Samenvloeiing van de Leie en de Schelde

De Bavobrug aan de historische samenvloeiing - situatie augustus 2008

De Leie en de Schelde zijn twee rivieren die eeuwenlang in de Belgische stad Gent samenvloeiden. De samenvloeiing zoals die in het verleden in de Portus Ganda bestond, werd verbroken toen delen van de Leie en de Schelde werden gedempt omwille van hygiënische of verkeerstechnische redenen. Sinds halverwege de 20e eeuw vermengt het water van de Leie en Schelde zich via de Ringvaart.

Geschiedenis

Gent en zijn waterlopen rond 1700

Waar de Leie en de Schelde in het verleden precies samenvloeiden is onbekend. De beide rivieren hadden een aantal meanders en stroomden in een gebied tussen de Zandberg en Blandijnberg in het westen en de hoogte van Sint-Amandsberg in het oosten samen. Dit was een laaggelegen overstromingsgebied, dat eigenlijk de winterbedding van de Schelde vormde. Uiteindelijk konden rivieren hier, afhankelijk van de periode en de overstromingen, op meerdere plaatsen samenvloeien.

Na een tijd kon men in Gent toch meer de rivieren in hun oevers leiden. De stad was dus in eilandjes verdeeld die door bruggetjes waren verbonden. Algemeen wordt aangenomen dat de Leie bij de Portus Ganda in de Schelde stroomde. Karel de Grote inspecteerde hier in 811 een samengetrokken vloot die er niet in slaagde om de invallen van de Vikingen te verijdelen. Deze plaats is sterk verbonden met de vlakbij gelegen, door Amandus van Gent gestichte Sint-Baafsabdij, die oorspronkelijk Ganda werd genoemd.

Theoretisch houdt het bestaan van de Leie op aan de Napoleon de Pauwvertakking en wordt de waterloop verder ten zuiden de Schelde genoemd. Hier gaat de Bovenschelde bovendien over in de Zeeschelde. Deze Zeeschelde splitst zich halverwege de Voorhoutkaai op om parallel verder te vloeien tot wanneer de waterlopen ter hoogte van Vlaamse Kaai opnieuw samenvloeien. De westelijke loop is de (ook deels gekanaliseerde) oorspronkelijke Schelde, de oostelijke loop werd in 1752 gegraven en is nu bekend als de Visserij.

Oorspronkelijk had ook de Bovenschelde twee armen; naast de Muinkschelde ("Schelde van de Monniken") was er ook de Oude Schelde, vanaf Ter Platen over de Lange Violettastraat. Vanaf hun samenvloeiing bij de Kuiperskaai vormden ze de Nederschelde of Reep. Deze was van 1960 tot 2015 deels gedempt, het gedeelte onder het François Laurentplein was overwelfd. De Leie had eveneens enkele vertakkingen, namelijk de Oude Houtlei (gegraven in de 12e eeuw als verdedigingsgracht, in 1898-99 gedempt) en de Ottogracht (gedempt in 1872-73). Tussen de Muinkschelde en de Leie werd in de 11e eeuw de Ketelvest gegraven, als toenmalige zuidelijke verdedigingswal van de stad.

Tussen de Oude Schelde en de Zeeschelde bestonden verschillende verbindingen. In 1254 werd de Schepenenvijver, later ook Capucijnenvaardeken genoemd, gegraven tussen de Brabantdam en Koepoortkaai. Deze verbinding werd in 1845 overwelfd. Rond 1300 werd net ten zuiden van het Begijnhof Ter Hoye een stadswal aangelegd met erbij een sluis en de Vijfwindgatenpoort, het Klein Scheldeken. Er waren zo in totaal drie plaatsen waar het Scheldewater in oostelijke richting kon afdraaien en zich met het Leiewater mengen. Later kwam er nog een vierde verbinding bij, namelijk een gegraven waterloop tussen Ter Platen en de Vlaamse Kaai, die vanaf de 14e eeuw dienstdeed als vestinggracht voor de Sint-Lievenspoort en Keizerpoort en op kaarten ook als Schelde wordt aangeduid. Ter hoogte van de wijk Strop vertakt de Franse Vaart, uit het midden van de 18e eeuw.

Project Heropening Nederschelde (2002-2018)

Zie Nederschelde voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Aan het einde van de 20e eeuw vond men het dichtgooien van waterwegen een fout. Geurhinder was niet langer relevant, omdat de grote collectorwerken voor een sterke waterkwaliteitsverbetering gezorgd hebben. Men is daarom in 2002 begonnen met het heropenen van de Nederschelde tussen de Reep en de Nieuwbrugkaai, de heraanleg van de Portus Ganda-omgeving en het herstel van de historische samenvloeiing van Schelde en Leie. In het voorjaar van 2018 moet Gent weer rondom bevaarbaar zijn voor pleziervaartuigen.

Foto's

• 
  De Wijdenaardbrug ter vervanging van de verdwenen brug met dezelfde naam - situatie 2008
• 
  De Schelde vanaf de Marcellisbrug met links de Waalse Krook
• 
  De Scaldissluis in aanbouw - situatie april 2011
• 
  De Scaldissluis vanaf de Nieuwbrug - situatie april 2011
• 
  De Scaldissluis - situatie september 2012

Externe links

• Webpagina's van de stad Gent over de heropening van de Nederschelde
• Webpagina met foto's uit het verleden

Bronnen en noten

• Devriese, Luc en Gelaude, Frank, Rivierlandschappen in het Gentse verleden, in Snep!, Natuurpunt Gent, 1ste trimester 2010, jg. 9, 1, p. 52-56