IJzertijd: verschil tussen versies
Versie 49853608 van 94.211.219.235 (overleg) ongedaan gemaakt - IJzertijd wordt geschreven met kleine letter. |
Geen bewerkingssamenvatting Labels: Bewerking via mobiel Bewerking via mobiele website |
||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
{{wrapper}} |
|||
|{{Zijbalk drieperiodensysteem}} |
|||
|- |
|||
|[[Bestand:Boerderij IJzertijd Reijntjesveld.jpg|thumb|245px|Gereconstrueerde [[IJzertijdboerderij|boerderij uit de ijzertijd]] op het Reijntjesveld in Drenthe]] |
|||
|- |
|||
|[[Bestand:Bronzen gordelhaken.jpg|thumb|Typische Zuid-Nederlandse bronzen gordelhaken uit de ijzertijd, nagemaakt in koper]] |
|||
|} |
|||
De '''ijzertijd''' is de periode die volgde op de [[bronstijd]] en gekenmerkt werd door het gebruik van [[IJzer (element)|ijzer]]. Er is geen eenduidige wereldwijde ijzertijd vast te stellen omdat de exacte periode waarin mensen ijzer begonnen te gebruiken afhankelijk is van hun cultuur en geografische locatie. |
|||
Soms wordt een verschil gemaakt tussen IJzertijd I en IJzertijd II. |
|||
== Algemeen == |
== Algemeen == |
||
In [[Griekenland]], de [[Levant]] en [[India]] begon de ijzertijd het vroegst, rond [[1200 v.Chr.]]. In West-Europa wordt de ijzertijd gedateerd op de periode van circa [[800 v.Chr.]] tot de [[Romeins leger|Romeinen]] naar de Lage Landen kwamen (circa het begin van onze jaartelling). In [[België]] en het zuiden van [[Nederland]] werden ijzeren voorwerpen gangbaar omstreeks [[700 v.Chr.]],<ref>J.H.F Bloemers & T. van Dorp: ''Pre-& Protohistorie van de Lage Landen'', p.243 'IJzer in opkomst'</ref> terwijl [[Noord-Nederland]] achterbleef: daar waren ijzeren speerpunten en paardenbitten in een graf uit de [[6e eeuw v.Chr.]] in [[Havelte|Havelte-Darp]] de vroegste sporen.<ref>Kooi P.B. 1983 in ''Oudheidkundige mededelingen uit het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden, 64, p.197-208</ref> In zuidelijker streken (het Midden-Oosten, het oostelijke [[Middellandse Zee]]-bekken) was de overgang wat eerder (vanaf circa [[1200 v.Chr.]]). De overgang van de bronstijd naar de ijzertijd is in die streken gepaard gegaan met grote politieke verschuivingen (zie de [[brandcatastrofe]]). |
In [[Griekenland]], de [[Levant]] en [[India]] begon de ijzertijd het vroegst, rond [[1200 v.Chr.]]. In West-Europa wordt de ijzertijd gedateerd op de periode van circa [[800 v.Chr.]] tot de [[Romeins leger|Romeinen]] naar de Lage Landen kwamen (circa het begin van onze jaartelling). In [[België]] en het zuiden van [[Nederland]] werden ijzeren voorwerpen gangbaar omstreeks [[700 v.Chr.]],<ref>J.H.F Bloemers & T. van Dorp: ''Pre-& Protohistorie van de Lage Landen'', p.243 'IJzer in opkomst'</ref> terwijl [[Noord-Nederland]] achterbleef: daar waren ijzeren speerpunten en paardenbitten in een graf uit de [[6e eeuw v.Chr.]] in [[Havelte|Havelte-Darp]] de vroegste sporen.<ref>Kooi P.B. 1983 in ''Oudheidkundige mededelingen uit het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden, 64, p.197-208</ref> In zuidelijker streken (het Midden-Oosten, het oostelijke [[Middellandse Zee]]-bekken) was de overgang wat eerder (vanaf circa [[1200 v.Chr.]]). De overgang van de bronstijd naar de ijzertijd is in die streken gepaard gegaan met grote politieke verschuivingen (zie de [[brandcatastrofe]]). |
||
Versie van 5 okt 2017 12:12
Algemeen
In Griekenland, de Levant en India begon de ijzertijd het vroegst, rond 1200 v.Chr.. In West-Europa wordt de ijzertijd gedateerd op de periode van circa 800 v.Chr. tot de Romeinen naar de Lage Landen kwamen (circa het begin van onze jaartelling). In België en het zuiden van Nederland werden ijzeren voorwerpen gangbaar omstreeks 700 v.Chr.,[1] terwijl Noord-Nederland achterbleef: daar waren ijzeren speerpunten en paardenbitten in een graf uit de 6e eeuw v.Chr. in Havelte-Darp de vroegste sporen.[2] In zuidelijker streken (het Midden-Oosten, het oostelijke Middellandse Zee-bekken) was de overgang wat eerder (vanaf circa 1200 v.Chr.). De overgang van de bronstijd naar de ijzertijd is in die streken gepaard gegaan met grote politieke verschuivingen (zie de brandcatastrofe).
De naam ijzertijd duidt op het veelvuldig gebruik van ijzer bij het maken van metalen voorwerpen. IJzer heeft diverse voordelen ten opzichte van brons:
- Brons is harder, dus beter geschikt voor wapens en gereedschap maar
- het ijzer is makkelijker te bewerken
- het is makkelijker te repareren
- de grondstof ervoor komt op veel meer plaatsen voor
- het gaat langer mee
IJzer was lange tijd een weinig gebruikt metaal omdat het weinig als vrij metaal in gedegen vorm voorkomt, in tegenstelling tot koper. Oorspronkelijk kende men daarom alleen het meteoritisch ijzer, een zeldzaamheid. Het duurde lang voordat men leerde het metaal uit zijn erts vrij te maken.
De voordelen zorgden ervoor dat bij voorkeur ijzer werd gebruikt voor allerlei wapens (vooral het zwaard) en gereedschap. Het nu minder belangrijke brons werd omgesmolten tot sieraden en siervoorwerpen (vooral armbanden en paardentuig).
Typische elementen uit de ijzertijd
Typische elementen uit de ijzertijd die in mindere mate of helemaal niet voorkwamen in de bronstijd zijn:
- ijzeren voorwerpen zoals bijlen, wapens, gereedschap, zagen
- bronzen munten
- bronzen situlae (zie hieronder)
- slingerkogels
- ijzerwinning uit de natuur (klapperstenen uit de Veluwe, moerasijzererts in het noorden, ijzeroer uit Brabant en Oost-Nederland)
- een soort upper class die bijzondere voorwerpen bezat zoals goud en koraal
Via handel kwamen er nog andere voorwerpen naar Nederland. Opvallend zijn de zogenaamde bronzen situlae (emmers) die in Centraal-Europa werden gemaakt om wijn te mengen met water (een typisch Romeins/Grieks gebruik). Er zijn in Nederland negen exemplaren gevonden.
Omdat ijzer veel sneller corrodeert dan brons of koper, zijn veel ijzeren voorwerpen die niet toevallig onder zeer gunstige omstandigheden in de bodem lagen nagenoeg volledig vergaan.
Bijzondere archeologische vondsten
Nederland
Een koningsgraf uit Oss (ongeveer 500 v.Chr.) bevatte bijzondere grafgiften en is een van de grootste dat ooit in West-Europa is gevonden (52 meter doorsnede).
Externe links
| Bronnen, noten en/of referenties |
