Jampäl Yeshe Gyaltsen
| Jampäl Yeshe Gyaltsen | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Gyaltsen in 1938
| ||||
| Tibetaans | ཐུབ་བསྟན་འཇམ་དཔལ་ཡེ་ཤེས་རྒྱལ་མཚན་ | |||
| Wylie | thub-bstan 'jam-dpal ye-shes rgyal-mtshan | |||
| Andere benamingen | Thupten Jampel Yishey Gyantsen | |||
| ||||
(Thubten) Jampäl Yeshe Gyaltsen (Dagpo, 1910 - Lhasa, 1947) was een tulku en de vijfde Reting rinpoche in Tibet.
Hij werd vaak aangeduid als Gyaltsap (Gyetsap) Rinpoche.[1]
Jeugd en erkenning als tulku
Jamphel Gyaltsen werd geboren uit eenvoudige ouders. Op jonge leeftijd werd bij hem erkend dat hij tekens van goddelijkheid bezat en dat hij de reïncarnatie was van de vierde lama van Reting.[1]
Hij studeerde voor zijn graad van geshe aan het universiteitsklooster van Sera. Hij zou zich tegenover bezoekende Britten in 1936-37 veel interessen hebben getoond, Brits-Indië eens te bezoeken voor een pelgrimage.[1]
Regent van Tibet
Na de dood van de dertiende dalai lama werd hij in 1934[1] benoemd tot een van de laatste regenten in historisch Tibet (1933 - 1941) en speelde een belangrijke rol tijdens de eerste jeugdjaren van de veertiende dalai lama.[2]
In 1936 had hij zijn wens geuit terug te treden als regent, maar werd hij overgehaald aan te blijven. Tijdens het bezoek van de Britse missie aan Lhasa in 1936-37 sprak hij die wens opnieuw uit. Hij toonde zich echter bereid af te wachten tot de reïncarnatie van de veertiende dalai lama was gevonden.[1]
De episode bracht een aantal politieke gebeurtenissen aan het licht. Critici van de rinpoche beschuldigden hem van wijdverspreide corruptie en betrokkenheid bij getrouwde vrouwen als monnik.[3] Anderen verdedigden dat zijn gevangenzetting voor een deel kwam door zijn aantrekkingskracht voor de leer van de nyingmaschool van het Tibetaans boeddhisme, dat politiek gevoelig lag,[4] en dat de zaak was voorbereid door de minister van het kabinet, Kapshopa.[5]
Strijd om de macht
Gyaltsen deed afstand van zijn regentschap aan het begin van 1941 en had verwacht dat hij slechts enkele jaren afstand zou doen van zijn regentschap, maar kwam bedrogen uit toen de tweede Tagdrag Rinpoche daar niet aan meewerkte. Dit sloeg op een gegeven moment om in een situatie waarin hij juist iedereen ontsloeg die zijn voorganger steunde. De machtsstrijd bereikte een hoogtepunt, toen hij bewezen zag dat Gyaltsen contact had opgenomen met de Kwomintang-regering van Chiang Kai-shek, waarin Gyaltsen verklaarde bereid te zijn afstand te doen van de soevereiniteit van Tibet, in ruil voor militaire steun tegen zijn vijanden, door onder meer de Tagdrag Rinpoche te vermoorden. In april 1947 waren er wekenlang bloedige ongeregeldheden in Lhasa, waarbij duizenden monniken de rinpoche van het Retingklooster steunden. Tagdrag Rinpoche liet Jampäl Yeshe Gyaltsen uiteindelijk oppakken, ondervragen en in de Potala-kerkers vermoorden, voordat er een vonnis uitgesproken kon worden.[6]
| Voorganger: Ngawang Lobsang Yeshe Tenpey Gyaltsen (ca. 1863/5 - 1908/10) |
5e Reting rinpoche 1910 - 1947 |
Opvolger: Tenzin Jigme Thutob Wangchug (1948 - 1997) of Reting Hoetoektoe |
- ↑ a b c d e (en) Tibet Album, British photography in Central Tibet 1920-1950, korte persoonsbeschrijving en foto's
- ↑ (en) Goldstein Melvin C. & Gelek Rimpoche (1991) A History of Modern Tibet, 1913-1951, p.p. 510-516, ISBN 978-0520075900
- ↑ (en) Marcello, Patricia Cronin (2003) The Dalai Lama: A Biography, Greenwood Press, ISBN 978-0313361746
- ↑ (en) Gyatso, Lobsang (1998) Memoirs of a Tibetan Lama, Snow Lion Publications, Ithica, pag. 235, ISBN 978-1559390972
- ↑ (en) Kimura, Hisao (1990) Japanese Agent in Tibet: My Ten Years of Travel in Disguise, Serindia Publications, London, pag. 202, ISBN 978-0906026243
- ↑ (nl) Laird, Thomas (2007) Het verhaal van Tibet: Gesprekken met de Dalai Lama, p.p. 265, 268, 276-77, 287, A.W. Bruna Uitgevers, Utrecht ISBN 978-90-229-8784-1