Overleg:Levefanum
Levefanum en Castellum bij Duurstede[brontekst bewerken]
Dit lemma is eigenlijk een combinatie van twee lemmata: een kort artikel over de vondsten bij Rijswijk/Wijk bij Duurstede (op basis waarvan een castellum en nederzetting wordt vermoed) en een nog korter artikel over de plaats 'Levefanum' die wordt genoemd op de Peutinger kaart. De stelligheid van het artikel, zeker over de gelijkstelling van de vindplaats aan 'Levefanum', lijkt mij misplaatst: het gaat hier niet meer om een hypothese (weliswaar een met in het verleden gezaghebbende aanhang. Ik heb de genoemde bronnen niet gelezen (en ook niet alles is nog terug te vinden), maar afgaande op livius.org (https://vici.org/vici/4091/?lang=nl), maar op recente publicaties van Heeren en Verhagen over de relatie tussen de plaatsen genoemd op de Peutinger kaart en romeinse vindplaatsen, is het alleminst een zekerheid dat hier een castellum geweest is en is het verre van waarschijnlijk dat deze locatie geïdentificeerd moet worden met Levefanum.
De beste oplossing lijkt mij om een kort artikel over deze vindplaats hiervan af te splitsen, waarbij deze dan wel een inhoudelijke update behoeft. Wat dan rest is een kort lemma over Levefanum: de vermelding op de PT, de veronderstelde etymologie ervan en de mogelijke tweede vermelding als Evitano bij de cosmograaf van Ravenna. Eventueel aan te vullen met wetenschappelijk onderbouwde hypothesen over de ligging van Levefanum, zoals bij het lemma Castra Herculis. Het tweede zou ik wel kunnen en willen doen; voor het eerste (een artikel over de vindplaats) mis ik echter de juiste achtergrondkennis en toegang tot de juiste bronnen. KKoolstra (overleg) 4 nov 2022 16:12 (CET)
Inhoud uit oude versie, te verplaatsen naar nieuw artikel over deze vindplaats[brontekst bewerken]
| Levefanum | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| Levefano op de Peutinger kaart (Tabula Peutingeriana), middenboven tussen Fletione en Carvone. | ||||
  | ||||
| Situering | ||||
| Coördinaten | 51° 58′ NB, 5° 21′ OL | |||
| ||||
...
Geschiedenis[brontekst bewerken]
Castellum Levefanum werd rond het jaar 50 gebouwd en was in gebruik tot ongeveer 270. Het fort werd in eerste instantie in hout gebouwd, met een aarden wal met palissadewanden en waarschijnlijk een gracht. Later werd het fort in steen herbouwd. Een hier gevonden stempel van het cohors I Thracum equitata wijst erop dat hier vanaf 70 de hiervoorgenoemde eenheid gevestigd was, een Thracische cavalerie-eenheid uit het huidige Bulgarije.[1] Ook de cohors civium Romanorum heeft vermoedelijk in Levefanum gezeten.[2]
Na de Romeinse periode groeide de bijbehorende burgernederzetting (vicus) uit tot de belangrijke middeleeuwse handelsplaats Dorestad. Dakpannen en bouwstenen van het Romeinse fort werden gebruikt bij de bouw van Dorestad en zijn bij latere opgravingen veelvuldig teruggevonden. In de 12e eeuw brak de Lek door de Rijnoever: de resten van het Romeinse fort liggen heden op de bodem van de Lek.
De naam Levefano/Levefanum is mogelijk een oude verschrijving, omdat dit woord in het Latijn geen betekenis heeft. Men vermoedt dat de naam van het fort Castellum Haevae Fanum was, wat zoiets als tempel of altaar van Haeva betekent. Haeva was een Bataafse godin.[3] Een alternatieve verklaring is dat leve- mogelijk een Keltisch woord is dat verwijst naar een waterloop.[4]
Opgravingen[brontekst bewerken]
Rond 1900 en in 1915 zijn er noordelijk van Rijswijk vondsten van Romeins aardewerk gedaan. Rond 1950 werden in aan de oevers van de buitenbocht van de Kromme Rijn resten van zeer oude eikenhouten balken gevonden, die rechtop in de bodem van de westoever stonden; waarschijnlijk resten van de Romeinse beschoeiing.[5]. In 1979 werden Romeinse aardewerkresten gevonden in baggerzand. Naast aardewerk zijn Romeinse wapens, helmen en mantelspelden (fibulae) uit de periode 50 tot 270 gevonden. De opgravingen in Dorestad van 1967-1977 bewezen dat deze handelsplaats uit drie delen bestaan moet hebben: het noordelijke havengebied, het centrum en de castellumwijk in het zuiden, de restanten van het oude castellum Levefanum.
In het Museum Dorestad is een hier gevonden bronzen Romeinse infanteriehelm te bezichtigen.[6]
Literatuur[brontekst bewerken]
- Julianus Egidius Bogaers: Wijk bij Duurstede − Levefanum. In: Julianus Egidius Bogaers und Christoph B. Rüger: Der Niedergermanische Limes. Materialien zu seiner Geschichte. Rheinland-Verlag, Köln 1974, ISBN 3-7927-0194-4, p. 67
- Wilfried A.M. Hessing, Chris Sueur, Bram Jansen: Tussen Fectio en Levefanum. Op zoek naar de Romeinse militaire weg in het Kromme Rijngebied. Vestigia, Amersfort 2006, (= Vestigia rapporten), ISSN 1573-9406
- Saskia G. van Dockum: Das niederländische Flussgebiet. In: Tilmann Bechert und Willem J. H. Willems: Die römische Reichsgrenze zwischen Mosel und Nordseeküste. Theiss, Stuttgart 1995, ISBN 3-8062-1189-2, p. 81
- Willem Albertus van Es: Romeinse helmen uit de Rijn bij Rijswijk. In: Liber amicorum aan prof. dr. M.W. Heslinga. Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek, Amersfort 1984
- Willem Albertus van Es, Willem Johannes Hendrik Verwers: Early Medieval settlements along the Rhine: precursors and contemporaries of Dorestad. Journal of Archaeology of the Low Countries 2 (2010), p. 5–39
- Willem Johannes Hendrik Verwers: Roman period settlement traces and cemetery at Wijk bij Duurstede. Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 25 (1975), p. 93–132
- Eveline Paalvast (red.): De Romeinse Lijn. De Limes van Levefanum naar Laurum. Ontwerpideeën. Bunnik 2005.
Bronnen, noten en/of referenties
|
Categorie:Romeinse vindplaats in Nederland Categorie:Romeins leger Categorie:Romeinen in Nederland Categorie:Germania Inferior