Aerosteon

Aerosteon Status: Uitgestorven, als fossiel bekend
De verschillende bewaarde onderdelen van Aerosteon, waaronder doorsneden die hun pneumatisering tonen
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Chordata (Chordadieren) Klasse: Reptilia (Reptielen) Superorde: Dinosauria (Dinosauriërs) Orde: Saurischia Onderorde: Theropoda Familie: Neovenatoridae
Geslacht
Aerosteon Sereno et al., 2009
Typesoort
A. riocoloradensis
Afgietsels van het darmbeen en de originele schaambenen, die de pneumatisering laten zien
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Aerosteon op Wikispecies
Portaal    Biologie Herpetologie

Aerosteon is een geslacht van theropode dinosauriërs, behorend tot de groep van de Tetanurae, dat tijdens het late Krijt leefde in het gebied van het huidige Argentinië.

Naamgeving

De typesoort Aerosteon riocoloradensis werd in 2008 benoemd en beschreven door Paul Sereno. De geslachtnaam, "luchtbot" als combinatie van het Oudgriekse aér (ἀήρ), "lucht" en ostéon (ὀστέον), "been", verwijst naar de gepneumatiseerde botten, de soortaanduiding, die omdat "aerosteon" onzijdig is volgens artikel 34 van de ICZN alsnog in "riocoloradense" veranderd moet worden, naar de Rio Colorado. De naam werd in 2008 gepubliceerd in het elektronisch tijdschrift PLoS ONE maar zonder te voldoen aan de toen geldende eis dat elektronische kopieën van het artikel in vijf bibliotheken gedeponeerd zouden worden. Het bleef dus voorlopig een ongeldige nomen non rite publicatum. Om dit te verhelpen werd in 2009 door PLoS ONE een uitgave gedrukt.

Vondsten

Het holotype MCNA-PV-3137, is in 1996 in de provincie Mendoza opgegraven in een laag uit de Plottierformatie die dateert uit het late Coniacien, ongeveer zevenentachtig miljoen jaar oud. Oorspronkelijk werd gedacht dat het een laag was uit de Anacletoformatie die dateert uit het Santonien-Campanien, 84 miljoen jaar geleden. Het bestaat uit een gedeeltelijk skelet met schedel van een jongvolwassen dier. Het omvat delen van de schedel, nekwervels, ruggenwervels, ribben, buikribben, een vorkbeen, een schouderblad en delen van het bekken. Sereno wees ook een losse tand toe maar in 2016 oordeelde Philip John Currie dat die evident aan een lid van de Abelisauridae toebehoorde. Delen van twee andere, kleinere skeletten, MCNA-PV-3138, een voet, en MCNA-PV-3139, een scheenbeen, kuitbeen en enkel, zijn ook aan het geslacht toegewezen. Het eerste skelet is op tien meter afstand van het holotype gevonden, het tweede op een kilometer afstand. In 2013 zijn nog de specimina MCNA-PV-3075, een tweede handklauw, en MCNA-PV-3112, een eerste handklauw, toegewezen. De toewijzing van de voet en en de handklauwen is problematisch want ze overlappen niet met het materiaal van het holotype.

Beschrijving

Het holotype was bijna volgroeid, zodat we een goed beeld hebben van de volwassen grootte. Aerosteon was een middelgrote roofsauriër van negen à tien meter lengte, een rughoogte van twee meter en een gewicht van anderhalve ton.

In 2008 en 2012 werden enkele onderscheidende kenmerken vastgesteld die ook naar latere inzichten geldig zijn. Het prefrontale heeft een zeer korte neergaande tak. Het foramen paraquadraticum is vergroot maar wordt geheel omsloten door het quadratum. Van het oor uit dringt een uitloper van een luchtzak in de schacht van het quadratum, boven de gewrichtsknobbel. De voorste wervels van de rug hebben zeer grote parapofysen, onderste ribfacetten. De doornuitsteeksels van de rug hebben een centrale luchtholte. Bij de achterste wervels van de rug hellen de doornuitsteeksels naar voren. De laatste wervel van de rug heeft een pneumatisch kanaal in het zijuitsteeksel. De middelste segmenten van de buikribben zijn vergroeid via hun voorranden en achterranden. Het vorkbeen heeft een centrale pneumatocoel. De voorste staartwervels hebben robuuste staafvormige zijuitsteeksels. Boven het schoudergewricht bevindt zich een groeve op de buitenzijde terwijl er een aparte groeve onder het schoudergewricht loopt.

De wervels van Aerosteon zijn zeer sterk gepneumatiseerd, doortrokken van luchtholten. Dit bracht Sereno ertoe in de beschrijving in detail zijn ideeën te uiten over pneumatisering bij de theropoden in het algemeen. Hij meent dat het een sterke aanwijzing is voor de aanwezigheid van luchtzakken, zoals bij vogels, maar dat bij meer basale theropoden die luchtzakken niet ook in de borstholte aanwezig waren maar slechts evenwijdig aan het voorste deel van de ruggengraat ("Fase I"). Pas bij de Tetanurae zou dat veranderen. Dat bij Areosteon ook het vorkbeen, het darmbeen en de buikribben gepneumatiseerd zijn, ziet hij als het beste bewijs tot nog toe voor die overgang ("Fase II"). Bij de Maniraptoriformes zou de ademhaling dan ondersteund worden doordat het borstbeen als pomp gaat fungeren ("Fase III"), terwijl de Maniraptora een volledig vogelachtig systeem zouden ontwikkelen ("Fase IV"). Het systeem met luchtzakken leidde tot een superieure zuurstofvoorziening en maakte zo dat het dier bij de jacht minder snel buiten adem raakte.

Fylogenie

Sereno heeft geen kladistische analyse uitgevoerd, maar plaatst Aerosteon op grond van de algemene morfologie meer basaal binnen de Tetanurae. Hij verwerpt een plaatsing binnen de Spinosauroidea of de Carcharodontosauridae. Hij acht het mogelijk dat Aerosteon meer bepaald een lid is van de Allosauroidea en een geheel nieuwe theropode afstammingslijn voor Zuid-Amerika vertegenwoordigt. Dit werd min of meer bevestigd door een studie van Roger Benson uit 2009 die de soort in de nieuw benoemde en allosauroïde Megaraptora plaatst, hoewel die groep wel binnen de Carcharodontosauridae volgens de definitie van Sereno zelf valt. Nog latere analyses bevestigen een nauwe verwantschap met Megaraptor maar vinden hun aftakking soms in de Tyrannosauroidea.

Literatuur

• Paul C. Sereno, Ricardo N. Martinez, Jeffrey A. Wilson, David J. Varricchio, Oscar A. Alcober, Hans C. E. Larsson & alii (2008). Evidence for Avian Intrathoracic Air Sacs in a New Predatory Dinosaur from Argentina. PLoS ONE 3 (9): e3303. DOI: 10.1371/journal.pone.0003303.
• Paul C. Sereno, Ricardo N. Martinez, Jeffrey A. Wilson, David J. Varricchio, Oscar A. Alcober, Hans C. E. Larsson & alii (2009). Evidence for Avian Intrathoracic Air Sacs in a New Predatory Dinosaur from Argentina. PLoS ONE 3 (9): e3303. DOI: 10.1371/journal.pone.0003303.