Jan Sanders van Hemessen

Jan Sanders van Hemessen
Persoonsgegevens
Geboren	ca. 1500
Overleden	1575-1579
Beroep(en)	Kunstschilder
Oriënterende gegevens
Jaren actief	1519-1555
	RKD-profiel
Portaal	Kunst & Cultuur

Jan Sanders van Hemessen (Hemiksem, ca. 1500 - Antwerpen, 1575-1579)^[1]^[2] was een Brabants kunstschilder. Hij was actief in Antwerpen tussen 1519 en 1555^[1]^[2] en was in die periode, tussen Quinten Massijs en Pieter Bruegel de Oude, een van de belangrijkste schilders in Antwerpen.

Levensloop[bewerken | brontekst bewerken]

Ondanks het feit dat hij vermeld werd door Karel van Mander, Lodovico Guicciardini en Giorgio Vasari zijn er geen relevante biografische elementen over hem beschikbaar. Van Hemessen was een leerling van Hendrik van Cleve van 1519 tot 1520. In 1524 werd hij vrijmeester van het schildersgilde in Antwerpen en nam hij al een leerling in dienst. Op basis van stilistische elementen wordt aangenomen dat hij een tijd in Mechelen aan het hof werkte. De Italiaanse motieven in zijn vroege werk doen dan weer vermoeden dat hij een reis naar Italië ondernam.^[2] Volgens Karel van Mander zou hij in 1551 naar Haarlem verhuisd zijn omwille van zijn religieuze overtuiging, maar daar bestaat geen enkel bewijs voor,^[1] er zijn integendeel aanwijzingen dat hij in 1555 nog in Antwerpen verbleef.

Het eerste gesigneerde werk van hem dateert van 1525. Rond 1535 moet hij al een bloeiend atelier geleid hebben. Hij was dan ook al getrouwd met Barbara de Fevere, de dochter van een welstellend lakenkoopman. Het paar krijgt een eerste dochter Christina en in 1528^[3] een tweede dochter Catharina die ook als schilderes werkzaam zou zijn. Catharina en Christina kregen daarna nog twee broers Gielis en Hanse.^[4]

In 1535 geeft hij twee leerlingen op namelijk Machiel Huysmans en Jorgen de Nicole^[5] en in 1539 koopt hij een huis dat hij in 1541 inruilt voor een andere woning 'De Faisant'.^[2] In 1548 wordt hij verkozen tot deken van het Antwerpse Sint-Lucasgilde. Op 31 december 1550 verkoopt hij 'De Faisant', maar een document uit 1579 maakt melding van de wettiging van een onechte zoon Peter, dan 24 jaar oud, een kind uit een relatie van Jan Sanders met Betteken, het dienstmeisje. Als die gegevens correct zijn was de schilder in 1555 nog In Antwerpen aanwezig.

Werk[bewerken | brontekst bewerken]

Zoals Pieter Aertsen en Joachim Beuckelaer schilderde hij voornamelijk werken die geïnspireerd waren door het dagelijks leven. Analoog aan Marinus van Reymerswale heeft hij een voorliefde voor het afbeelden van voorbeelden van menselijke dwaasheid en ijdelheid. Ook als hij religieuze thema's schildert actualiseert hij het onderwerp en situeert het in de dagelijkse realiteit. Een mooi voorbeeld hiervan is De verloren zoon in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België te Brussel, waarin hij niet de berouwvolle terugkeer van de zondaar afbeeldt, maar een jonge man die zijn geld verkwist in een bordeel.

Zijn werken zijn vrij monumentaal, met krachtige gespierde personen en hevige bewegingen. Hij gebruikt intensieve, contrasterende kleuren die zijn werk iets energieks geven. Door zijn directheid en de plasticiteit van zijn beelden wordt hij beschouwd als een voorloper van Pieter Bruegel de Oude.^[6]^[7]

Van Jan Sanders van Hemessen zijn er twintig gedateerde en gesigneerde werken bekend waarvan het laatste dateert van 1556. Een van zijn belangrijkste opdrachten in 1536-1537 was van Andriaen Rockox voor een triptiek met het Laatste Oordeel, te plaatsen in de familiekapel in de Sint-Jacobskerk in Antwerpen.

Gesigneerde werken[bewerken | brontekst bewerken]

Hieronder vindt men een (onvolledige) lijst van de gesigneerde en gedateerde werkeÙn.

