Jan Steen

Jan Steen
	Zelfportret, ca. 1670
Persoonsgegevens
Volledige naam	Jan Havicksz. Steen
Geboren	1626 ?
Overleden	1 januari 1679
Geboorteland	Nederland
Beroep(en)	kunstschilder
	RKD-profiel
Portaal	Kunst & Cultuur

Jan Havicksz. Steen (Leiden, 1625 of 1626 – aldaar, begraven 23 februari 1679) was een kunstschilder uit Nederland in de 17e eeuw, de tijd van de Nederlandse Barokke schilderkunst. Zijn werk is van ongelijke kwaliteit, maar mensenkennis, humor en uitbundig kleurgebruik zijn belangrijke kenmerken van zijn werk.

Biografie

Jan Steen was de zoon van Havick Steen, een koopman in graan en brouwer, en Elisabeth Capiteyn. Zij waren in 1625 als katholieken voor de schepen getrouwd en naar alle waarschijnlijkheid pas daarna in een schuilkerk gehuwd. Jan was de oudste van acht kinderen.

Net als zijn nog beroemdere tijdgenoot Rembrandt van Rijn (1606 - 1669) bezocht Jan Steen de Latijnse school in Leiden. Hij ontving in Utrecht schilderles van Nicolaus Knüpfer (1603-1660), een Duitse schilder van historische en figuratieve taferelen. Invloeden van Knüpfer kunnen worden gevonden in Steens gebruik van compositie en kleur. Een andere bron van inspiratie vormde Adriaen van Ostade (1610 - 1685), schilder van het boerenleven, die in Haarlem leefde. Het is niet bekend of Steen ook daadwerkelijk leerling van Van Ostade is geweest.

In 1648 werd Jan Steen opgenomen in het in dat jaar opgerichte schildersgilde St. Lucas in Leiden en werkte samen met Gabriël Metsu. In 1649 trok Jan Steen in bij landschapschilder Jan van Goyen (1596-1656) in Den Haag, en trouwde diens dochter Margriet. Beide schilders werkten vijf jaar samen. In 1654 werd hij lid van de plaatselijke schutterij. Steen verhuisde naar alle waarschijnlijkheid naar Delft, waar hij de herberg De Slange zonder veel succes runde. De plaatselijke economie raakte na een ontploffing, bekend als de Delftse donderslag, waarbij veel huizen werden verwoest, in het slop.

Van 1656/1657 tot 1660 leefde hij in Warmond, en van 1660 tot 1670 in Haarlem, waar hij zijn meest productieve periode beleefde. In 1670, een jaar na de dood van zijn vrouw, verhuisde Steen terug naar Leiden, waar hij de rest van zijn leven zou wonen in het huis dat hij van zijn ouders erfde. Hij hertrouwde in 1672 de weduwe Maria van Egmont, met wie hij twee kinderen zou krijgen.

In 1671 was hij gekozen tot hoofd van de kunstenaarsgilde. In 1672 opende Jan Steen een taveerne de Vrede. In 1674 werd hij opnieuw gekozen tot hoofd van het Sint-Lucasgilde. In deze tijd had de schilder vaak gezelschap van Frans van Mieris. Jan Steen stierf in 1679 en werd bijgezet in het familiegraf in de Pieterskerk in Leiden. Zijn dochter Catherina trouwde de zeeschilder Jan Porcellis.

Werk

Het dagelijks leven was Jan Steens belangrijkste onderwerp. Veel van de taferelen waren levendig, zelfs chaotisch en wellustig. Dergelijke taferelen waren zo kenmerkend dat een huishouden van Jan Steen een veelgebruikt Nederlands gezegde is geworden.

Subtiele hints en vele symbolen in zijn schilderijen maken aannemelijk dat Jan Steen de kijker niet zozeer wilde uitnodigen om het getoonde na te bootsen, als wel wilde vermanen. Veel van Steens schilderijen refereren aan oude Nederlands spreekwoorden of literatuur. Familie van de schilder fungeerde vaak als model.

Jan Steen schilderde een aantal zelfportretten. Deze doeken geven geen blijk van al te veel ijdelheid. Op de taferelen zie je geregeld een klein hondje opduiken, het betreft hier een oud Nederlands hondenras: het kooikerhondje.

Steen heeft zich met veel thema's ingelaten: hij schilderde historische, mythologische en religieuze scènes, portretten, stillevens en natuurtaferelen. Zijn afbeeldingen van kinderen worden geroemd, evenals zijn beheersing van licht en aandacht voor detail, met name in textiel. Jan Steen maakte zo'n 400 schilderijen.

Ook de tijdgenoten van Jan Steen waardeerden zijn werk, met als gevolg dat hij redelijk goed betaald kreeg. Hij had geen studenten, maar zijn werk zou een bron van inspiratie worden voor veel collega's.

Schilderijen

Enkele schilderijen van Jan Steen zijn:

Burgemeester van Delft en zijn dochter
Dansende boeren voor een herberg
Het Driekoningenfeest
De wijn is een spotter
Het vrolijke huisgezin
Het Sint Nicolaasfeest
de huwelijksnacht van Tobias en Sarah [1]
Fabel van de Sater en de Boer
Zoals de Ouden zongen

Schilderstijl

De schilderstijl van Jan Steen behoort tot de Barok en het Caravaggisme. Zie ook: meesterwerk.

Buste

Op 1 november 2008 is een bronzen buste van Jan Steen onthuld tegenover de Jan Steenlaan 36 in Warmond, het huis waar de schilder bijna vijf jaar heeft gewoond. Het is gemaakt door Leidse beeldhouwer Jeroen Spijker, die ook de zanger Ramses Shaffy vereeuwigde.

Musea

De werken van Jan Steen zijn in diverse musea zoals:

Museum Bredius in Den Haag
Mauritshuis in Den Haag
Frans Hals Museum in Haarlem
Metropolitan Museum of Art in New York City
Hermitage in Sint-Petersburg
National Gallery in Londen
Rijksmuseum in Amsterdam
Stedelijk Museum de Lakenhal in Leiden

Zelfportret; Rijksmuseum, Amsterdam
Zelfportet als luitspeler
Het Driekoningenfeest; Staatliche Museen, Kassel
Vrolijk huisgezin

Literatuur

H. Perry Chapman, Wouter Th. Kloek, Arthur K. Wheelock, Jr., Jan Steen schilder en verteller, Guido M.C. Jansen (red.) (catalogus tentoonstelling Rijksmuseum, Amsterdam en National Gallery of Art, Washington, D.C., 1996)
W. Liedtke (2007) Dutch paintings in the Metropolitan Museum of Art.

Externe links

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Jan Steen op Wikimedia Commons.