Ede Staal

Ede Staal
Algemene informatie
Volledige naam	Ede Ulfert Staal
Geboren	2 augustus 1941
Geboorteplaats	Warffum
Overleden	22 juli 1986
Overlijdensplaats	Delfzijl
Land	Warffum, Groningen, Nederland
Werk
Genre(s)	Streektaal
Beroep	Singer-songwriter, Dichter, Onderwijzer
Label(s)	Mollebone
(en) Discogs-profiel (en) MusicBrainz-profiel
Portaal    Muziek

Het monument voor Ede Staal in Delfzijl

"Wat moakt het oet", tekst van een vers van Ede Staal op de Eurobrug in Stadskanaal

Ede Ulfert Staal (Warffum, 2 augustus 1941 - Delfzijl, 22 juli 1986) was leraar Engels en streektaalzanger en -dichter. Hij is bekend geworden met door hemzelf geschreven en gezongen Groningse liedjes over het leven op het Groningse platteland. Hij heeft ook liedjes geschreven onder het pseudoniem E. Paltrams ('smartlap' achterstevoren).

Biografie

Ede Staal was de zoon van Boele Staal, een onderwijzer en NSB'er. Hij trouwde met Sophia Theodora (Fieke) Spoel; samen kregen ze zes zonen. Het gezin Staal bewoonde verschillende boerderijen in de weidsheid van het Groninger landschap.

Ede Staal werd, na al in 1973 een single gemaakt te hebben, in 1981 ontdekt door Engbert Gruben, een medewerker van Radio Noord. In 1982 werd Mien Toentje de herkenningsmelodie van een tuinierrubriek op Radio Noord. Het liedje werd zeer populair en Ede Staal werd beschouwd als de volkszanger van Groningen. Er kwamen veel aanvragen voor optredens, maar Staal ging er zelden op in. In 1984 kwam er een plaatje met vier liedjes uit, getiteld: Man, man, man, wat 'n boudel. Zijn weinige optredens werden grote successen.

In december 1984 kwam Edes eerste lp uit, met twaalf Groningse liedjes. De plaat, met de titel Mien Toentje, werd een groot succes. Het oplagecijfer rees naar het niveau van een landelijk succes. In januari 1985 moest Staal een zware operatie ondergaan. Hij stond daardoor geruime tijd op non-actief. Pas in november dat jaar zou hij weer succesvol optreden op het Mollebone-liedjesfestival in Delfzijl. Begin 1986 kreeg Staal een vaste column in het Radio Noord-programma Sloaperstil. Zijn "vertelstertjes" werden wekelijks uitgezonden op zondagochtend, en een aantal ervan zijn verschenen in het blad Toal en Taiken.

Terwijl zijn bekendheid toenam, bleek dat Staal aan longkanker leed. Op 22 juli 1986 overleed hij, na een korte maar succesvolle artistieke carrière, in zijn boerderij aan de Farmsumerweg onder Delfzijl. In die plaats werd hij ook begraven.

Postuum

Op 4 oktober 1986 kwam postuum zijn tweede lp uit (As vaaier woorden). Staal had in de laatste maanden van zijn leven nog een belangrijk aandeel gehad in de voorbereidingen. Bij de uitreiking van het eerste exemplaar aan zijn vrouw Fieke, werd tevens een prijs ingesteld (fl. 5000) die tweejaarlijks zal worden toegekend aan iemand die zich (niet beroepsmatig) bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de streektaal in relatie tot de radio. Diezelfde dag werd de K. ter Laan Prijs (van stichting 't Grunneger Bouk) postuum aan Staal toegekend. De tweede LP werd net zo'n groot succes als de eerste. De poëtische liedjes zijn vaak melancholiek van sfeer; ze bevatten alledaagse observaties die op lichte toon worden verbonden met humoristische en ernstige bespiegelingen.

Staal heeft al tijdens zijn leven maar zeker sinds zijn dood een cultstatus verworven. Van zijn cd's zijn enkele honderdduizenden exemplaren verkocht en zijn liedjes in het Groningse dialect worden nog vaak gedraaid in regionale radio-uitzendingen.

