Alpkarakush

Alpkarakush is een geslacht van vleesetende theropode dinosauriërs, behorende tot de Carnosauria, dat tijdens de middelste Jura leefde in het gebied van het huidige Kirgizië. De enige benoemde soort is Alpkarakush kyrgyzicus.

Vondst en naamgeving

Tijdens opgravingen door Aizek Bakirov van 2006 af in de FTU-1-vindplaats (Fergana-Tashkumyr-Uurusai in de Dzjalal-Abad) werden twee skeletten van theropoden aangetroffen. In 2006 vond hij slechts een wervel en een middenhandsbeen aan het oppervlak, waarna nog wat ribben en beenderen van de ledematen werden opgegraven. In 2014 werden meer resten aangetroffen, maar het werk moest worden stilgelegd omdat het skelet zich in een helling bleek voort te zetten en fondsen ontbraken voor het verwijderen van de toplagen. In 2016 en 2017 kon het werk weer worden hervat. Een laatste bezoek in 2023 stelde nog wat botten veilig. Tussen de overblijfselen bleek nog een tweede skelet aanwezig. Zhanyl Durovna Namazbekova, Natalia Viktrovna Proshina, Maria Vasilevna Volkovskaia, Bakytbek Zhenaliev, Zhypargul Anarbaeva, Kurmanbek Sulaiman, Alexander Cherenkov en Ishen Bektenov borgen en/of prepareerden het materiaal.

In 2024 werd de typesoort Alpkarakush kyrgyzicus benoemd en beschreven door Oliver Walter Mischa Rauhut, Aizek Aleksandr Bakirov, Oliver Wings, Alexandra Eugénia Fernandes en Tom Rudolf Hübner. De geslachtsnaam is gelijk aan de naam van een reusachtige mythische vogel uit de Manas, het nationale heldenepos van de Kirgiezen, die vaak de helden uit dat gedicht bijstaat. De soortaanduiding verwijst naar de herkomst uit Kirgistan. De Life Science Identifiers zijn AEE2C533-04B8-45E9-90C1-D0DA2F90840E voor het geslacht en 2ABC5B5C-7119-4D12-842F-1CB9D88CF2CB voor de soort.

Het typespecimen bestaat uit een reeks syntypen: twee postorbitalia (IGB 2-1, 2-2), het linkerquadratojugale (IGB 2-9), twee achterste ruggenwervels (IGB 2-10,2-11), twee doornuitsteeksels van de rug (IGB 2-12, 2-13), een wervelboog uit de rug (IGB 2-22), vijf sacrale wervels (IGB 2-14, 2-15), ribben (IGB 2-16, 2-17, 2-18, 2-19, 2-20, 2-21), een vingerkootje (IGB 2-24), een handklauw (IGB 2-47), een linkerdarmbeen (IGB 2-25), een schaambeen (IGB 2-26, 2-27, 2-28, 2-29), beide zitbeenderen (IGB 2-30, 2-31), een linkerdijbeen (IGB 2-32), een rechterdijbeen (IGB 2-33), het linkerscheenbeen (IGB 2-34), het rechterscheenbeen (IGB 2-35), een linkerkuitbeen (IGB 2-36, 2-37), beide astragalocalcanea (IGB 2-38, 2-39), een onderste linkertarsale (IGB 2-40), het tweede linkermiddenvoetsbeen (IGB 2-41), beide derde middenvoetsbeenderen (IGB 2-42, 2-43), een teenkootje (IGB 2-44) en twee voetklauwen (IGB 2-45, 2-46). Dit alles werd ook aangeduid als één holotype⁣, maar dan zonder enkelvoudig inventarisnummer. Het is een ouder individu van minstens zeventien jaar dat echter nog langzaam groeide.

