Testi en Ngawang Lobsang Gyatso: verschil tussen pagina's
kGeen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
{{Infobox Tibetaanse namen |
|||
[[Afbeelding:Italy flag 300.png|right|50px]] |
|||
| afbeelding=NgawangLozangGyatso.jpg |
|||
'''Testi''' is een historisch [[Italië|Italiaans]] merk van [[racefiets]]en en [[motorfiets]]en. |
|||
| onderschrift=Ngawang Lobsang Gyatso |
|||
| imagesize=150px |
|||
| Tibetaans=བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ |
|||
| TibPinyin= |
|||
| Wylie=ngag dbang blo bzang rgya mtsho |
|||
| TChinees=羅桑嘉措 |
|||
| VChinees=罗桑嘉措 |
|||
| HanyuPinyin=Luōsāng Jiācuò |
|||
| Mongools=Anders= |
|||
}} |
|||
'''(Ngawang) Lobsang Gyatso''' ([[Taktsé|Kasteel Taktsé]], [[1617]] - [[1682]]) was de vijfde [[dalai lama]] van [[Tibet (gebied)|Tibet]]. Hij zorgde voor de verspreiding van [[gelug]]school in centraal Tibet en begon de bouw van het [[Potala]]paleis in [[Lhasa]]. Samen met zijn regent [[Sanggye Gyatso]] zou hij de Tibetaans boeddhistische stroming [[kum nye]] hebben ontwikkeld. |
|||
== Biografie == |
|||
In eerste instantie (na de [[Tweede Wereldoorlog]]) maakte Testi racefietsen, maar vanaf [[1949]] bouwde Testi lichte motorfietsen van 49- tot 173 cc. Eerst werden voornamelijk [[Sachs]]-blokken ingebouwd, later kwamen er snelle motoren van [[FB Minarelli]]. |
|||
=== Jeugd === |
|||
[[ |
|||
Tijdens de vierde dalai lama [[Yönten Gyatso]] werd Tibet gekenmerkt door politieke onrust en waarschijnlijk is zijn voorganger door moord om het leven gekomen. [[Regenten in historisch Tibet|regent]] van [[Tibet (gebied)|Tibet]], [[Sönam Chöpel]] verzocht [[Güshri Khan]], een machtige krijgsheer uit [[Mongolië]] tijdens de jeugd van de vijfde dalai lama om hulp. |
|||
Al snel ging Testi frames aan andere merken leveren en in samenwerking met [[Demm]] ontstond de ([[Vesting (motorfiets)|Dik Vesting]])-bromfiets. De samenwerking met Demm duurde tot [[1956]], toen Umberto Testi failliet ging. |
|||
=== Vestiging heerschappij van de gelugorde === |
|||
In [[1958]] ging Testi samen met zijn zoon Erio weer [[bromfiets]]en produceren. De naam werd nu '''Velomotor Testi'''. Testi maakte zowel terreinmotoren als sportieve straatmodellen en bromfietsen. |
|||
[[Bestand:Museum of Ethnology Vienna 002.JPG|thumb|left|Vijfde dalai lama, Beeld uit de 19e eeuw, Mongolië]] |
|||
Güshri Khan had er drie jaar voor nodig om Ngawang Lobsang Gyatso aan het hoofd te zetten van een verenigd Tibet. Hij trok hierbij ten strijde tegen de aanhangers van de ([[Chöying Dorje|tiende]]) [[karmapa]], de leider van de [[kagyu]]scholen, die in die periode de belangrijkste en grootste boeddhistische school was in Tibet, en de [[bön]], waaronder [[Tsogtu Taiji]]. Ngawang Lobsang Gyatso vormde een verbond met en samen streden ze in een lange burgeroorlog tegen de prins van [[Tsang]]. |
|||
In [[1647]] na de overwinning op de prins kroonde Ngawang Lobsang Gyatso zichzelf koning en stelde [[gelug]]pa in als staatsreligie voor centraal Tibet. De [[sakya (boeddhisme)|sakya's]] kwam onder de heerschappij van Ngawang Lobsang Gyatso te staan en ook de krijgsheren van [[Kham]] en [[Amdo (provincie)|Amdo]] stelden zich onder autoriteit van de dalai lama. |
|||
[[Categorie:Italiaans historisch motorfietsmerk]] |
|||
Door Ngawang Lobsang Gyatso's streven kwam vervolgens in [[Mongolië]] de gelugpa naar boven als heersende orde tijdens de periode van de eerste [[Jabzandamba]], [[Zanabazar (geestelijke)|Zanabazar]], als staatsgodsdienst ingesteld. In [[1652]] ging hij op staatsbezoek bij [[Shunzhi]], de keizer van [[Chinees Keizerrijk|China]] en werd vervolgens de priester en geestelijk leider voor de [[Qing-dynastie]]. |
|||
=== Bouw Potala en overlijden === |
|||
