Maanvis (Mola)
| Maanvis IUCN-status: Kwetsbaar[1] (2011) | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||
| In een aquarium te Barcelona | |||||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Soort | |||||||||||||||
| Mola mola (Linnaeus, 1758) Originele combinatie Tetraodon mola Linnaeus, 1758 | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Een in 1910 gevangen maanvis met een geschatte massa van 1600 kilogram | |||||||||||||||
| Synoniemen | |||||||||||||||
|
Lijst
| |||||||||||||||
Afbeeldingen op  Wikimedia Commons
| |||||||||||||||
Maanvis op  Wikispecies
| |||||||||||||||
| (en) World Register of Marine Species | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
De maanvis of klompvis (Mola mola) is de zwaarste bekende beenvis. Een volwassen dier weegt gemiddeld 1 ton, en is 1,8 meter groot, maar er zijn ook exemplaren bekend die 2300 kilogram wogen, 3,6 meter lang en 4 meter hoog[2] waren bij de vinnen. In 2022 werd bij de Azoren zelfs een exemplaar gevonden dat 2744 kilo woog.[3] De maanvis leeft in alle grote oceanen waar het klimaat gematigd tot tropisch is. De noordelijkste plaats waar ooit een maanvis is aangetroffen zijn de wateren rond Alaska.
De maanvis leeft van kwallen, plankton en kleine visjes. Door zijn grootte en zijn taaie huid heeft hij weinig natuurlijke vijanden. Vaak worden deze dieren opgemerkt wanneer ze bijna bewegingsloos op hun zij aan de oppervlakte liggen. Daaraan hebben ze de Engelstalige naam sunfish te danken.
Een vrouwtje kan tot 300 miljoen[4] eitjes in een legsel afzetten, wat geldt als record voor een gewerveld dier.
Benaming
[bewerken | brontekst bewerken]De wetenschappelijke naam werd in 1758 door Linnaeus in Systema naturae gepubliceerd als Tetraodon mola.[5] In 1766 creëerde Koelreuter speciaal voor deze soort het op dat moment monotypische geslacht Mola.[6] Veel van de namen die de maanvis wereldwijd krijgt, zijn gerelateerd aan de platte vorm. De wetenschappelijke naam Mola is Latijn voor "molensteen", waar de vis op lijkt door zijn ronde lichaam, grijze kleur, en ruwe textuur. De Engelse benaming sunfish verwijst naar het gedrag om plat aan het wateroppervlak te liggen, alsof ze zonnebaden. De Nederlandse, Portugese, Franse, Spaanse, Russische, Turkse en Duitse benaming, respectievelijk maanvis, peixe lua, poisson lune, pez luna, рыба-луна, Ay balığı en Mondfisch refereren aan de ronde vorm. In het Duits wordt de vis ook wel Schwimmender Kopf (zwemmend hoofd) genoemd, wat lijkt op het Poolse samogłów (alleen hoofd).
Taxonomie
[bewerken | brontekst bewerken]De maanvis wordt met twee andere soorten, Mola alexandrini (syn. Mola ramsayi) en Mola tecta[7], in het geslacht Mola geplaatst. Mola mola is de typesoort van dat geslacht.[8] Het geslacht Mola is het typegeslacht van de vrij kleine familie Molidae, die daarnaast nog de geslachten Masturus en Ranzania omvat.
De algemene benaming maanvissen wordt vaak gebruikt om de familie Molidae aan te duiden maar kan ook verwijzen naar de zoetwatervis Pterophyllum scalare. Deze laatste heeft geen enkele relatie met de soorten uit de familie Molidae.
Beschrijving
[bewerken | brontekst bewerken]
De maanvis lijkt op een hoofd met een staart. Een staartvin is er niet. Daarvoor in de plaats heeft hij een afgeronde clavus, waardoor het lichaam zijn bijzondere vorm krijgt. De romp is zijdelings sterk afgeplat. De borstvinnen zijn smal. De rug- en aarsvin zijn lang, waardoor de vis vaak hoger is dan lang. Exemplaren tot een hoogte van 3,2 meter zijn geen uitzondering.[9]
De maanvis heeft een gemiddelde lengte van 1,8 meter en een gemiddelde massa van 1000 kilogram[4] maar er zijn exemplaren tot een lengte van 3,3 meter[9] of een hoogte van 4,2 meter[10] en een massa tot 2300 kilogram[11] waargenomen.
