Associatie van struikhei en stekelbrem
| Associatie van struikhei en stekelbrem | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| Struikhei-stekelbremvegetatie, Polen | |||||||
| Syntaxonomische indeling | |||||||
| |||||||
| Associatie | |||||||
| Genisto anglicae-Callunetum Tüxen, 1937 | |||||||
Afbeeldingen op  Wikimedia Commons
|
De associatie van struikhei en stekelbrem of struikhei-stekelbremassociatie (Genisto anglicae-Callunetum) is een associatie van het Verbond van struikhei en kruipbrem, een plantengemeenschap gekenmerkt door een droge heidevegetatie met overwegend struikhei.
Naamgeving, etymologie en codering
- Synoniemen: Genisto anglicae-Callunetum
- Nederlands: Struikhei-stekelbremassociatie, struikheide-stekelbremassociatie
- Duits: Sandginsterheide
- Syntaxoncode (Nederland): 20Aa1
De naam Genisto anglicae-Callunetum is afgeleid van de wetenschappelijke namen van twee kensoorten binnen de associatie, de struikhei (Calluna vulgaris) en de stekelbrem (Genista anglica).
Kenmerken
Algemeen
De struikhei-stekelbremassociatie is algemeen op voedselarme zand- of zandleemgronden met een min of meer uitgesproken podzolbodem. Meestal is er wel een dunne, halfverteerde humuslaag. De aanwezige voedselrijkdom en de vochtigheid van de bodem bepalen welke subassociatie precies voorkomt.
Deze vegetaties zijn slechts halfnatuurlijk, zonder menselijk ingrijpen wordt zij op den duur verdrongen door bos. De meeste heidevegetaties worden reeds vanaf de Middeleeuwen in stand gehouden door de mens, door het kappen van het bos, beweiden met schapen en het weghalen van het strooisel voor de stal.
De climaxvegetatie op deze bodem is meestal een eiken-berkenbos (Betulo-Quercetum).
Structuur
Stuikhei-stekelbremvegetaties vormen een zeer soortenarme begroeiing, met struikhei als aspectbepalende soort. Vooral hogere planten schitteren door hun afwezigheid.
De boomlaag is net als in de meeste heidevegetaties volledig afwezig. De struiklaag is wel vertegenwoordigd, in de vorm van dwergstruiken als de struikhei zelf en enkele bremsoorten.
De kruidlaag is bijzonder arm in soorten, slechts enkele grassen, naast de veel zeldzamere wolfsklauwen.
Op open plaatsen kan de moslaag zich goed ontwikkelen, met overwegend bladmossen en lichenen.
Waar het terrein natter wordt, kan de struikhei-stekelbremassociatie geleidelijk overgaan in de dophei-associatie. Op die plaatsen komen struikhei en dophei naast elkaar voor. Dikwijls zijn dit ook de plaatsen waar beide soorten het best floreren.
Onderverdeling
In de struikhei-stekelbremassociatie worden in Vlaanderen nog drie subassociaties onderscheiden.
Subassociatie typicum
De meest bekende en verbreide van de drie subassociaties. Ze wordt gekenmerkt door de absolute dominantie van struikhei, wat in de late zomer het typische beeld geeft van de 'purperen heide'. Andere hogere planten zijn er nauwelijks te vinden.
Deze subassociatie komt voor op de droogste, voedselarmste zandgronden, met een uitgesproken podzol-profiel, een laag onverteerde humus (mor-humus) en een zeer lage grondwaterstand.
Subassociatie sieglingietosum
Een subassociatie met in verhouding een grote soortenrijkdom aan grassen en met verschillende bremsoorten.
Ze komt voor op iets voedselrijkere zandleemgronden met een beter verteerde humuslaag (moder-humus), die meer vocht ophoudt. Dit is een vegetatie die men dikwijls langs paden in de droge heide vindt.
De benaming is afkomstig van de wetenschappelijke naam van het tandjesgras (Sieglingia decumbens), een differentiërende soort voor deze subassociatie ten opzichte van typicum.
Subassociatie cladonietosum
Een open dwergstruikenvegetatie op een zeer droge en humusarme bodem. Op dergelijke plaatsen zijn vooral mossen en lichenen aspectbepalend, en de soortendiversiteit van deze mossen kan bijzonder hoog zijn.
Deze gemeenschap is typisch voor gestabiliseerde duinen waaruit al het strooisel verdwenen is.