Susanna door de ouderlingen belaagd (Daniël 13:1-63), 1543, privécollectie
Jacob ontsteelt Esau Isaaks vaderlijke zegen (Genesis 27:27-32), 1551, Zweden, Kerk van Österby.
De roeping van Matteüs, 1536, Alte Pinakothek, München
Christus en de overspelige vrouw, 1525, kunsthandel
Losbandig gezelschap in een bordeel, 1543, Hartford (Connecticut), The Wadsworth Atheneum
Portret van een 37-jarige man, 1543, privécollectie
De Verloren Zoon in het bordeel, 1536, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Brussel
Maria met kind in een landschap, 1543, Prado, Madrid
Ecce Homo, 1544, Alte Pinakothek, München
Triptiek van het Laatste Oordeel, ca. 1536-1537, Sint-Jacobskerk, Antwerpen
- Portret van Adriaen Rockox met zijn zonen en de H. Adrianus (links binnenzijde);
- Portret van Catharina van Overhoff met haar dochters en de H. Catharina (rechts binnenzijde)
- God de Vader, Christus met het kruis, de HH. Petrus en Paulus (links buitenzijde);
- Maria en de H. Margaretha (rechts buitenzijde),
Maria met kind, 1544, Nationalmuseum, Stockholm
De boetvaardige H. Hieronymus in de wildernis, 1531, Museu Nacional de Arte Antiga, Lissabon
De H. Hieronymus biddend, 1534, Galerie Sankt Lucas, Wenen
De boetvaardige H. Hieronymus in de wildernis, 1548, kunsthandel (2005-07-07)
De H. Hieronymus, 1557, privécollectie
Wenende vrouw met krans van kersen in het haar geflankeerd door een oude en een jonge man (Het te bedde brengen van de bruid), 1540, kunsthandel (1982-04-07)
IJdelheid, 1535-1540, Palais des Beaux-Arts, Lille
Aanbidding der wijzen, 1534, Verenigd Koninkrijk, Royal Collection
Heilige Familie, 1541, Alte Pinakothek, Mûnchen
Tobias geneest zijn blinde vader, 1555, Musée du Louvre, Parijs
Christus verjaagt de kooplieden uit de tempel, 1556, Museum voor Schone Kunsten, Nancy

Galerij[bewerken | brontekst bewerken]

De boetvaardige H. Hieronymus in de wildernis, 1531, Lissabon, Museu Nacional de Arte Antiga, Lissabon
De roeping van Matteüs, 1536, Alte Pinakothek, München
IJdelheid, 1535-1540, Palais des Beaux-Arts, Lille
Tobias geneest zijn blinde vader, 1555, Musée du Louvre, Parijs

Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]

Lijst van kunstschilders in Antwerpen

Externe links[bewerken | brontekst bewerken]

Zie de categorie Jan van Hemessen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Referenties

↑ ^a ^b ^c Biografie van Jan Sanders van Hemessen op RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis. Gearchiveerd op 31 oktober 2022.
↑ ^a ^b ^c ^d Virginie D'Haene, Jan Sanders van Hemessen in: Vorstelijk verzameld, Van Eyck Gossaert Bruegel, Meesterwerken uit het Kunsthistorisches Museum Wenen, red. Sylvia Ferino-Pagden, Till-Holger Borchert, Manfred Sellink, Lannoo, 2012, p.198.
↑ Volgens een datering op een zelfportret van Catharina waarbij ze stelt 20 jaar te zijn; P.J. Blok en P.C. Molhuysen, Hemessen, Jan Sanders van, in: Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10. A.W. Sijthoff, Leiden 1937.
↑ Genealogie van Barbara de Fevere op Geni.
↑ P.J. Blok en P.C. Molhuysen, Hemessen, Jan Sanders van, in: Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10. A.W. Sijthoff, Leiden 1937.
↑ Jan Sanders van Hemessen op Larousse. Gearchiveerd op 26 februari 2021.
↑ Jan Sanders van Hemessen op Oxford Index.

[RKD-1] Biografie van Jan Sanders van Hemessen op RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis. Gearchiveerd op 31 oktober 2022.

[vorst-2] Virginie D'Haene, Jan Sanders van Hemessen in: Vorstelijk verzameld, Van Eyck Gossaert Bruegel, Meesterwerken uit het Kunsthistorisches Museum Wenen, red. Sylvia Ferino-Pagden, Till-Holger Borchert, Manfred Sellink, Lannoo, 2012, p.198.

[3] Volgens een datering op een zelfportret van Catharina waarbij ze stelt 20 jaar te zijn; P.J. Blok en P.C. Molhuysen, Hemessen, Jan Sanders van, in: Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10. A.W. Sijthoff, Leiden 1937.

[4] Genealogie van Barbara de Fevere op Geni.

[5] P.J. Blok en P.C. Molhuysen, Hemessen, Jan Sanders van, in: Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10. A.W. Sijthoff, Leiden 1937.

[6] Jan Sanders van Hemessen op Larousse. Gearchiveerd op 26 februari 2021.

[7] Jan Sanders van Hemessen op Oxford Index.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]