Slag bij Turnhout (1789)
De Slag bij Turnhout (27 oktober 1789) was de veldslag in Turnhout tegen de Oostenrijkers die de directe aanzet gaf tot de Brabantse Omwenteling en de (kortdurende) onafhankelijkheid van de Zuidelijke Nederlanden.
Aanleiding
Jozef II van het Heilige Roomse Rijk voerde een doorgedreven hervormingspolitiek in de door Oostenrijk bezette gebieden. Zo legde hij onder andere zijn persoonlijke wil op betreffende interne aangelegenheden van de kerk en schroefde hij het aantal toegelaten kermissen drastisch terug. Bovendien vaardigde hij allerlei edicten uit die de rechtspraak en het bestuur hervormden met als doel een versterking van de staatsmacht. Deze eerste wetten werden vooral door het gewone volk en de Kerk met weerzin onthaald, terwijl de bestuurlijke hervormingen door de burgerij beschouwd werden als een aanval op de democratie en hun burgerrechten. Deze reacties sloten bij elkaar aan en veroorzaakten een algemene opstand tegen het Oostenrijks gezag. Brabant weigerde nog belastingen te betalen; als reactie hierop schortte de keizer alle verleende privileges aan het hertogdom op. We schrijven januari 1789.
Verzet
In mei van dat jaar werd het genootschap Pro aris et focis opgericht en de Brabanders verzamelden een leger onder leiding van Jan Andries Van der Meersch. Het leger trok eerst - zonder op al te veel Oostenrijks verzet te stuiten - Hoogstraten binnen, waar Van der Meersch het Manifest van het Brabantse Volk schreef. Hij verklaarde hier de aanval van de Zuidelijke Nederlanden als een reactie op de meineed van de Oostenrijkse keizer, die zich niet aan de Blijde Inkomst had gehouden.
Slag bij Turnhout
In oktober 1789 wilde het Brabantse leger Turnhout heroveren op de Oostenrijkers. Van der Meersch wist dat een slag op open terrein bij voorbaat verloren was en dat hun beste kans was om de stad in te nemen en het keizerlijke leger in de straten te bevechten. Hierdoor zou het numerieke voordeel van de Oostenrijkers namelijk gereduceerd worden. Het beleg van de stad werd geslagen op 27 oktober en met behulp van Emmanuel Jozef Van Gansen, een brouwerszoon uit Westerlo, en van de inwoners drongen de troepen van Van der Meersch de stad binnen, waar het tot hevige gevechten met de Oostenrijkers kwam. Zoals Van der Meersch had gehoopt wisten de Oostenrijkers zich niet te organiseren in de stad en de keizerlijke troepen werden verslagen.
Gevolgen
Het nieuws van de overwinning in Turnhout verspreidde zich over Vlaanderen en het verzet nam daardoor toe. De Brabantse Omwenteling was een feit. De Brabanders veroverden respectievelijk Gent, Diest, Tienen en Brussel. En in januari 1790 werd de onafhankelijkheidsverklaring van de Verenigde Nederlandse Staten uitgeroepen. Van der Meersch trok zich terug in Frankrijk en Jozef van Gansen zou later de befaamde boerenkrijg leiden.
Herdenking
- Elk jaar wordt in Turnhout de veldslag herdacht met een schouwspel in de Gasthuisstraat, de plaats waar het hevigst gestreden werd.
- Een monument van de hand van P. Brozius op de Grote Markt van Turnhout herinnert aan deze slag.