Chinees maatwoord

In de grammatica's van de Chinese talen spelen maatwoorden ( Traditioneel: 量詞, Vereenvoudigd: 量词, Mandarijn liàngcí, Kantonees leung4 chi4) een grote rol. Ze worden in bepaalde gevallen (bijvoorbeeld bij telwoorden) gebruikt om de woordklasse van het woord dat geteld wordt, aan te duiden.

In de Chinese grammatica kan een telwoord niet als zodanig naast een telbaar zelfstandig naamwoord worden gezet. Een woordgroep als "zes wolven" kan niet woordelijk naar het Chinees vertaald worden. In plaats daarvan wordt een maatwoord ingevoegd. Woordelijk zegt een Chinees dan "zes dier wolf". Vergelijkbaar is een Nederlandse constructie als "zes vel papier".

Gebruik

In het Chinees moet in de betreffende situaties het maatwoord gebruikt worden; het is niet facultatief, zoals in het Nederlands. Chinezen die een Europese taal aanleren, meestal Engels, worden vaak gekenmerkt door het te vaak gebruiken van maatwoordachtige woorden als "een soort van" (in het Chinese Engels: a kind of). Dit laat zich verklaren vanuit de Chinese taallogica, waar maatwoorden een elementair onderdeel van een woordgroep zijn.

Het Chinees kent geen lidwoorden en ook geen door achtervoegsels uitgedrukt meervoud (hoewel er iets bestaat dat daar op lijkt bij persoonlijke voornaamwoorden). Meervoud moet in het Chinees dus worden uitgedrukt door het telwoord in combinatie met het maatwoord. Als het maatwoord niet wordt gebruikt zal een Chinees de woordgroep niet meer als zodanig interpreteren. Maatwoorden zijn dus nodig om telwoorden aan zelfstandige naamwoorden te "binden".

Vormenrijkdom

Hoewel maatwoorden in het Chinees in de eerste plaats abstracte begrippen zijn, is hun vorm niet arbitrair.

Bij papier wordt zo een maatwoord gebruikt voor platte, dunne dingen: 张 (trad. 張), zhang1. Bij de meeste diersoorten wordt het maatwoord gebruikt dat op zichzelf ook "dier" betekent: 只 (只) zhi1 (dier).

Er is een algemeen maatwoord, ge (Trad. 個, Vereenvoudigd 个), dat voor alle woorden gebruikt kan worden, maar het gebruik van dit woord komt in Chinese oren wat beperkt over. Een moedertaalspreker zal specifiekere woorden kiezen. Degene die Chinees leert en hierin een goed niveau wil ontwikkelen, zal bij ieder woord in het Chinees het maatwoord moeten aanleren.

Zeker in geschreven Chinees worden steeds de specifieke maatwoorden gebruikt.

Ontwikkelingen

Toch is er een ontwikkeling merkbaar ten voordele van 个, ge. Veel oude maatwoorden klinken nu al te oubollig. Het Chinees zal in de toekomst waarschijnlijk het aantal maatwoorden drastisch gaan beperken.

Toch is het onwaarschijnlijk dat alleen 个 overblijft. In een woordgroep als 一场比赛 (yi4 chang2 bi3sai4), letterlijk "1 gebeurtenis wedstrijd" duidt het maatwoord 场 aan dat de wedstrijd een belangrijke gebeurtenis is - gebruik van ge zou suggereren dat het om "maar een wedstrijdje" ging. Langzaam verandert dus de zeggingskracht van maatwoorden.

Dialecten

Er is in het Chinees een grote regionale variatie. In de verschillende dialecten kan ook het gebruik van maatwoorden anders zijn dan in de standaardtaal. Veel dialecten kennen eigen, unieke maatwoorden die in het Standaardmandarijn niet eens voorkomen. Anderzijds kunnen ook bepaalde specifieke vormen worden vervangen door meer algemene maatwoorden.

