Staphorster variant

De Staphorster variant betreft een coalitiemogelijkheid in de Nederlandse Tweede Kamer waarbij de grote(re) partijen een regering vormen samen met alle, of (minder vaak) één of meer van, de kleine orthodox-christelijke partijen van de ChristenUnie (voorheen Gereformeerd Politiek Verbond en Reformatorische Politieke Federatie) en de SGP. De term verwijst naar Staphorst, waar een meerderheid van de bevolking op deze kleine christelijke partijen stemt.

Gedoogsteun

Tot 2007 was een coalitie met één of meerdere kleine orthodox-christelijke partijen wel een aantal malen geopperd maar nog nooit daadwerkelijk in praktijk gebracht. Wel konden in het verleden regeringen soms (mede) dankzij gedoogsteun van deze christelijke partijtjes doorregeren. Een voorbeeld hiervan is het eerste Kabinet-Van Agt uit de tweede helft van de jaren zeventig. Dit beschikte in de Tweede Kamer slechts over een nipte meerderheid, en had te kampen met eigen Kamerleden die liever een kabinet met oppositiepartij PvdA hadden gezien dan een CDA-VVD kabinet. Dankzij steun van de toenmalige kleine orthodox-protestantse partijen wist deze regering toch te overleven. De gedoogsteun bleek voor het kabinet cruciaal om in het zadel te blijven. Dankzij de steun van SGP en GPV overleefde het kabinet-Van Agt in de nacht van 26 op 27 juni 1980 namelijk een motie van wantrouwen van PvdA-leider Joop den Uyl, die hij had ingediend nadat het kabinet een motie om tegen Zuid-Afrika een olieboycot in te stellen naast zich neer gelegd had. De motie-Den Uyl werd ondanks de steun van de CDA-loyalisten met 72 stemmen voor en 74 tegen verworpen.

Ook na de Tweede Kamerverkiezingen van 2003 is deze mogelijkheid weer ter sprake gekomen, maar uiteindelijk kozen de coalitiepartners VVD en CDA toch voor D66, omdat de VVD niets zag in het meeregeren door deze orthodoxe partijen.

Kabinet Balkenende IV

Na de verkiezingen van november 2006 begonnen CDA en PvdA onderhandelingen met de ChristenUnie om een coalitie te vormen. Deze onderhandelingen leidden tot een regeerakkoord tussen de drie partijen. Over de vraag of daardoor het kabinet-Balkenende IV gezien mag worden als een "Staphorster variant" lopen de meningen echter uiteen. Velen beschouwen alleen een combinatie CDA/VVD/ChristenUnie/SGP als zodanig.

Oorsprong van het begrip

De term Staphorster variant is bedacht door Jan Joost Lindner, politiek commentator van de Volkskrant, en was niet complimenteus bedoeld. Hij schreef op 27 juni 1981, toen de formatiebesprekingen in volle gang waren:

Het minderheidskabinet met de VVD, gesteund in de Kamer door de kleine rechts-protestantse clubjes, hangt als een dreiging boven deze informatiepoging. Dat was op 26 mei al zo, maar door Van Agts zeer hautaine houding tegenover PvdA en D’66 begint het onderzoek naar die Staphorster variant steeds dichterbij te komen. Tegelijkertijd is duidelijk dat op de heer Leerling en zijn maat niet gerekend hoeft te worden. De RPF is een soort Boerenpartij met zwarte kousen aan. Van Agt moet dus Staphorst zelf bezoeken. CDA en VVD kunnen alleen regeren met vaste steun van de SGP, nu onder leiding van de flegmatieke Van Rossum. En ze hebben nog een goede kans dat het lukt ook.

Lindner dacht overigens in de eerste plaats aan een minderheidskabinet van CDA en VVD (die in 1981 samen 74 zetels hadden) dat gedoogsteun kreeg van SGP, RPF en GPV, en niet aan regeringsdeelname van deze kleine orthodox-protestantse partijen. In 1977 was de PvdA buiten de regering gehouden, volgens Lindner door toedoen van Van Agt, en dat kon in 1981 zomaar weer gebeuren.

Kritiek

De term is dus een verwijzing naar de situatie in het plaatsje Staphorst (in het noorden van Overijssel), een conservatief dorp waar de SGP veel stemmen trekt. Om deze reden herkenden RPF en vooral GPV zich niet in de typering van Lindner. Gert Schutte, leider van het GPV, sprak in 1986 daarom op een verkiezingsbijeenkomst in Groningen, waar relatief gezien veel GPV'ers woonden, over de Groninger Variant. Het GPV stond niet voor christelijke bekrompenheid maar had volgens hem juist hele positieve programmapunten, zoals het bestrijden van de werkloosheid.