Overijsselse Vecht

Sjabloon:Rivier De Overijsselse Vecht (Nedersaksisch: Vechte) is een regenwaterrivier in Duitsland en Nederland. Zij is 167 kilometer lang waarvan 60 km in Nederland. Haar oorsprong ligt in het Münsterland en zij mondt bij Zwolle in het Zwarte Water uit met een debiet van 45 tot 83 kubieke meter per seconde. Het stroomgebied van de Vecht beslaat 3780 vierkante kilometer. In Duitsland wordt de rivier Vechte genoemd. De eerste schriftelijke vermelding van de Overijsselsche Vecht stamt uit omstreeks 1232 en staat in de Quedam Narracio.

Loop van de rivier

In het Münsterland liggen verschillende bronnen van de Vecht. Zo wordt een bron gevormd door de slotgracht van het kasteel Darfeld. Over een andere bron gaat de sage dat er rond het jaar 400 prins Vechtan bij het oversteken verdronken zou zijn. Zijn naam leeft voort in de naam van de rivier. Belangrijke zijrivieren die zich bij de Vecht voegen zijn de Steinfurter Aa, de Dinkel, het afwateringskanaal bij Gramsbergen, die de functie van de Kleine Coevordense Vecht heeft overgenomen waar een deel van Zuidoost-Drenthe op afwatert, en de Regge. Wat grotere plaatsen langs de Vecht zijn: Metelen, Wettringen, Schütdorff, Nordhorn, Neuenhaus, Hoogstede, Emlichheim, Gramsbergen, Hardenberg, Ommen, Vilsteren, Dalfsen en Zwolle.

Betekenis van de rivier voor de scheepvaart

De Vecht heeft, tot ver in de 19e eeuw, een belangrijke rol gespeeld in de scheepvaart. De rivier kende een onregelmatig debiet, waardoor in de zomermaanden de waterstand wel eens extreem laag kon zijn. Bovendien was de rivier bochtig. De zompen die men daarvoor gebruikt waren hieraan aangepast zodat men zo lang mogelijk door kon varen. Bij een te lage waterstand werden er door de schippers dammetjes in de rivier opgeworpen. Zodra er voldoende water was verzameld, stak men de dam door en kon men weer (een stuk) verder varen. Dit was overigens op alle rivieren in Oost-Nederland een gangbare praktijk: het varen daar waar geen water was. Over de Vecht werd veel Bentheimer zandsteen, dat een belangrijk bouwmateriaal was, vervoerd. Om de vaartijd naar Zwolle te verkorten, werd hiervoor rond 1600 de Nieuwe Vecht gegraven. Zwolle had namelijk het stapelrecht op alle goederen die over de Overijsselse Vecht werden vervoerd. In het midden van de 19e eeuw kwamen het kanaal de Dedemsvaart en haar zijtak de Lutterhoofdwijk gereed. Zij vormden een kortere vaarweg tussen Coevorden en Zwolle en dat betekende dat het belang van de Vecht als vaarweg verminderde.

Waterwerken

In 1908 werd de rivier gekanaliseerd en werden er vele bochten afgesneden. Door deze en andere waterwerken daalde het water in de rivier naar een laag niveau en moest men in 1920 besluiten om stuwen te bouwen. Dat werden er zeven: De Haandrik, Ane (inmiddels afgebroken) Hardenberg, Diffelen (bij Mariënberg), Junne (iets ten oosten van Ommen), Vilsteren en Vechterweerd (bij buurtschap Marshoek, tussen Dalfsen en Zwolle). De rivier is vanaf de monding bij Zwolle tot de stuw bij Junne bevaarbaar voor schepen. Dat komt omdat de stuwen benedenstrooms van Junne wel schutsluizen hebben en de stuw bij Junne zelf en verder stroomopwaarts niet. De stuw bij De Haandrik heeft een kleine waterkrachtcentrale. In de jaren 60 is er aan de Duitse kant van Brandlecht tot aan de Nederlandse grens het één en ander aan waterwerken en kanalisatie uitgevoerd. Ook heeft men indertijd de meeste oevers met keien verstevigd, waardoor de vroegere glooiende oevers en zandstrandjes zijn verdwenen.

Een recent waterwerk is het retentiegebied in de Meene ten noorden van Gramsbergen dat zo rond 2002 gerealiseerd is. In dit 375 hectare grote gebied kan bij extreem hoge waterstand van de Vecht water worden ingelaten. Zo kan 4,25 miljoen kubieke meter water worden geborgen, zonder dat er veel schade wordt opgelopen in het poldergebied. De plannen hiervoor zijn gemaakt naar aanleiding van de hoge waterstanden in oktober 1998 toen Ommen, Hardenberg, en Coevorden gevaar liepen onder te lopen. De stuwen bij de Haandrik staan aan beide zijden van de kruising met de Vecht, die op de foto van links naar rechts loopt.