De wervelkolom van de maanvis telt minder wervels en is korter in verhouding tot zijn lichaam dan bij welke andere vis ook.[12] Hoewel de maanvis afstamt van beenvisachtige voorouders, bestaat zijn skelet grotendeels uit kraakbeenachtige weefsels die lichter zijn dan bot, waardoor de vis een grootte kan bereiken die niet praktisch zou zijn voor vissen met echt bot.[12][13] Ook de grootste moderne vis, de walvishaai, is een vis met een kraakbeenskelet, maar die stamt niet af van de beenvissen.
De maanvis heeft geen zwemblaas.[12]
Volgens sommige auteurs bevatten de interne organen tetrodotoxine, een geconcentreerde neurotoxine, net als de organen van sommige andere giftige tetraodontiformes,[11] terwijl andere bronnen dit tegenspreken.[14]
De vinnen
[bewerken | brontekst bewerken]
De maanvis heeft geen staartvin, noch de bijbehorende skeletdelen. In plaats daarvan heeft hij een knobbelige pseudostaart, de clavus. Deze structuur wordt anatomisch gezien gevormd door de sterk naar achteren geplaatste achterste zes vinstralen van zowel de rug- als de aarsvin.[15] De licht gegolfde clavus heeft twaalf vinstralen[16] en eindigt in een aantal gekromde beentjes.[17]
De maanvis stuwt zich hoofdzakelijk voort met zijn lange, dunne rug- en aarsvin, die hij simultaan heen en weer beweegt.
Maanvissen zwemmen vaak vlak onder het wateroppervlak en hun hoge rugvin wordt soms per vergissing aangezien voor die van een haai.[18][19] Het is echter mogelijk om onderscheid te maken door het volgen van het traject dat de rugvin aflegt door het water, terwijl de vis zelf onder water blijft. Haaien bewegen, zoals de meeste vissen, hun staart zijwaarts terwijl hun rugvin rechtdoor blijft gaan. Bij de maanvis bewegen de rugvin en de aarsvin in de zo karakteristieke wrikkende beweging. De zijwaartse beweging van de rugvin door het oppervlak kan dus worden gebruikt om de maanvis te identificeren.[20]
De huid
[bewerken | brontekst bewerken]Volwassen maanvissen hebben een kleur die varieert van bruin naar zilvergrijs of wit, met diverse gevlekte patronen. Sommige van deze patronen zijn mogelijk regiospecifiek.[4] De kleur is vaak donkerder aan de rugzijde en vervaagt naar een lichtere schakering aan de buikzijde, als een soort van anti-shading camouflage. De kleur kan veranderen van licht naar donker, in het bijzonder als hij wordt aangevallen.[4] De huid, die grote hoeveelheden netvormig gerangschikt collageen bevat, kan tot 7,5 centimeter dik zijn op de buikzijde en is bedekt met tandjes en een laag slijm in plaats van schubben. De huid van de clavus is gladder dan die van het lichaam, dat zo ruw kan zijn als schuurpapier.[12] Omdat er meer dan 40 soorten parasieten kunnen voorkomen op de huid en in de vis, probeert deze hier op diverse manieren vanaf te komen.[4][16] In de gematigde klimaatzones herbergen drijvende velden van wieren poetsvissen en andere vissen die parasieten verwijderen van voorbijkomende maanvissen. In de tropen krijgt de Mola hulp van rifvissen. Door te zonnebaden op zijn zij aan het wateroppervlak geeft de maanvis zeevogels de mogelijkheid om zich tegoed te doen aan de parasieten die zich op de huid bevinden. Verder zijn er rapportages dat ze meer dan drie lichaamslengtes boven het oppervlak uit springen, wat mogelijk een andere manier is om zich van parasieten te ontdoen.[18][19]
Gedrag
[bewerken | brontekst bewerken]
