Pareidolie
Pareidolie of pareidolia is een psychisch verschijnsel, een vorm van illusie waarbij iemand een zodanige interpretatie van onduidelijke of willekeurige waarnemingen heeft, dat hij hierin herkenbare dingen meent waar te nemen.[1] De naam is afkomstig van het Griekse para (naast) en eidolon (beeld).
Patroonherkenning
De reden voor het verschijnsel ligt er waarschijnlijk in dat de hersenen behoefte hebben aan het leggen van verbanden tussen verschillende elementen, ook als deze er eigenlijk niet zijn. Hierbij moet vooral gedacht worden aan het herkennen van patronen die op gevaar kunnen wijzen, zoals het silhouet van een roofdier. De kosten van het zien van te veel gevaar (een fout-positief) zijn gering ten opzichte van het niet zien van een gevaar - dit kan iemand het leven kosten. Pareidolie ontstaat dus uit fout-positieven van de menselijke patroonherkenning. Het is een vrij alledaags verschijnsel, dat niet met hallucinaties verward moet worden.
Voorbeelden van pareidolia
Bekende voorbeelden van pareidolia zijn het zien van gezichten of dieren in de wolken of het zien van het mannetje in de maan. Bij de 9/11-aanslag op het WTC in 2001 werd gerapporteerd dat mensen het gezicht van de duivel in een wolk hadden gezien. Ook kon men op een pakje Camel-sigaretten het beeld van Manneken Pis zien. In 1954 werd een serie Canadese dollarbiljetten uit de omloop gehaald, omdat men er het hoofd van een demon in meende te zien.
Auditieve pareidolia
Het verschijnsel kan zich ook in auditieve vorm voordoen. Men kan bijvoorbeeld stemmen horen in het geluid van allerlei apparaten of in het geruis op geluidsbanden. Een bijzondere vorm van auditieve pareidolie is dat men berichten denkt te horen in (vrijwel altijd opzettelijk) achterwaarts gespeelde grammofoonplaten. Dit heeft een grote rol gespeeld in de snel groeiende populariteit van de complottheorie dat Beatles-bassist Paul McCartney in 1967 zou zijn omgekomen en sindsdien werd vervangen door een dubbelganger ('Paul is dead'). Veel "aanwijzingen" die men zag op Beatles-albumhoezen en hoorde in liedjes zouden dit moeten aantonen.
Rorschachtest
Bij psychologisch onderzoek werd vroeger gebruikgemaakt van de inmiddels verouderde rorschachtest, waarbij iemand herkenbare patronen ziet in willekeurig gevormde inktvlekken.
Telescopisch waarneembare pareidolia op de maan
Maanwaarnemers met telescopen zijn zich bewust van het bestaan van velerlei pareidolia op het maanoppervlak. Deze pareidolia waren, en zijn nog steeds, de oorzaak van het geloof dat er zich kunstmatige bouwwerken en dergelijke op de maan bevinden. Veel heeft te maken met de manier hoe het zonlicht het chaotisch uitziende maanoppervlak beschijnt. Tijdens opkomende en ondergaande zon zijn allerlei schijnbaar geometrisch gevormde structuren te zien, die doen vermoeden dat ze door intelligente wezens werden gebouwd.
Giovanni Domenico Cassini's maanmeisje
Kort na de lokale zonsopkomst kan omstreeks Sinus Iridum en het halfcirkelvormige Juragebergte, ter hoogte van Promontorium Heraclides (de zuidelijke uitloper van het Juragebergte) met enige verbeelding het hoofd van een meisje gezien worden. Dat is althans wat Giovanni Domenico Cassini (1625-1712) meende te zien toen hij de maan waarnam. Hij heeft dat "maanmeisje" ook weergegeven op de door hem ontworpen maankaart van 1679.
Julius Heinrich Franz's draak op de maan
Julius Heinrich Franz (1847-1913), de onderzoeker van de randgebieden van de naar de aarde toegekeerde kant van de maan, vergeleek het gebied van de kleine donkere mare gebiedjes ten oostnoordoosten van Mare Crisium met een draak, een zeemonster of een zeeslang. Hij gaf aan kleine onderdelen van zijn maandraak de benamingen Drachenauge, Drachenkamm, Zungenspitze, Schwanzende. Tegenwoordig is dit gebied bekend als Mare Anguis, de slangenzee, en kan met elk type amateur telescoop worden waargenomen.
Franz von Paula Gruithuisen's maanstad
Franz von Paula Gruithuisen (1774-1852) meende een maanstad te hebben ontdekt ten noorden van de krater Schröter en deed daarmee o.a. de maanwaarnemers Schwabe en Von Schenk betreffend gebied onderzoeken om er vergelijkbare tekeningen van te maken. Hogeresolutiefoto's afkomstig van de Lunar Orbiter sondes en van de Lunar Reconnaissance Orbiter tonen echter aan dat er van een stad en van bouwwerken helemaal geen sprake is.
Johann Nepomuk Krieger's en Rudolf König's Schneckenberg
Ten noorden van de krater Hyginus (zuidoostelijk van Mare Vaporum) meenden de selenografen Johann Nepomuk Krieger (1865-1902) en Rudolf König (1865-1927) een slakkenhuisvormige berg te hebben ontdekt, en noemden deze formatie Schneckenberg. Hogeresolutiefoto's afkomstig van de Lunar Orbiter sondes en de Lunar Reconnaissance Orbiter laten zien dat er van enige slakkenhuisvorming geen sprake is.
Robert E. Curtiss' Maltezer kruis
Ten noordoosten van de sterk verweerde walvlakte Fra Mauro, in het complex Fra Mauro ζ (Fra Mauro zeta), ontdekte de maanwaarnemer Robert E. Curtiss een formatie die hem deed denken aan een Maltezer kruis. Dit kruis kan enkel waargenomen worden gedurende lokale zonsondergang (Laatste kwartier faze).
Charles Wood's Lacus Risus Felis
Het gezicht van een grijnzende kat is te zien in vier donkere mare gebiedjes ten westen van Mare Marginis aan de oostelijke rand van de naar de aarde toegekeerde kant van de maan. De Amerikaanse maanwaarnemer Charles Wood noemt dit gebied Lacus Risus Felis (naar de Cheshire Cat uit Lewis Carroll's Alice's Adventures in Wonderland). Lacus Risus Felis kan met elk type amateur telescoop worden waargenomen.
De Stag's horn mountains aan Rupes Recta
Het zuidelijke uiteinde van de rechte wand (Rupes Recta) in het zuidoostelijke gedeelte van Mare Nubium toont een stelsel lage boogvormige heuvels waar menig maanwaarnemer het gewei van een hert in meende te zien. Dit stelsel kreeg dan ook de bijnaam Stag's horn mountains.
Nog andere telescopische pareidolia op de maan
De brug van O'Neill tussen Promontorium Lavinium en Promontorium Olivium aan de westelijke rand van Mare Crisium, Barker's Quadrangle in het zuidoostelijk gedeelte van Mare Crisium, Mädler's Square aan de noordelijke rand van Mare Frigoris, Larrieu's dam aan de krater Polybius K.
Gasnevels en pareidolia
Amateur astronomen geven aan waargenomen en gefotografeerde gasnevels in ons melkwegstelsel allerlei bijnamen, meestal betrekking hebbende tot het merkwaardige uitzicht van en de vergelijking met bekende dieren. Een bekend voorbeeld is de Paardekopnevel in het sterrenbeeld Orion.
Zie ook
- ↑ Margreet Vermeulen, Waarom zien we vaak gezichten in voorwerpen?. De Volkskrant (19 september 2015).