om te handelen. Op 18 augustus hadden premier Baklanov samen met enkele geestverwanten een ontmoeting met Gorbatsjov op zijn datsja. Tegelijkertijd werden alle communicatielijnen van en naar de datsja verbroken door de KGB. Gewapende agenten kregen de opdracht niemand toe te laten. De bedoeling was om Gorbatsjov of de noodtoestand af te laten kondigen of om zelf af te treden ten gunste van vicepresident Janajev.
Staat van alarm
Gorbatsjov zelf heeft altijd beweerd dat hij niet op het ultimatum is ingegaan. Toch riepen de samenzweerders na hun terugkomst in Moskou de noodtoestand uit voor bepaalde delen van het land en werd er een apart comité opgericht om leiding te geven aan de overheid tijdens de noodsituatie. Daarin hadden alle samenzweerders zitting. Janajev tekende de verklaring omdat Gorbatsjov daar zogenaamd te ziek voor zou zijn.
Eén van de maatregels was dat alle kranten – behalve de communistische – een verschijningsverbod kregen opgelegd. De Verklaring van het Sovjet-leiderschap werd op 19 augustus uitgezonden. Een gewapende tankdivisie en een infanteriedivisie trokken Moskou binnen.
Boris Jeltsin
Het plan was ook om de Russische president Jeltsin gevangen te nemen wanneer hij terugkeerde van zijn bezoek aan Kazachstan. Deze opzet mislukte. Jeltsin verscheen op 19 augustus om negen uur 's ochtends bij het Russische parlementsgebouw en stelde dat er een onwettige coup was gepleegd. Hij riep het leger op niet deel te nemen aan de coup. Ook bevatte zijn verklaring een oproep tot een massale staking met als doel te eisen dat Michail Gorbatsjov het land zou toespreken.
Burgers trokken naar het Russische parlementsgebouw. Om vier 's middags kondigde Gennadi Janajev nu ook de noodtoestand af voor Moskou. Majoor Evdokimov van het tankbataljon dat belast was met de verdediging van het Russische parlementsgebouw verklaarde zich echter loyaal aan Jeltsin. Staande op een tank sprak de Russische president de menigte toe.
Afgeblazen aanval
In de namiddag van 20 augustus besloten Krjoetsjkov en Pugo tot een aanval op het parlementsgebouw. De verdediging daarvan werd verzorgd door troepen die loyaal waren aan Jeltsin. De gewone Moskovieten sloten zich bij de mensen van Jeltsin aan en richtten op de toegangswegen naar het Witte Huis barricaden op, bestaande uit stadsbussen en alles wat maar aan te slepen viel of losgerukt kon worden. Na korte schermutselingen tussen troepen die op weg waren naar het parlementsgebouw voor de aanval en burgers besloten de eersten de aanval niet door te zetten en aan het begin van de avond trokken de eerste troepen zich uit Moskou terug.
Arrestatie coupplegers
Intussen vlogen de coupplegers weer naar de Krim, naar de datsja van Gorbatsjov. Die weigerde hen echter te ontmoeten en toen de communicatielijnen weer waren hersteld herriep hij alle maatregelen die door hen genomen waren. Gorbatsjov vloog naar Moskou. Ook de coupplegers kozen hiervoor, maar zij werden in de dagen daarna allemaal gearresteerd. De straffen waren laag. De meeste zaten slechts enkele maanden vast en kregen amnestie van de Doema in 1994. Alleen generaal Valentin Varennikov weigerde amnestie; in 1994 werd hij door het Russische Hooggerechtshof vrijgesproken. Pugo pleegde samen met zijn vrouw zelfmoord.
Gevolgen staatsgreep
Michail Gorbatsjov stapte op 24 augustus op als hoofd van de Communistische Partij. Een dag later verklaarde Boris Jeltsin dat al het bezit van de partij, inclusief het hoofdkwartier, scholen en hotels, zou worden genationaliseerd.
Door de ontstane vrijheid, en het proces dat al langer in gang was gezet, verklaarde in de daaropvolgende maanden en weken alle republieken zich onafhankelijk van de Sovjet-Unie. In de meeste staten ging door middel van een referendum. Op 25 december kondigde Gorbatsjov zijn terugtreden als president van de Sovjet-Unie aan. Daarmee hield de Sovjet-Unie feitelijk op te bestaan.
Bronnen, noten en/of referenties
|