De benaming is afkomstig van het geslacht Cladonia, de rendier- en bekermossen, differentiërende soorten voor deze subassociatie ten opzichte van typicum
Soortensamenstelling
De associatie heeft voor België en Nederland als belangrijkste soorten:
Boomlaag
Geen soorten
Struiklaag
| Kensoort | Diff.soort | Abundantie | Nederlandse naam | Wetenschappelijke naam | Opmerking |
|---|---|---|---|---|---|
| kA | A/F | Stekelbrem | Genista anglica | ||
| kA | A/F | Kruipbrem | Genista pilosa | ||
| kK | D | Struikhei | Calluna vulgaris | ||
| kK | O | Gaspeldoorn | Ulex europaeus | niet in Nederland | |
| O | Duitse brem | Genista germanica | |||
| O | Brem | Cytisus scoparius |
Kruidlaag
| Kensoort | Diff.soort | Abundantie | Nederlandse naam | Wetenschappelijke naam | Opmerking |
|---|---|---|---|---|---|
| kA | Z | Kleine wolfsklauw | Lycopodium tristachyum | ||
| kA | Z | Klein warkruid | Cuscuta epithymum | ||
| kV | Z | Grote wolfsklauw | Lycopodium clavatum | ||
| dA | Fijn schapengras | Festuca ovina subsp. tenuifolia | |||
| F | Grote bremraap | Orobanche rapum-genistae | |||
| dS | Tandjesgras | Sieglingia decumbens | subassociatie sieglingietosum | ||
| dS | Tormentil | Potentilla erecta | subassociatie sieglingietosum | ||
| dS | Pilzegge | Carex pilulifera | subassociatie sieglingietosum | ||
| dS | Borstelgras | Nardus stricta | subassociatie sieglingietosum |
Moslaag
| Kensoort | Diff.soort | Abundantie | Nederlandse naam | Wetenschappelijke naam | Opmerking |
|---|---|---|---|---|---|
| kK | F | Heideklauwtjesmos | Hypnum jutlandicum | ||
| dK | Gewoon gaffeltandmos | Dicranum scoparium | |||
| dK | Bronmos | Pleurozium schreben | |||
| dA | A/F | Ruig haarmos | Polytrichum piliferum | ||
| dS | A/F | Cladonia | Cladonia sp. | subassociatie cladonietosum | |
| dS | F | Peermos | Pohlia nutans | subassociatie cladonietosum | |
| dS | F | Boskronkelsteeltje | Campylopus flexuosus | subassociatie cladonietosum | |
| dS | F | Gewoon kronkelsteeltje | Campylopus pyriformis | subassociatie cladonietosum | |
| dS | F | Open rendiermos | Cladina portentosa | subassociatie cladonietosum |
Fauna
De droge heide met zijn warme microklimaat is vooral interessant voor reptielen en insecten. Vooral de vegetaties van de subassociatie sieglingietosum, waarbij open warme plekken afgewisseld worden met dichte vegetatie zijn interessant.
Soorten als de zandhagedis en de gladde slang komen praktisch enkel op dergelijke terreinen voor. Ook de hazelworm is er te vinden.
Ook veel ongewervelden, vooral vlinders zoals de heivlinder en de kleine vuurvlinder, sluipwespen als de grijze spinnendoder, mestkevers en sprinkhanen prefereren droge heideterreinen. Veel van deze soorten zijn door het verdwijnen van deze terreinen zeldzaam geworden.
Verspreiding en voorkomen
De verspreiding van de struikheidestekelbremassociatie is beperkt tot de Atlantische provincie: de kuststrook van West-Europa, Groot-Brittannië en Ierland. Het is een typische vegetatie die zich thuis voelt in streken met een maritiem klimaat, met hoge luchtvochtigheid, niet te warme zomers en geen strenge winters.
In België is ze te vinden in de heidegebieden van de Antwerpse Kempen (onder andere in de Kalmthoutse Heide in Kalmthout, het Groot Schietveld in Brasschaat en het Turnhouts Vennengebied), en in Limburg (onder andere in de Hoge Kempen).
Bedreiging en bescherming
Net als de dopheide-associaties zijn de meeste struikheide-stekelbremassociaties geen climaxvegetatie. Ze zijn ontstaan ten gevolge van oude landbouwsystemen, waar na ontbossen en afbranden de overblijvende, onbebouwde grond werd gebruikt voor begrazing door schapen. Plaggen en strooisel van de heidegronden werden met mest uit de stal op het bouwland gebracht als compost. Heideplaggen deden ook dienst als bouwmateriaal of brandstof.
Ze vragen dus regelmatig beheersmaatregelen om te blijven bestaan, zo niet treedt vrij snel verbossing op. De verwaarlozing van dit beheer is een eerste belangrijke bedreiging.
Een tweede belangrijke bedreiging, die zelfs bij een goed heidebeheer voor problemen zorgt, is de vergrassing. Vooral het pijpenstrootje en de bochtige smele dreigen op vele plaatsen de droge heide te overwoekeren. Er zijn verschillende oorzaken voor de toenemende vergrassing, die elkaar versterken.
Ten eerste is er de overbemesting door nabijgelegen landbouwgronden en door atmosferische stikstofdepositie. Ook de struikhei profiteert van een hoger voedselaanbod, maar als gevolg hiervan wordt de strooisellaag tussen de planten dikker. En deze strooisellaag is nefast voor de zaden van de struikhei, die naakte bodem nodig hebben om te kiemen.
Een tweede probleem is dat deze strooisellaag ideaal is voor de ontwikkeling van het heidehaantje, een keversoort die leeft van de bladeren van de struikhei, regelmatig plagen veroorzaakt en dan zware schade kan toebrengen aan de droge heide.
De derde algemeen aanvaarde oorzaak van de vergrassing is de zure neerslag, die nefast is voor vegetatie op een reeds zure bodem, en die eveneens de struikhei verzwakt.
Het beheer of de herontwikkeling van de droge heide moet dus gericht zijn op twee punten: Voor de instandhouding van de struikheide-stekelbremassociatie zijn twee soorten beheersmaatregelen nodig:
- het tegengaan van de natuurlijke successie door het regelmatig kappen van de boomopslag;
- het tegengaan van de eutrofiëring door verschillende ingrepen zoals het maaien van de kruidlaag, begrazen, afbranden van de vegetatie en/of het plaggen van de toplaag van de bodem.
De keuze van de (combinatie van) beheersmaatregelen zal onder meer afhankelijk zijn van de grootte en de toestand van het terrein, de beleidsopties en het beschikbare werkkracht. Vooral plaggen is erg arbeidsintensief, maar levert - indien goed uitgevoerd - binnen enkele jaren terug een gezonde vegetatie op. Plaggen kan ook gebruikt worden om een volledig verwaarloosde en vergraste heide terug interessant te maken, doordat de zaden van de struikhei in de bodem zeer lange tijd kiemkrachtig blijven.
· 
· 