In [[1642]] begon hij met de constructie van het Potala-paleis, maar de bouw was pas in [[1693]] klaar. In [[1682]] overleed Ngawang Lobsang Gyatso, maar dit werd tot [[1697]] geheimgehouden en zijn assistent (volgens sommigen zijn zoon) Desi Sangay Gyatso heeft in de tussentijd in zijn naam geregeerd. |
|||
De jaren na zijn bewind waren onrustig en de daaropvolgende dalai lamas hebben niet of nauwelijks geregeerd. Pas aan het eind van de [[19e eeuw]], tijdens de dertiende dalai lama [[Thubten Gyatso]], werd de politieke situatie in Tibet weer stabiel. |
|||
== Regering == |
|||
Ngawang Lobsang Gyatso behield een regeervorm vergelijkbaar met de [[Sakya (boeddhisme)|Sakya-orde]] die in de eeuwen ervoor de heerschappij over Tibet uitoefende, in de zin dat hij in bestuurszaken aan zich een [[regenten in historisch Tibet|Tibetaanse regent]] verbond. Desondanks liet hij zich er niet van onthouden ook uit eigen naam te regeren.<ref name="King-Lhamo28-29" /> |
|||
== Roem en eerzucht == |
|||
[[Bestand:Kircher Dalai Lama.jpg|thumb|Vlnr. vijfde dalai lama en [[Güshri Khan]], in: ''China illustrata'' van [[Athanasius Kircher|Kircher]], getekend door [[Johann Grueber]]]] |
|||
[[Jezuïeten|Jezuïtische]] [[ontdekkingsreiziger]] en [[missionaris]] [[Johann Grueber]], die met [[Albert Dorville]] in [[Lhasa]] was in 1661, noemde Ngawang Lobsang Gyatso ''duivelse God de Vader die diegenen doodt die weigeren hem te aanbidden.<ref name="King-Lhamo28-29">{{en}}King, Louis Magrath (1926) ''Historical Introduction'', in: Lhamo, Rinchen (herdruk 1985) ''We Tibetans'', Potala Publications, New York City, pag. 28-29</ref> |
|||
Door de overwinnaars werd Ngawang Lobsang Gyatso de titel ''Grote dalai lama'' gegeven en hij had een machtige staat met een alliantie met Mongolië en China gevormd, echter de geschiedenis van zijn regering is niet bepaald boeddhistisch te noemen. In deze periode is ook de historische oorsprong te vinden van het zgn [[Dorje Shugden-controverse]] dat aan het eind van de 20e eeuw sterk escaleerde. |
|||
{{Opvolging |
|||
|vorige=[[Yönten Gyatso]]<small><br />(1589-1616)</small> |
|||
|lijst=[[dalai lama]]<br />[[Bestand:Dharma wheel 1.png|30px|none|Dhamma wiel]] |
|||
|volgende=[[Tsangyang Gyatso]]<small><br />(1683-1706)</small> |
|||
}} |
|||
{{commonscat|Lozang Gyatso, 5th Dalai Lama}} |
|||
{{bron|bronvermelding={{references}}}} |
|||
{{DEFAULTSORT:Gyatso, Lozang}} |
|||
[[Categorie:Dalai lama|Lozang]] |
|||
[[Categorie:Tibetaans schrijver]] |
|||
[[Categorie:Tertön]] |
|||
[[ar:لوزانغ غياتسو]] |
|||
[[bo:ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་]] |
|||
[[co:Lozang Gyatso]] |
|||
[[cs:Ngawang Lozang Gjamccho]] |
|||
[[de:Ngawang Lobsang Gyatsho]] |
|||
[[en:5th Dalai Lama]] |
|||
[[es:Ngawang Lobsang Gyatso]] |
|||
[[et:Lozang Gyatso]] |
|||
[[eu:Ngawang Lobsang Gyatso]] |
|||
[[fr:Lobsang Gyatso]] |
|||
[[it:Lozang Gyatso]] |
|||
[[ja:ダライ・ラマ5世]] |
|||
[[mk:Лозанг Гјацо]] |
|||
[[pt:Lobsang Gyatso]] |
|||
[[ru:Далай-лама V]] |
|||
[[sk:Ngawang Lozang Gjamccho]] |
|||
[[sv:Ngawang Lobsang Gyatso]] |
|||
[[tl:Ikalimang Dalai Lama ng Tibet]] |
|||
[[vi:La-bốc-tạng Gia-mục-thố]] |
|||
[[zh:第五世达赖喇嘛·罗桑嘉措]] |
|||
Versie van 28 aug 2011 15:17
| Ngawang Lobsang Gyatso | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Ngawang Lobsang Gyatso
| ||||
| Tibetaans | བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ | |||
| Wylie | ngag dbang blo bzang rgya mtsho | |||
| Traditioneel Chinees | 羅桑嘉措 | |||
| Vereenvoudigd Chinees | 罗桑嘉措 | |||
| Hanyu pinyin | Luōsāng Jiācuò | |||
| Mongools | Anders= | |||
| ||||
(Ngawang) Lobsang Gyatso (Kasteel Taktsé, 1617 - 1682) was de vijfde dalai lama van Tibet. Hij zorgde voor de verspreiding van gelugschool in centraal Tibet en begon de bouw van het Potalapaleis in Lhasa. Samen met zijn regent Sanggye Gyatso zou hij de Tibetaans boeddhistische stroming kum nye hebben ontwikkeld.
