Zaan

Zaan
Lengte	13,5 km
Bron	Tapsloot (Starnmeer)
Monding	Noordzeekanaal
Stroomt door	Zaanstreek
Coördinaten	52° 28′ NB, 4° 50′ OL
Portaal    Geografie

Luchtfoto van de Zaan, gezien naar het zuidoosten; september 2013.

De Zaan met molens van de Zaanse Schans langs de oever.

De Zaan is een historische waterloop van 13,5 kilometer in de gemeente Zaanstad in Noord-Holland. De waterloop begint vanaf de Tapsloot ten noorden van Zaanstad en komt uit in het Noordzeekanaal.

Geschiedenis

Voor de aanleg van de droogmakerijen en het Noordzeekanaal liep de Zaan van het Starnmeer naar het IJ. Langs de oever van de Zaan ontstonden aanvankelijk door lintbebouwing buurtschappen als Oostknollendam, Westknollendam, Molletjesveer, Wormer, Wormerveer, Zaandijk, Koog aan de Zaan en Haaldersbroek, 't Kalf, Oostzaandam en Westzaandam (in 1812 samengesmolten tot de 'stad' Zaandam).

Strikt genomen is de Zaan de door indijking verkregen waterloop tussen de 'Knollendam' ter hoogte van Oost- en Westknollendam in het noorden en de 'Zaandam' in het huidige Zaandam in het zuiden. Door het openen en sluiten van die twee dammen kon men de waterstand in de Zaan bij noord- en zuidwesterstorm reguleren. Door middel van sluizen aan beide zijden van de ‘Zaandijk’, als de Oostknollendammersluis en de Poelsluis (naar het Zwet), de Bartelsluis naar de Engewormer, de Gerrit Jan Honigsluis, de Mallegatsluis en de Papenpadsluis (naar de Westzanerpolder) stond de Zaan in verbinding met het ‘veld’, het weidelandschap ten westen en ten oosten van de Zaan dat reikte tot Westzaan en Oostzaan.

De waterloop tussen de 'Zaandam' en het historische IJ, nu het Noordzeekanaal, noemt men de Voorzaan. Tussen 1879 en 1884 werd de Voorzaan verbouwd tot Zijkanaal G van het Noordzeekanaal, waarbij het Oostzijder Kattengat, een eiland vóór de 'Zaandam', werd doorgraven, zodat er een rechte vaarweg ontstond tussen het Noordzeekanaal en de Zaansluis van Zaandam. Wat er overbleef van het Oostzijder Kattengat werd in gebruik genomen door de houthaven, met name door houthandel William Pont, en werd het gebruikt voor houtopslag. Met het verdwijnen van de houthaven kreeg het 'William Pont eiland' een woonbestemming, die in de jaren 90 van de 20e eeuw gerealiseerd werd, en een nieuwe naam: Zaaneiland.

Westknollendam en Molletjesveer (voormalige gemeente Wormerveer), Wormerveer, Zaandijk, Koog aan de Zaan en Zaandam zijn in 1974 opgaan in de huidige gemeente Zaanstad, tezamen met Westzaan, Assendelft en Krommenie. Oostknollendam en Wormer behoren sinds 1991 tot de gemeente Wormerland door samenvoeging van de gemeenten Jisp, Wijdewormer en Wormer.

Bruggen over de Zaan

De bruggen over de Zaan van noord naar zuid:

• Clausbrug (Wormer)
• Zaanbrug (tussen Wormerveer en Wormer)
• Julianabrug (Zaandam) (tussen Zaandijk en de Zaanse Schans)
• Coenbrug (Rijksweg 8)
• Willem Alexanderbrug (tussen Koog aan de Zaan en Zaandam)
• Spoorbrug in de spoorlijn Zaandam – Purmerend
• Bernhardbrug (Zaandam)
• Beatrixbrug (Zaandam)
• Wilhelminabrug (Zaandam)
• Dr. J.M. den Uylbrug (Zaandam) (N516) (over Voorzaan / Zijkanaal G)

• 
  Dr. J.M. den Uylbrug over de Voorzaan
• 
  Sluis tussen de Beatrixbrug en de Willhelminabrug te Zaandam. Vanaf hier naar het noorden tot Oost- en West-Knollendam loopt de Zaan.
• 
  De oude Hondsbossche sluis te Zaandam.

Veerdienst over de Zaan

Sinds januari 2018 vaart de Zaanferry tussen Amsterdam en de Zaanse Schans.

Zie ook

• Zaanstreek

Literatuur

• Molens langs de Zaan. Door Thijs de Gooijer, Uitgeverij René de Milliano, Alkmaar 2005. ISBN 90-72810-50-3.
• Cacao langs de Zaan. Door Thijs de Gooijer , Uitgeverij Rene de Milliano, Alkmaar 2011. ISBN 90-72810-59-7.
• Boven de Zaan. Door Karel Tomeï. Uitgeverij Inmerc b.v., Wormer, 2000. ISBN 90-6611-097-X.

Externe link

• Foto's van de bruggen over de Zaan

Mediabestanden

Zie de categorie Zaan van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

· ·

Plaatsen in de gemeente Zaanstad

Noord-Holland: Steden en dorpen in Noord-Holland      Nederland: Provincies · Gemeenten