Een gedeelte van het materiaal bleek van een kleiner individu te zijn dat aangewezen werd als het paratype. Het omvat de specimina IGB 2-49, 2-50, 2-51, 2-52 bestaande uit delen van beide schaambeenderen; IGB 2-53: een stuk van het rechterzitbeen; en IGB 2-48: het rechterscheenbeen. Het betreft een jong of jongvolwassen individu.

Daarnaast werden er wat fossielen aan de soort toegewezen. Het betreft verschillende losse tanden (IGB 2-3, 2-4, 2-5, 2-6, 2-7, 2-8, 2-27) en een vorkbeen (IGB 2-23). Deze specimina behoren vrijwel zeker tot het taxon maar het kon niet bepaald worden of ze bij het holotype of het paratype hoorden.

Al het materiaal komt uit de Balabansaiformatie die dateert uit het Callovien.

Beschrijving

Het holotype heeft een lichaamslengte van zeven à acht meter.

De beschrijvers stelden verschillende onderscheidende kenmerken vast. Sommige daarvan zijn autapomorfieën, unieke afgeleide eigenschappen. De achterste ruggenwervels hebben een kanaal dat van de uitholling tussen het voorste gewrichtsuitsteeksel en het zijuitsteeksel naar boven en midden in een pneumatische kamer in de wervelboog loopt. Het eerste kootje van de tweede vinger heeft een trog op de bovenste onderzijde die bijna volledig gesloten wordt door naastliggende randen. De bovenrand van het darmbeen helt steil naar beneden en onderen. De groeve tussen de onderste gewrichtsknobbels van het dijbeen is vooraan nauw en diep. De kam op het onderste dijbeen richting de binnenste onderste gewrichtsknobbel is robuust en goed ontwikkeld maar staat aanzienlijk naar boven af.

Verder is er een unieke combinatie van op zich niet unieke kenmerken. Er is een extreem ontwikkelde wenkbrauwverdikking op het supraorbitale, die de oogkas overhangt. De sacrale wervels hebben versmolten doornuitsteeksels die ongeveer even hoog zijn als de gecombineerde hoogte van het wervellichaam een de wervelboog. De groeve op het darmbeen voor de aanhechting van de musculus caudofemoralis brevis is gereduceerd tot een klein beenplateau aan de binnenzijde. De schacht van het schaambeen is sterk naar voren gebogen. Op de achterste buitenzijde van de schacht van het schaambeen bevindt zich naast de "voet" een goed ontwikkelde lengtetrog (alleen te controleren bij het paratype). Het schaambeen is ongebruikelijk veel langer dan het scheenbeen, 22% of meer. De zitbeenderen raken elkaar met opvallende "voeten" die onderaan bol zijn en vooraan vergroeid maar van achteren gescheiden. Het zitbeen heeft een kleine processus obturatorius die afstaat van het voetstuk voor het schaambeen. Bij het zitbeen is het voetstuk voor het schaambeen erg lang. Het vlak waarmee het bovenste zitbeen het drambeen raakt, is bekervormig. Het zitbeen heeft een robuuste gezwollen richel aan de zijde van het kuitbeen. Het sprongbeen en hielbeen zijn versmolten tot een astragalocalcaneum.

Fylogenie

Alpkarakush werd binnen de Metriacanthosauridae in de Metriacanthosaurinae geplaatst in een basale positie.

Carnosauria	Megalosauroidea  Piatnitzkysauridae Megalosauridae Spinosauridae Allosauroidea Allosauridae Carcharodontosauria Metriacanthosauridae  Shidaisaurus Yangchuanosaurus spp. Metriacanthosaurinae  Alpkarakush Metriacanthosaurus Siamotyrannus Sinraptor

Literatuur

• Rauhut, Oliver W. M.; Bakirov, Aizek A.; Wings, Oliver; Fernandes, Alexandra E. & Hübner, Tom R. 2024. "A new theropod dinosaur from the Callovian Balabansai Formation of Kyrgyzstan". Zoological Journal of the Linnean Society. 201(4): 090. DOI:10.1093/zoolinnean/zlae090