Plateau van Margraten
Het Plateau van Margraten is een onderdeel van de streek Mergelland in het zuiden van Nederlands Limburg. Het gebied is in gebruik als landbouwgebied en ligt gemiddeld op ongeveer 140 m hoogte. Aan de westzijde wordt het gebied begrensd door het ongeveer 100 m lager gelegen Maasdal, en in het zuiden door een van oost naar west aflopende vallei welke geen rivier bevat en waarin het dorp Noorbeek gelegen is. De steile overgangen naar deze dalen zijn bedekt met unieke hellingbossen, zoals het Savelsbos en het Eijsderbos. Verder naar het noorden is er, op de helling die afdaalt naar het Maasdal, onder meer het natuurreservaat de Bemelerberg te vinden, waar kalkgraslanden zijn. Bij Bemelen bevindt zich een hamsterreservaat, waarin de korenwolf huist.
De benaming plateau is in feite onjuist voor dit gebied: Het gebied is eerder een golvende laagvlakte. De ondergrond bestaat uit kalksteen (lokaal mergel genoemd), dat bedekt is door vruchtbare lössgrond.
Cultuurhistorie
Cultuurhistorisch is de streek bijzonder omdat de structuur van de nederzettingen, die in de middeleeuwen is ontstaan, goeddeels ongeschonden is gebleven. Er zijn vele boerderijen van het Zuid-Limburgse type, die in een carré om een binnenplaats zijn gebouwd. Een groot deel van de oudere gebouwen is uit mergel opgetrokken. Ook treft men er de typisch Zuid-Limburgse vakwerkhuizen aan. Het wegenpatroon is nog goeddeels ongeschonden: een net van landweggetjes, soms holle wegen, met wegkruizen op de plaatsen waar wegen samenkomen. Op het plateau bevindt zich ook de Van Tienhovenmolen te Bemelen, de enige uit mergelblokken opgetrokken windmolen van Nederland.
Andere betekenisvolle monumenten zijn de gangenstelsels die door de vroegere blokbrekers zijn uitgezaagd in de mergel, ten behoeve van mergelwinning voor onder andere de woningbouw.
Vanwege zijn landschappelijke waarde is het gebied opgenomen in het Nationaal Landschap Heuvelland.
Aan de rand van het plateau bevinden zich onder andere een zinkgat dat de Henkeput genoemd wordt en de Vuursteenmijnen van Rijckholt in het Savelsbos. In de dalwand aan de noordkant van het plateau bevinden zich ook de vuursteenmijnen van Valkenburg.
Toerisme en recreatie
Het plateau leent zich uitstekend voor wandelingen en fietstochten. Het streekpad met de naam 'Krijtlandpad', en het Pieterpad voeren erdoor. Verder zijn er vele lokale wandel- en fietsroutes uitgezet.
Bedreigingen
- De intensivering van de landbouw vormt een bedreiging voor het bijzondere landschap van de streek. Percelen zijn in de loop der jaren steeds groter geworden, waardoor traditionele landschapselementen als hagen, huisweiden en waterpoelen grotendeels zijn verdwenen. Door het gebrek aan opvolgers worden boerderijen aan de landbouw onttrokken.
- In de jaren zeventig van de 20e eeuw was er enige tijd sprake van een plan om op het Plateau van Margraten een satellietstad van Maastricht te bouwen. Dit plan was ingegeven door overspannen groeiverwachtingen van Maastricht, maar tot een serieuze uitwerking is het nooit gekomen.
- Eveneens in de jaren zeventig bestonden er plannen om 400 ha van het gebied af te graven ten behoeve van mergelwinning voor de cement-industrie. Dit zou gebeuren door het Maastrichtse cementproducerende bedrijf ENCI. Door acties van bewoners en liefhebbers van landschap en cultuur werd deze bedreiging afgewend.
- Niettemin blijft een bedreiging bestaan: de firma Ankersmit die in haar groeve 't Rooth mergel in dagbouw exploiteert, is al jaren van plan haar groeve op het Plateau uit te breiden met 5,7 ha, met een optie om verder uit te breiden tot 17 ha. Hierdoor zouden de al sterk aangetaste buurtschap 't Rooth en het beschermde dorpsgezicht Gasthuis door een groeve van 50 m diep van elkaar gescheiden worden. Gevreesd werd dat dit een begin van verdere aantasting zou zijn. Om al deze bedreigingen af te wenden werd in het midden van de jaren 80 van de 20e eeuw een stichting van verontruste bewoners opgericht.