Zo wordt in sommige streken 俩 (trad. 倆), "liǎ" gebruikt in plaats van het meer standaardtalige 两个 (兩個) "liǎng ge", dat bestaat uit het telwoord 2 en het algemeen maatwoord ge. De grens tussen maatwoord en telwoord vervaagt hierbij: er ontstaat een nieuw woord "俩" dat "twee van X" betekent. Een dergelijke vereenvoudiging valt te rijmen met de hierboven geschetste ontwikkelingen.

Lijst

De tabellen geven een uitgebreid beeld van de in het Chinees voorkomende maatwoorden. Ze zijn op de volgende wijze opgedeeld:

1. Kolom: Traditionele karakters
2. Kolom: Vereenvoudigde karakters (wanneer niet hetzelfde als het traditionele)
3. Kolom: Uitspraak in het Standaardmandarijn (Pinyin)
4. Kolom: Uitspraak in het Standaardkantonees (Yale (romanisatie))
5. Kolom: Betekenis, gebruik.

Maatwoorden voor zelfstandige naamwoorden

Echte maten

Traditioneel	Vereenvoudigd	Standaardmandarijn (Pinyin)	Standaardkantonees (Yale (romanisatie))	Gebruik
Tijd
秒		miǎo	miu5	"seconde"
分		fēn	fan1	"minuut"
刻		kè	hak1 haak1	"kwartier"
小時	小时	xiǎoshí	siu2 si4	"uur"
鐘	钟	zhōng	jung1	"uur" (zuidelijke dialecten)
時辰	时辰	shíchén	si4 san4	"twee uur" (verouderd)
天		tiān	tin1	"dag"
日		rì	yat6	"dag" (lett. "zon")
年		nián	nin4	"jaar"
載	载	zǎi	joi2 joi3	"jaar"
世紀	世纪	shìjì	sai3 gei2	"eeuw"
Gewicht, omvang
克		kè	hak1 haak1	"gram"
斤		jīn	gan1	"pond", "600 gram (Taiwan)"
公斤		gōngjīn	gung1 gan1	"kilo"
千克		qiānkè	chin1 hak1/haak1	"kilo"
噸	吨	dūn	deun1	"ton (gewicht)"
Afstand
公分		gōngfēn	gung1 fan1	"centimeter"
厘米		límǐ	lei4 mai5	"centimeter" (minder frequent)
寸		cùn	chyun3	Chinese Inch"
吋		cùn	chyun3	Britse Inch
尺		chǐ	che2/chek3	Chinese "Voet"
呎		chǐ	chek3	Britse Voet
英尺		yīngchǐ	ying1 chek3	Britse Voet
公尺		gōngchǐ	gung1 chek3	"meter"
米		mǐ	mai5	"meter" (technisch)
里		lǐ	lei5	"lǐ", ca. 1/3 mijl
哩		lǐ	le1/lei5/li1	Britse Mijl
英里		yīnglǐ	ying1 lei5	Britse Mijl
公里		gōnglǐ	gung1 lei5	"kilometer"
天文單位	天文单位	tiānwéndānwèi	tin1 man4 daan1 wai2	"Astronomische lengtemaat"
光年		guāngnián	gwong1 nin4	"lichtjaar"
秒差距		miǎochājù	miu5 cha1 geui6	"parsec
Geld
圓	元	yuán	yun4	"yuán", "¥" (Chinese munt)
塊	块	kuài	faai3	"yuán", "¥" (volksnaam voor de yuan)
角		jiāo	gok3/luk6	"jiāo", "dubbeltje" (10 ct.)
毫	毛	máo	hou4	"jiāo", (volksnaam voor de jiao)
分		fēn	fan1/fan6	"fēn", "Cent"