Vaak worden deze dieren opgemerkt wanneer ze bijna bewegingsloos op hun zij aan de oppervlakte liggen. Voor dat gedrag bestaan meerdere verklaringen. De eerste is dat ze zich op die manier door meeuwen en andere zeevogels van parasieten laten ontdoen. Dat wordt ook daadwerkelijk waargenomen. De andere is dat ze dit doen om hun temperatuur te laten stijgen. Bij het jagen op neteldieren in koud water op dieptes van 50 tot 200 meter komt hij zo nu en dan naar het wateroppervlak. Daarbij is vastgesteld dat de lichaamstemperatuur inderdaad beduidend oploopt.[21][22] Dankzij hun grote lijf zijn ze in staat de opgedane warmte relatief lang vast te houden.[23]
Verspreiding
[bewerken | brontekst bewerken]Maanvissen zijn inheems in de gematigde en tropische wateren van alle oceanen van de wereld.[12] Mola genotypes lijken nogal te variëren tussen de Atlantische en de Grote Oceaan, maar de genetische verschillen tussen de verschillende exemplaren in het noordelijk en zuidelijk halfrond zijn miniem.[24] In 2019, 2020 en 2021 zijn maanvissen gestrand in Groot-Brittannië en Nederland, dus aan niet-tropische wateren. Al deze strandingen waren in de maand december.[25]
De maanvis en de mens
[bewerken | brontekst bewerken]Veel van de biologie van de maanvis is nog onbekend en verschillende onderzoeken zijn nog gaande, inclusief onderzoek vanuit de lucht naar de Mola-populaties,[26] onderzoek via satellietvolgsystemen,[14][26] genetische analyse van weefselmonsters,[14] en het verzamelen van waarnemingen door amateurs.[27] Recente studies geven aan dat de maanvispopulatie aan het afnemen is als gevolg van het toenemen van bijvangst en de populariteit van de vis in het menselijke dieet buiten Europa. In Europa is consumptie van deze soort niet toegestaan.[28]
Maanvis in gevangenschap
[bewerken | brontekst bewerken]
De maanvis wordt door zijn unieke en veeleisende voorwaarden voor verzorging niet veel gehouden in aquaria. Sommige Aziatische aquaria tonen hem wel, met name in Japan. Het Kaiyukan Aquarium in Osaka, Japan, is een van de weinige aquaria met Mola, waarbij wordt gerapporteerd dat deze attractie net zo populair is als die van de grotere walvishaaien. Het Oceanarium van Lissabon in Portugal en het aquarium van het Noordzeemuseum in Hirtshals (Denemarken) zijn andere aquaria waar de maanvis wordt gehouden.
- ↑ (en) Maanvis op de IUCN Red List of Threatened Species.
- ↑ (en) Knight, Lindsay (1995). Discover, Under the Sea. Sheena Coupe, p. 28. ISBN 9780783547602.
- ↑ Journal of Fish Biology, The heaviest bony fish in the world (artikel aankondiging), 11 oktober 2022. Gearchiveerd op 15 maart 2023.
- ↑ a b c d e (en) Thys, T., Molidae Descriptions and Life History. OceanSunfish.org. Geraadpleegd op 17-01-2009.
- ↑ Linnaeus, C. (1758). Systema Naturae ed. X: 334. Gearchiveerd op 26 juni 2023.
- ↑ Koelreuter, I.T. (1766). Piscium rariorum e museo Petropolitano exceptorum descriptiones continuatae. Novi Commentarii Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae 10: 337. Koelreuter plaatste de soort in zijn nieuwe geslacht als Mola aculeata. De naam Mola aculeata is ongeldig omdat de soort al eerder onder het epitheton mola was beschreven. Koelreuters geslachtsnaam was echter wel geldig gepubliceerd, zodat de soort de naam Mola mola krijgt wanneer ze in het geslacht Mola wordt geplaatst. Gearchiveerd op 26 juni 2023.