Biografie
Jeugd
Tijdens de vierde dalai lama Yönten Gyatso werd Tibet gekenmerkt door politieke onrust en waarschijnlijk is zijn voorganger door moord om het leven gekomen. regent van Tibet, Sönam Chöpel verzocht Güshri Khan, een machtige krijgsheer uit Mongolië tijdens de jeugd van de vijfde dalai lama om hulp.
Vestiging heerschappij van de gelugorde
Güshri Khan had er drie jaar voor nodig om Ngawang Lobsang Gyatso aan het hoofd te zetten van een verenigd Tibet. Hij trok hierbij ten strijde tegen de aanhangers van de (tiende) karmapa, de leider van de kagyuscholen, die in die periode de belangrijkste en grootste boeddhistische school was in Tibet, en de bön, waaronder Tsogtu Taiji. Ngawang Lobsang Gyatso vormde een verbond met en samen streden ze in een lange burgeroorlog tegen de prins van Tsang.
In 1647 na de overwinning op de prins kroonde Ngawang Lobsang Gyatso zichzelf koning en stelde gelugpa in als staatsreligie voor centraal Tibet. De sakya's kwam onder de heerschappij van Ngawang Lobsang Gyatso te staan en ook de krijgsheren van Kham en Amdo stelden zich onder autoriteit van de dalai lama.
Door Ngawang Lobsang Gyatso's streven kwam vervolgens in Mongolië de gelugpa naar boven als heersende orde tijdens de periode van de eerste Jabzandamba, Zanabazar, als staatsgodsdienst ingesteld. In 1652 ging hij op staatsbezoek bij Shunzhi, de keizer van China en werd vervolgens de priester en geestelijk leider voor de Qing-dynastie.
Bouw Potala en overlijden
In 1642 begon hij met de constructie van het Potala-paleis, maar de bouw was pas in 1693 klaar. In 1682 overleed Ngawang Lobsang Gyatso, maar dit werd tot 1697 geheimgehouden en zijn assistent (volgens sommigen zijn zoon) Desi Sangay Gyatso heeft in de tussentijd in zijn naam geregeerd.
De jaren na zijn bewind waren onrustig en de daaropvolgende dalai lamas hebben niet of nauwelijks geregeerd. Pas aan het eind van de 19e eeuw, tijdens de dertiende dalai lama Thubten Gyatso, werd de politieke situatie in Tibet weer stabiel.
Regering
Ngawang Lobsang Gyatso behield een regeervorm vergelijkbaar met de Sakya-orde die in de eeuwen ervoor de heerschappij over Tibet uitoefende, in de zin dat hij in bestuurszaken aan zich een Tibetaanse regent verbond. Desondanks liet hij zich er niet van onthouden ook uit eigen naam te regeren.[1]
Roem en eerzucht
Jezuïtische ontdekkingsreiziger en missionaris Johann Grueber, die met Albert Dorville in Lhasa was in 1661, noemde Ngawang Lobsang Gyatso duivelse God de Vader die diegenen doodt die weigeren hem te aanbidden.[1]
Door de overwinnaars werd Ngawang Lobsang Gyatso de titel Grote dalai lama gegeven en hij had een machtige staat met een alliantie met Mongolië en China gevormd, echter de geschiedenis van zijn regering is niet bepaald boeddhistisch te noemen. In deze periode is ook de historische oorsprong te vinden van het zgn Dorje Shugden-controverse dat aan het eind van de 20e eeuw sterk escaleerde.
| Voorganger: Yönten Gyatso (1589-1616) |
dalai lama |
Opvolger: Tsangyang Gyatso (1683-1706) |
