Sinocephale
Sinocephale bexelli is een plantenetende ornithischische dinosauriër, behorende tot de Pachycephalosauria, die tijdens het late Krijt leefde in het gebied van de huidige Volksrepubliek China.
Vondst en naamgeving[bewerken | brontekst bewerken]
In het veldseizoen 1930/1931 vond Gerhard Bexel, een lid van de paleontologische expeditie van de Zweed Anders Birger Bohlin in Binnen-Mongolië, bij Tsondolien-Choedoek het schedeldak van een pachycephalosauriër. Het was het eerste restant van deze groep dat in Azië was aangetroffen. In 1953 benoemde Bohlin de vondst als Troodon bexelli. De soortaanduiding eert Bexel als ontdekker. Deze Zweed was sinds 1927 de vaste geoloog van de expedities. De theropode Troodon werd indertijd ten onrechte als een pachycephalosauriër beschouwd. Weldra zou de fout onderkend worden en in 1964 hernoemde Oskar Kuhn de soort tot Stegoceras bexelli. In 1953 was het specimen al door de Universiteit van Uppsala teruggezonden naar het Chinese Institute of Vertebrate Paleontology and Paleoanthropology. Het mist daar echter een inventarisnummer en bleek later niet meer in de gigantische verzameling te lokaliseren.
Latere onderzoekers begrepen dat het stuk niet van Stegoceras was geweest. Meestal beschouwden ze het als een nomen dubium. Een uitzondering was in 1990 Teresa Maryańska die stelde dat het een eigen geslacht gegeven moest worden na nadere bestudering. Het taxon kreeg echter weinig aandacht.
Intussen nam de kennis over Pachycephalosauria steeds verder toe. Het werd zo mogelijk schijnbaar onbeduidende details als onderscheidende kenmerken te onderkennen. Een verdere bestudering was mogelijk toen bleek dat er in het midden van de twintigste eeuw door de paleontologisch illustrator van de Universiteit van Uppsala, Eric Ingemar Ståhl, twee gipsafgietsels waren gemaakt. Ståhl had een verbeterde methode ontwikkeld om ze te vervaardigen. Een van de afgietsels bevindt zich in het Evolutionsmuseet van Uppsala onder inventarisnummer PMU 23186, het andere, in wezen daaraan identiek, was gezonden naar het American Museum of Natural History met het inventarisnummer AMNH 2073. Op basis van de informatie hierdoor verschaft kon een team van onderzoekers concluderen dat de soort geldig was.
In 2021 werd het geslacht Sinocephale bexelli benoemd en beschreven door David Christopher Evans, Caleb Marshall Brown, You Hailu en Nicolás Campione. De geslachtnaam is afgeleid van Sinae, "Chinezen" en het Oudgrieks kephalè, "hoofd", een gebruikelijk achtervoegsel in de namen van Pachycephalosauria. De typesoort is Troodon bexelli. De combinatio nova is Sinocephale bexelli.
De afgietsels werden aangemerkt als de plastotypen van de soort. Ze tonen de rechterzijde van een wandbeen. De geologische herkomst van het holotype is problematisch. Anders dan eerder aangenomen ligt de vindplaats niet in Gansu en betreft ook geen lagen uit de Minheformatie. Er is geen reden aan te nemen dat de vondstlaag even oud is als de Djadochtaformatie uit het Campanien, zoals wel gedacht. You Hailu concludeerde dat de vindplaats in een laag was van de Ulansuhaiformatie die wellicht dateert uit het Turonien. Dat zou Sinocephale tot een van de oudste bekende pachycephalosauriden maken. Het individu van het holotype was vermoedelijk een volwassen of jongvolwassen exemplaar, hoewel dat niet getoetst kan worden aan de interne botstructuur die afgietsels immers niet bewaren.
Beschrijving[bewerken | brontekst bewerken]
Sinocephale lijkt ongeveer even lang te zijn geweest als verwanten, rond de twee meter.
De beschrijvers stelden enkele onderscheidende kenmerken vast. Een daarvan is een autapomorfie, unieke afgeleide eigenschap, ten opzichte van de pachycephalosauriden als geheel. Het wandbeen is aan de achterzijde opvallend ingekeept zodat voor de gepaarde wandbeenderen als geheel een hartvormig profiel in bovenaanzicht ontstaat.
Daarnaast is er een unieke combinatie van op zich niet unieke kenmerken. Net als bij Foraminacephale en bepaalde soorten van Sphaerotholus is het wandbeen van achteren bezien duidelijk zichtbaar, niet sterk ingesloten door de squamosa. Anders dan bij andere soorten met een hoog wandbeen is de achterste onderrand daarvan niet bezet door een uitstekende ornamentering: slechts lage onregelmatige gladde bulten en wat kleine verruwingen zijn aanwezig.
In het algemeen lijkt de bouw van het wandbeen het midden te houden tussen de basale vorm bij Stegoceras, met een naar binnen en achteren verbreed beenplateau in combinatie met het squemosum, en de hoge koepel van afgeleide soorten. Er is een hoog en golvend raakvlak met het voorhoofdsbeen. Hoewel de top van de koepel ontbreekt, lijkt het schedeldak in het midden sterk verdikt te zijn. De achterste zijkant, waar de koepel het bovenste slaapvenster overgroeit en sluit, vormt een grote opvallende welving.
Fylogenie[bewerken | brontekst bewerken]
T. bexelli werd in 1953 door Bohlin in de Pachycephalosauridae geplaatst. In 2021 werd de soort voor het eerste onderworpen aan een exacte kladistische analyse. Hij viel uit in de Pachycephalosaurinae, in een polytomie of "kam" met veel andere pachycephalosauriden.
Het volgende kladogram toont de positie van Sinocephale in de evolutionaire stamboom volgens het beschrijvende artikel.
| Marginocephalia |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]
- Bohlin, B., 1953, Fossil reptiles from Mongolia and Kansu. Reports from the Scientific Expedition to the North-western Provinces of China under Leadership of Dr. Sven Hedin. VI. Vertebrate Palaeontology 6. The Sino-Swedish Expedition Publication 37: 1–113
- O. Kuhn. 1964. Fossilium Catalogus I: Animalia Pars 105. Ornithischia (Supplementum I). IJsel Pers, Deventer, 80 pp
- Evans, David; Brown, Caleb M.; You, Hailu & Campione, Nicolás E. 2021. "Description and revised diagnosis of Asia's first recorded pachycephalosaurid, Sinocephale bexelli gen. nov., from the Upper Cretaceous of Inner Mongolia, China". Canadian Journal of Earth Sciences. e–First: 981–992