Idioom

Traditioneel	Vereenvoudigd	Standaardmandarijn (Pinyin)	Standaardkantonees (Yale (romanisatie))	Gebruik
把		bǎ	ba2	"handvol" (voorwerpen die men kan vasthouden) - mes, sleutel; ook een stoel
班		bān	baan1	"geplande dienst" - treinen enz.
包		bāo	bau1	"bundel"
杯		bēi	bui1	"beker", "kopje", "glas" - dranken
本		běn	boon2	"band" (boeken enz.)
筆	笔	bǐ	bat7	grote bedragen
部		bù	bo6	romans, films
册		cè	chak8	boeken
層	层	céng	chang4	gebouwen
場	场	chǎng	cheung4	evenementen, gebeurtenissen
床		chuáng	chong4	"bed" — dekens, lakens
次		cì	chi3	"tijd" — gelegenheden
袋		dài	doi2	zakken, buidels, tassen
道		dào	do6	projecties (lichtstralen), (fig.) opdrachten v.e. autoriteit
滴		dī	dik9	vloeistoffen (water, bloed)
點	点	diǎn	dim2	ideeën
頂	顶	dǐng	dik9	voorwerpen met een vooruitstekende punt
棟	栋	dòng	dung6	letterlijk "zuil", gebruikt voor gebouwen
堵	都	dǔ	do1	muren, schuttingen
段		duàn	duen6	"aaneengeregen lengten" — kabels, straten enz.
對	对	duì	dui3	"paar" - mensen
頓	顿	dùn	dun6	maaltijden
朵		duǒ	do2	bloemen, wolken
份		fèn	fan6	porties
封		fēng	fung1	brief, post
幅		fú	fuk7	kunstwerken
服		fù	fuk9	"dosis" — (Chinees) medicijn
副		fù	fu3	gepaarde voorwerpen (handschoenen enz.)
個	个	ge (gè)	go3	algemeen bruikbaar (zie boven)
根		gēn	gan1	dunne, smalle voorwerpen
股		gǔ	gu2	stromingen (lucht, invloed)
行		háng	hong4	Dingen, die "lijnen" vormen (abstract: woorden, enz.)
盒		hé	hap2	"kleine kisten" - bv. bij band
户		hù	woo6	huishouden
伙		huǒ	fo2	groepen, klieken (heeft een eerder negatieve bijklank)
家		jiā	ga1	groepen mensen (familie enz.)
架		jià	ga3	vliegtuigen, piano's (vleugels)
間	间	jiān	gaan1	ruimten
件		jiàn	gin6	stoffen, kledingstukken enz.
節	节	jié	jit8	bamboe
屆	届	jiè	gaai3	regelmatige ontmoetingen
句		jù	gui3	lijnen, zinnen enz.
棵		kē	po1	bomen
顆	颗	kē	fo2	kleine dingen of klein lijkende dingen (bv. sterren, planeten)
口		kǒu	hau2	dorpelingen, verwanten
塊	块	kuài	faai3	"stuk", "brok" — land, stenen, enz. Ook koek, brood (maar niet de sneetjes)
類	类	lèi	lui6	gelijkende voorwerpen
粒		lì	lap7	"koren"
輛	辆	liàng	leung2	auto's, fietsen
列		liè	lit9	treinen
枚		méi	mui4	medailles
門	门	mén	mun4	academische termen (bv. cursussen)
面		miàn	min6	vlakke, gladde voorwerpen (spiegels, vlaggen enz.)
名		míng	ming4	hooggeplaatste personen (adel, doktoren, politici)
排		pái	paai4	in rijen gerangschikte voorwerpen (bv. stoelen)
盤	盘	pán	pun4	vlakke voorwerpen (cassettes enz.)
批		pī	pai1	mensen, spullen enz.
匹		pǐ	pat7	paarden en andere rijdieren
篇		piān	pin1	papieren, artikelen
片		piàn	pin3	"plak" — vlakke voorwerpen, bv. kaarten, sneden brood
瓶		píng	ping4	"fles" — dranken
期		qī	kei4	magazins
群		qún	kwan4	"groep", "kudde"
扇		shàn	sin3	deuren, ramen
首		shǒu	sau2	liederen, gedichten, muziekstukken
束		shù	chuk7	bundels
雙	双	shuāng	seung1	gepaarde voorwerpen
艘		sōu	sau2	schepen
所		suǒ	so2	gebouwen
台		tái	toi4	zware voorwerpen (televisies, computers) en voorstellingen (theater enz.)
堂		táng	tong4	rijen, meubilair
趟		tàng	tong3	georganiseerde vervoersdiensten
套		tào	to3	"Zin" — boeken, tijdschriften
題	题	tí	tai4	maatwoord voor vraagstellingen
條	条	tiáo	tiu4	lange, smalle voorwerpen (broeken enz.)
頭	头	tóu	tau4	"kop" — bepaalde dieren
團	团	tuán	tuen4	"bal" — ronde en gewikkelde voorwerpen (kluwens enz.)
位		wèi	wai2	beleefd maatwoord voor mensen (beleefdheidsvorm)
項	项	xiàng	hong6	projecten
樣	样	yàng	yeung6	algemene, gelede voorwerpen
盞	盏	zhǎn	jaan2	lichtbronnen (lampions), theepotten enz.
張	张	zhāng	jeung1	"blad" — vlakke voorwerpen (papier), gezichten, kaarten
陣	阵	zhèn	jan6	"Ontploffing" — kortstondige gebeurtenissen (onweders, buien)
支		zhī	ji1	stokvormige voorwerpen (stiften, eetstokjes)
隻	只	zhī	jek8	een van een tweetal, dieren (vogels, katten)
枝		zhī	ji1	alternatief voor 支, kan voor wapens en rozen gebruik worden.
種	种	zhǒng	jung2	soorten voorwerpen, genres
組	组	zǔ	jo2	zinnen, rijen, series, stellingen
座		zuò	jo6	grote structuren of bergen