- ↑ Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2023). FishBase. Mola Koelreuter, 1766. Accessed through: World Register of Marine Species at: https://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=126233 on 2023-04-03
- ↑ Bass, L.A., Dewar, H., Thys, T., Streelman, J.T. & Karl, S.A. (2005). Evolutionary divergence among lineages of the ocean sunfish family, Molidae (Tetraodontiformes) (PDF). Marine Biology 148 (2): 405–414. ISSN: 0025-3162. DOI: 10.1007/s00227-005-0089-z. Gearchiveerd van origineel op 17 december 2008. Geraadpleegd op 18-01-2009.
- ↑ a b Juliet Rowan, Tropical sunfish visitor as big as a car[dode link]. The New Zealand Herald (24 november 2006). Geraadpleegd op 8 mei 2007.
- ↑ Wood, The Guinness Book of Animal Facts and Feats. Sterling Pub Co Inc (1983), ISBN 978-0851122359
- ↑ a b (en) Mola mola. FishBase. Ed. Rainer Froese and Daniel Pauly. March 2006 version. N.p.: FishBase, 2006.
- ↑ a b c d e Mola mola program - Life History. Large Pelagics Research Lab. Geraadpleegd op 11 mei 2007.
- ↑ Adam Summers, No Bones About ’Em. Natural History Magazine. Geraadpleegd op 30 juni 2007.
- ↑ a b c Thys, T., Ongoing Research. OceanSunfish.org. Geraadpleegd op 11 juni 2007.
- ↑ (en) Strange tail of the sunfish. The Natural History Museum (20-02-2006). Gearchiveerd op 2-4-2015. Geraadpleegd op 17-01-2009. “We thus conclude that the molid clavus is unequivocally formed by modified elements of the dorsal and anal fin and that the caudal fin is lost in molids”
- ↑ a b (en) M. McGrouther, Ocean Sunfish Stranding. Australian Museum Online (November 2004). Geraadpleegd op 23-01-2009.
- ↑ M. McGrouther, Ocean sunfish, Mola mola. Australian Museum Online (February 2007). Geraadpleegd op 11 mei 2007.
- ↑ a b Mola (Sunfish). National Geographic. Gearchiveerd op 14 november 2006. Geraadpleegd op 8 mei 2007.
- ↑ a b Thys, Tierney, Molidae information and research. OceanSunfish.org. Gearchiveerd op 16 juni 2023.
- ↑ Powell, David C. (2001). A Fascination for Fish: Adventures of an Underwater Pioneer. University of California Press, Monterey Bay Aquarium, Berkeley [2001], "21. Pelagic Fishes", p.270–275. ISBN 0-520-22366-7. Geraadpleegd op 13 juni 2007.
- ↑ Weird giant sunfish reveals secrets. BBC (9 februari 2015). Geraadpleegd op 9 februari 2015.
- ↑ Nakamura, I., Goto, Y. & Sato, K. (2015). Ocean sunfish rewarm at the surface after deep excursions to forage for siphonophores. Journal of Animal Ecology 84(3): 590–603.
- ↑ Maanvissen moeten zonnebaden. De Standaard (16 februari 2015). Geraadpleegd op 17 februari 2015.
- ↑ (en) Thys, T., Tracking Ocean Sunfish, Mola mola with Pop-Up Satellite Archival Tags in California Waters. OceanSunfish.org (30-11-2003). Geraadpleegd op 22-01-2009.
- ↑ Twee dode maanvissen op het Scheveningse strand
- ↑ a b Current Research. Large Pelagics Research Lab. Geraadpleegd op 11 juni 2007.
- ↑ Have you seen a Mola??. Large Pelagics Research Lab. Geraadpleegd op 11 juni 2007.
- ↑ Giant sunfish released in Spain after he got stuck in fishing nets (VIDEO) The Animal Reader, 15 oktober 2021, bezocht 21-10-2021. Gearchiveerd op 8 juni 2023.