Geschiedenis van Haarlem
De geschiedenis van Haarlem gaat zeker tien eeuwen terug. De stad ontstond als geestnederzetting aan het Spaarne en de eerste vermeldingen dateren uit de tiende eeuw.
De naam Haarlem komt van Haarlo-heim, wat hooggelegen dorp betekent[bron?]. Haarlem ontwikkelde zich op de verbindingsweg van zuid naar noord voorspoedig. Het werd de zetel van de Graaf van Holland. Graaf Willem II verleende Haarlem in 1245 stadsrechten. Haarlemse ridders hadden zich eerder die eeuw, in 1219, onder graaf Willem I onderscheiden door tijdens de vijfde kruistocht Damiate in te nemen. Als beloning mocht Haarlem sindsdien zwaard en kruis in zijn wapen voeren.
Prehistorie-Romeinse Tijd
Haarlem ligt tot Schoten op een noordzuid lopende strandwal (de Grote Markt heette dan ook 'het Sand') tussen en niet ver van de veenrivier Spaarne en westelijke veengrond (vgl. de naam Overveen) waarachter de vroege duinen begonnen. Op deze wal werd al vroeg kleinschalige sedentaire akkerbouw bedreven in de laat-neolitische en volgende bronstijd. Het materiaal dat daar op wijst bestaat voornamelijk uit scherven aardewerk van kleinere vindplaatsen uit de stad zelf en uit de onmiddellijke omgeving (b.v. uit een gracht van de voormalige Middeleeuwse woontoren Huis ter Kleef aan de Kleverlaan). Ook grondsporen als voren van eergetouw (keerploeg) op de zandgrond zijn aangetoond. In de Waarderpolder werden enkele Inheems-Romeinse aardewerkscherven uit de 1e-2e eeuw n.Chr. gevonden.
15e en 16e eeuw
In 1429 kreeg de stad het tolrecht. Het laat-middeleeuwse Haarlem kende textielnijverheid, scheepsbouw en veel bierbrouwerijen. De welvaart werd nadelig beïnvloed door de Hoekse en Kabeljauwse Twisten, de Opstand van het Kaas- en Broodvolk en de Tachtigjarige Oorlog. Toch was Haarlem aan het begin van de 16e eeuw één van de zes grootste Hollandse steden met elk meer dan 10.000 inwoners (de andere waren Leiden, Amsterdam, Dordrecht, Delft en Gouda). In 1559 werd het bisdom Haarlem opgericht, met Nicolaas van Nieuwland als eerste bisschop.
In 1573 viel de vesting Haarlem na een maandenlange Spaanse belegering door Don Fradrique Alvarez de Toledo (Don Frederick), zoon van de gevreesde Hertog van Alva. Deze periode staat bekend als het Beleg van Haarlem, na de maandenlange belegering waren de Haarlemmers door honger gedwongen zich over te geven, Haarlem werd een Spaanse en dus katholieke enclave. Tijdens de Spaanse bezetting leed de bevolking onder honger, pest en Spaanse strafmaatregelen tegen aanhangers van de reformatie zoals ophanging en verbranding. De stadsbrand van 1576 legde een kwart van Haarlem in de as. Deze brand was veroorzaakt door een Duitse soldaat in Spaanse dienst. De Spanjaarden vertrokken in 1577 nadat het akkoord van Veere was gesloten. In dat akkoord stond dat de Spanjaarden Haarlem zouden verlaten op voorwaarde dat er gelijkheid zou zijn tussen de katholieken en de protestanten. Overigens namen de protestanten al snel de macht over alsof er nooit een verdrag was geweest.
In 1581 diende Haarlem een schadeclaim in bij de Staten van Holland voor de schade die het beleg en de stadsbrand hadden veroorzaakt. Als vergoeding kreeg Haarlem alle in beslag genomen bezittingen van de katholieke kerk, dat bracht een behoorlijk bedrag met zich mee want de stad stond vol kloosters en andere kerkelijke bezittingen. Zo kreeg Haarlem geld om de schade te herstellen. Nadat de rust in Haarlem was teruggekeerd kwamen er veel Vlaamse en Franse immigranten naar de stad, zij bezorgden de Haarlemse linnennijverheid een nieuwe bloeiperiode.
17e en 18e eeuw
De bevolking van Haarlem groeide tot 40.000 inwoners in 1622 en 55.000 inwoners aan het einde van de 17e eeuw, waarmee Haarlem na Amsterdam en Leiden in grootte de derde stad was van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. In 1631 werd Haarlem met Amsterdam verbonden via de trekvaart. Het systeem van trekvaarten en trekschuiten gaf Holland in de 17e eeuw een voor die tijd zeer efficiënt transportsysteem. Van 1635 tot 1637 woedde er in Haarlem een pestepidemie waaraan een kwart van de bevolking bezweek. In de 18e eeuw raakte de textielnijverheid in Haarlem - net als in Leiden - ernstig in verval. Tegen 1800 was het inwonertal teruggevallen tot ongeveer 20.000. In 1658 stichtte de Hollander Peter Stuyvesant Nieuw Haarlem aan de oostkust van Noord-Amerika. Later ging dit als de wijk Harlem deel uitmaken van de stad New York.
19e en 20e eeuw
In de 19e eeuw eeuw werden de vestingwerken ontmanteld en vervangen door plantsoenen (Jan David Zocher). In 1839 reed de eerste Nederlandse trein tussen Haarlem en Amsterdam. In 1843 werd de spoorlijn verlengd naar Leiden. Toen in 1853 de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland werd hersteld (zie: Aprilbeweging), werd Haarlem bisschopszetel. Tussen 1895 en 1930 werd er aan de rand van de oude binnenstad een nieuwe kathedraal gebouwd, in neo-Byzantijnse stijl, de Kathedrale Basiliek Sint Bavo. Architect was Jos Cuypers, zoon van de beroemde Pierre Cuypers. Op 1 mei 1927 werd de gemeente Schoten deel van Haarlem. Na de uitvinding van de boekdrukkunst, die vroeger aan de Haarlemmer Laurens Janszoon Coster werd toegeschreven, kreeg Haarlem een blijvende reputatie als drukkersstad, en is de huidige zetel van de Staatsdrukkerij: Joh. Enschedé. Later is daar een reputatie als schrijversstad bijgekomen: veel bekende schrijvers zijn er geboren, of werkten er (Hildebrandt, Lodewijk van Deyssel, Godfried Bomans, Louis Ferron e.v.a.).
21e eeuw
Haarlem heeft een woningbouwopgave van het rijk, waardoor er op verschillende locaties bouwprojecten voor huizen, winkels en voorzieningen op stapel staan of uitgevoerd worden. Dit betreft onder meer de volgende locaties: Raaks, Spoorzone, Ripperda, Stadion Oostpoort (HFC Haarlem), Stadsschouwburg Haarlem.