Maatwoorden voor werkwoorden

Traditioneel	Vereenvoudigd	Standaardmandarijn (Pinyin)	Standaardkantonees (Yale (romanisatie))	Gebruik
遍		biàn	bin3 pin3	hoe vaak een handeling wordt afgesloten
場	场	chǎng	cheung4	de duur van de ene gebeurtenis, terwijl er een andere plaats heeft.
次		cì	chi3	tijden (anders dan 遍 is 次 onafhankelijk van de eventuele voltooidheid van de handeling)
頓	顿	dùn	deun6	eenmalige handelingen
回		huí	wui4	voorvallen (spreektalig)
聲	声	shēng	seng1/sing1	schreeuwen, roepen enz.
趟		tàng	tong3	reizen enz.
下		xià	ha5/ha6	korte, plotselinge gebeurtenissen

Enige voorbeelden

In de volgende zinnen zijn de maatwoorden groen en de zelfstandige naamwoorden paars.
De zinnen staan in traditionele karakters, maar worden gevolgd door dezelfde zinnen in vereenvoudigde.

• 去年我騎了一匹馬。 [去年我骑了一匹马。]

Verleden jaar reed ik paard (eig. "1 paard").

• 這臺電視看了一次就壞了。[这台电视看了一次就坏了。]

Deze televisie was al na het eerste gebruik beschadigd.

• 我訂了這兩班車。 [我订了这两班车。]

Ik heb deze beide bussen (bustickets) gereserveerd.

• 下完這陣雨我才會爬那座山。 [下完这阵雨我才会爬那座山。]

Pas als deze regen over is, zal ik op de berg klimmen.

• 一根頭髮。 [一根头髮。]

een haar, een hoofdhaar

• 五分(鐘)。 [五分(钟)。]

vijf minuten

• 十天(時間)。 [十天(时间)。]

tien dagen

• 一百頭牛。 [一百头牛。]

honderd ossen, honderd stuks vee.

• 一個蘋果。 [一个苹果。]

een appel

• 一斤蘋果。 [一斤苹果。]

een pond appelen.

• 一些蘋果。 [一些苹果。]

enkele appels.

Externe links

• Figurative Extension of Chinese Classifiers (in de appendix een uitgebreide lijst maatwoorden, Chineestalig)
• Vergelijkende studie van klaswoorden in Chinese dialecten