In het kader van natuurontwikkeling is er in het natuurreservaat de Uilenkamp bij Diffelen weer een meander aangesloten op de Vecht. De bedoeling is dat door nieuwe dynamiek van de rivier het proces van erosie en sedimentatie versterkt zal worden. Dit moet de natuurwaarden van het gebied ten goede komen. Om te voorkomen dat de meander dicht zal slibben is bij de ingang ervan een dam in Vecht gelegd waarvan de kop niet boven water uitsteekt. De combinatie van dam en meander zorgt ervoor dat bij extreem hoogwater de doorstroom van de rivier niet is verminderd.

Het Vechtdal

In Nederland stroomt de Vecht tussen de hoger gelegen regio's Drenthe en Twente door langs de zuidzijde van een voor deze rivier opvallend breed dal. De Vecht volgt namelijk een oerstroomdal uit de voorlaatste ijstijd (het Saalien). Dit dal is ontstaan door grote hoeveelheden smeltwater van de toen ten noorden van het Vechtdal gelegen gletsjers. In het Holoceen is het centrale en noordelijke deel van dit oerstroomdal met veen opgevuld. Aan de noordzijde van dit oerstroomdal loopt de Reest, die zijn oorsprong had in het uitgestrekte veen. In de Middeleeuwen ontstond op de zandgronden van de Vecht een esdorpenlandschap. Op de hoger gelegen ruggen ontstonden bij de dorpen akkerbouwcomplexen, de zogenaamde essen. Deze essen werden grotendeels bemest met mest van schapen die op de verder van de rivier gelegen heidevelden graasden. Deze mest werd in de potststal gecombineerd met heideplaggen en vervolgens op de essen gebracht. Daardoor ontstond er de essen een, op sommige plekken meer dan een meter dikke, laag zeer vruchtbare grond. Bovendien werd het reliëf op deze manier verder versterkt. Langs de rivier lagen de graslanden (deels hooi-, deels weidegrond). Het dal tussen de hoger gelegen essen in is het Vechtdal in smallere zin.

Met de invoering van kunstmest werden de heidevelden ontgonnen en de gemeenschappelijke gronden verdeeld. Ook werd in de 19e en 20e eeuw de veengronden in het brede Vechtdal afgegraven.

Het Vechtdal in smallere zin valt grotendeels binnen de Ecologische Hoofdstructuur (zie Natuurbescherming). De natuurwaarden bestaan voor een deel uit rivierduincomplexen die zich binnen afgesneden meanders van de vecht bevinden. Hier groeit bijvoorbeeld de Steenanjer. In 2003 is op een rivierduincomplex ook de Bergnachtorchis gevonden. De lager gelegen hooilanden herbergen enkele bijzondere planten. Hier groeit bijvoorbeeld het Langbladig Ereprijs. Deze plant is in het Vechtdal algemeen, maar daarbuiten zeldzamer. Op de voormalige heidevelden liggen relatief grote boscomplexen als Boswachterij Hardenberg, Boswachterij Ommen, Landgoed Junne, Landgoed Eerde en Eerder Achterbroek. In de boscomplexen de Rheezerbelten en de Beerzerbulten liggen Hoge duinen. De Rheezerbelten waren het gevolg van te intensief gebruik van de heidevelden waardoor een grote verstuiving optrad die de essen begonnen te bedreigen. Men poogde de dreiging te keren door er eikenhakhout op aan te planten. Bij de monding van de Vecht groeit de Kievitsbloem in graslanden. Samen met de groeiplaatsen van deze plant langs het Zwarte water is dit de belangrijkste groeiplaats van deze plant in Nederland. Ook de Zwolse anjer heeft langs deze rivier haar belangrijkste groeiplaats.

Recreatie in het Vechtdal

De recreatie is van groot belang in het Vechtdal. Er liggen vele campings tussen Hardenberg en Dalfsen. De vele fietspaden en het landschappelijke schoon zijn erg belangrijk voor de aantrekkingskracht van het gebied. Maar ook een gebouw als Kasteel Rechteren is van belang. Het Pieterpad loopt tussen Coevorden en Ommen ook door het dal van de Vecht. Bij de stuw van Junne kruist het pad de rivier. Het Vechtdalpad loopt van Zwolle tot Gramsbergen en is onderverdeeld in vier etappes. De eerste wandelgids van het Vechtdal stamt uit 1903. De Landelijke Fietsroute LF 16 volgt de Vecht van monding tot de bron.

Het dialect dat langs het hele Nederlandse deel van de Vecht gesproken wordt behoort tot de Sallandse variant van het Nedersaksisch. Men voelt zich ook geen Drent of Twent. Vermoedelijk is de vroegere betekenis van de Vecht als verkeersader de oorzaak hiervan. Op kaarten in dialectatlassen kan men zelfs zien dat dialectwoorden langs het Duitse deel van de Vecht vaak meer verwant waren aan het Sallands dan met woorden uit dialecten in de graafschap Bentheim.