StemWijzer
Deze pagina gaat over kieswijzer StemWijzer. Zie voor de algemene beschrijving van kieswijzers het artikel Kieswijzer.
De StemWijzer is een politieke test ('kieswijzer') van ProDemos - Huis voor democratie en rechtsstaat. Met deze test kunnen mensen erachter komen welke Nederlandse politieke partij het beste aansluit bij hun voorkeur. De eerste StemWijzer verscheen in 1989 op papier en diskette. De eerste internet-versie stamt uit 1998. De StemWijzer is de meest gebruikte internetapplicatie in verkiezingstijd. Bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2012 hebben ruim 4,85 miljoen bezoekers de StemWijzer gebruikt. 4.231.827 mensen deden dat op de website. Daarnaast werd de app voor mobiele telefoons, die in 2012 voor het eerst beschikbaar was, ongeveer 620.000 keer ingevuld. In 2010 vulden 4,2 miljoen gebruikers de StemWijzer in. In 2006 waren dat er 4,7 miljoen. Inmiddels bestaan er ook andere kieswijzers. Het woord 'stemwijzer' is inmiddels zo ingeburgerd dat het als soortnaam voor alle mogelijke stemtesten gebruikt wordt. Het woordmerk is echter eigendom van ProDemos.
Werking
De StemWijzer wordt afgenomen op basis van dertig stellingen. Per stelling kunnen potentiële kiezers aangeven of ze het ‘eens’, ‘oneens’ of ‘geen van beide’ zijn. De stellingen zijn gebaseerd op de standpunten die verschillende partijen, die meedoen aan de verkiezingen, innemen in hun verkiezingsprogramma's. De uitslag laat zien met welke partij de kiezer de meeste overeenkomst heeft.
De StemWijzer vergelijkt de standpunten van alle partijen die meedoen aan de Tweede Kamerverkiezingen. Om de uitslag overzichtelijk te houden, staan de partijen die de afgelopen periode in de Kamer zaten standaard aangevinkt. De bezoeker kan zelf bepalen van welke van de nieuwe partijen hij/zij de antwoorden wil zien.
De partij LibDem spande in de aanloop naar de Tweede-Kamerverkiezingen van 2006 een proces aan over de voorselectie in het advies. Volgens de rechtbank mag er in het advies echter gediscrimineerd worden.[1]
Ontwikkeling van de StemWijzer
De eerste StemWijzer is ontwikkeld in 1989 door de Stichting Burgerschapskunde (SBK), het toenmalig Nederlands Centrum voor Politieke Vorming. Enige jaren eerder was er al een eenvoudige politieke voorkeurtest gepubliceerd door de leraar/vakdidacticus maatschappijleer Huub Philippens, die op bescheiden schaal in het onderwijs gebruikt werd.
De eerste StemWijzer werd zowel in de vorm van een schriftelijke brochure als op diskette uitgebracht. De test bestond uit zestig stellingen en uitspraken, vrijwel alle letterlijke citaten uit de verkiezingsprogramma's van de politieke partijen. Door aan te kruisen of men het eens of oneens was met de uitspraak kon men zelf berekenen op welke partij men uitkwam. Het idee voor deze test of 'stemhulp' was afkomstig van Paul Lucardie, medewerker van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNPP), die dat ook al eens voor de gemeenteraadsverkiezingen in de stad Groningen gedaan had. Bij de Stichting Burgerschapskunde bedacht projectleider Jochum de Graaf de naam 'StemWijzer', waarmee van begin af aan het educatieve doel van de test onderstreept werd. Kiezers zouden, door de test te doen, wijzer moeten worden ten aanzien van de inhoudelijke verschillen en overeenkomsten tussen de partijen. Tegelijkertijd zou de StemWijzer als een soort richtingaanwijzer behulpzaam moeten zijn bij het maken van een partijpolitieke keuze. Voor methodisch advies en de digitale toepassing werd een beroep gedaan op Peter Schuszler, op dat moment verbonden aan faculteit Bestuurskunde van de Universiteit Twente.
De StemWijzer is in Nederland gebruikt voor bijvoorbeeld waterschapsverkiezingen, Provinciale Statenverkiezingen, gemeenteraadsverkiezingen en de Tweede Kamerverkiezingen. Ook is de StemWijzer gebruikt voor de verkiezingen van de Grootste Nederlander.
De meer geavanceerde digitale StemWijzer kwam uit ter gelegenheid van de Tweede Kamerverkiezingen van 1994. In 1998 werd de StemWijzer voor de Tweede Kamerverkiezingen niet alleen in groten getale via diskette verspreid, onder meer onder de lezers van het dagblad Trouw, het programma werd ook op de site van het Instituut voor Publiek en Politiek (IPP) gezet. 6.500 Kiezers maakten gebruik van deze eerste internetversie. Sinds die tijd zijn de bezoekersaantallen flink gegroeid. Het IPP is inmiddels opgegaan in ProDemos – Huis voor democratie en rechtsstaat. Ook de StemWijzer is meeverhuisd naar ProDemos.
Dat de StemWijzer zeer gewaardeerd werd, blijkt uit de in 2003 uitgereikte Machiavelli-prijs voor een uitzonderlijke prestatie op het gebied van de overheidscommunicatie. Ter gelegenheid van vijftien jaar internet (in 2006) werd de Stemwijzer door NRC, Next en NRC Handelsblad opgenomen in de lijst van vijftien sites die het leven in Nederland veranderd hebben.
Privacy
Op 7 maart 2007 werd bekendgemaakt dat het College Bescherming Persoonsgegevens gaat onderzoeken of de StemWijzer zich aan de privacywetgeving houdt. Aanleiding is de waarschuwing van deskundigen[2] dat de online kieshulp de politieke voorkeuren van bezoekers zou registreren aan de hand van hun IP-adres.[3]. Op 5 mei 2007 maakte het Instituut voor Publiek en Politiek bekend niet langer de IP-adressen van bezoekers op te slaan.[4]
Conflict
Met een gerechtelijke uitspraak, een vonnis in kort geding wegens plagiaat tegen het anarchistencollectief Eurodusnie, wordt het Instituut voor Publiek en Politiek bevestigd in de eigendomsaanspraak op het beeldmerk 'StemWijzer'. Het woord is inmiddels zo ingeburgerd dat het woord 'StemWijzer' (net als het woord luxaflex voor jaloezieën) als soortnaam voor alle mogelijke stemtesten gebruikt wordt.
Andere landen
Het concept van de stemwijzer wordt ook succesvol toegepast in:
- Duitsland, Wahl-O-Mat (vanaf 2002)
- Zwitserland, Politarena (vanaf 2003)
- Bulgarije, Glasovoditel (vanaf 2005)
- Denemarken, Kend din kandidat (vanaf 2001)
Vooral in Duitsland is de methode populair. Bij iedere Landstag-verkiezing en ook bij de verkiezingen voor de grote stadsparlementen zoals in Berlijn is er een Wahl-O-Mat. Bij de Bondsdagverkiezingen van 2009 maken meer dan zes miljoen kiezers gebruik van dit middel. Ter gelegenheid van de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2004 is de VoteMatch ontwikkeld, waar het stemadvies leidt naar de overkoepelende Europese partijen en fracties.