Zijn muziek kreeg landelijke en zelfs internationale bekendheid doordat enkele nummers te horen waren in de film De Poolse bruid. In 2001 werd in Delfzijl een standbeeld ter ere van Ede Staal onthuld. Het is een door de Groninger kunstenaar Chris Verbeek ontworpen en vervaardigde negen meter hoge conische zuil met daarom gewikkeld een roestvrij stalen band met de tekst van het lied Credo - Mien bestoan.

Ik wait, der is n tied van komen,

En ook n tied van goan,

En alles wat doar tussen ligt,

Ja, dat is mien bestoan.

Ede Staal heeft samen met Klaas Staal uit Veendam (geen familie) het muzieklabel Mollebone Music opgericht. De naam verwijst naar de bijnaam van de inwoners van de stad Groningen: Molleboon (soort tuinboon).

Op 6 november 1996 heeft de RVU de door David Blitz geregisseerde televisiedocumentaire Ede Staal uitgezonden. De documentaire draagt als ondertitel: Een portret van de Groningse volkszanger Ede Staal.

Op 22 juli 2011, 25 jaar na het overlijden van Ede Staal, zond RTV Noord een anderhalf uur durende documentaire uit over het leven en werk van Ede Staal, met de titel Credo - Zien bestoan. In de documentaire (die ook op dvd is verschenen), kwamen Edes familie en vrienden aan het woord. Verder waren opnamen te zien van de schaarse optredens van Ede Staal en oude beelden van het Groninger land. In het pand van RTV Noord in Groningen werd op dezelfde dag een borstbeeld van Ede Staal onthuld. De officiële handeling werd verricht door zijn zonen Jelger en Jasper, in aanwezigheid van hun moeder Fieke.

Trivia

• In Nieuwe Statenzijl, waar Staal een tijdlang woonde, staat een monument voor hem. De tekst van het lied dat hij over het gehucht schreef is op een plaquette bij de sluis aangebracht.
• In 1995 ontdekte Zjèr Bataille op een congres over Nederlandse dialecten in 's-Hertogenbosch het werk van Ede Staal. Dat leidde tot een vertaling van het liedje As vaaier woorde met de Limburgse titel Leefdeswuerd, in 1999 verschenen op de cd Bataille, mich sjtik de brats.
• In 2003 heeft de Limburger Paul van Loo met instemming van Staals weduwe een aantal van zijn liedjes vertaald in het Limburgs en op cd uitgebracht.
• In 2006 is één van zijn liedjes, Termunterziel, in het Japans vertaald en door het Hansen Nippon-maru Male Choir uitgevoerd in Yokohama.
• In 2006 is door de Limburger Zjèr Bataille de cd Frael uitgebracht. Op deze cd staat een Limburgse versie van As t boeten störmt met de titel Es 't boete sjtörmt.
• In november 2007 probeerde het Dagblad van het Noorden Staal in de Top 2000 van Radio 2 te krijgen met het lied Het het nog nooit zo donker west. Op 20 november maakte Radio 2 bekend het nummer niet in de Top 2000 op te nemen. "De actie sloeg zo aan dat Ede Staal in de top 10 van de Top 2000 dreigde te komen. Het is niet de bedoeling nummers, die – met alle respect – niemand buiten het Noorden kent, zo te pushen. Dan word je speelbal van georganiseerde acties", aldus Radio 2.
• Staals neef Roon Staal is ook zanger en pianist. Hij maakte in 2000 de single Help me through the night (een werk van Staal). Op zijn album The silence of light uit 2011, staat een werk van Staal: When the waves are too high.
• Arriva heeft een van haar Spurt-treinstellen vernoemd naar Staal.
• In augustus 2011 stond het album As Vaaier Woorden bij vergissing twee weken genoteerd in de Album Top 100. Uitgever Dutch Charts hanteert de regel dat albums ouder dan twee jaar in een aparte lijst terechtkomen. Staals album had men twee weken over het hoofd gezien.
• Vanaf begin 2013 heeft Marcel Hensema een onemanshow met de titel Mijn Ede, doorspekt met de muziek van Ede Staal.
• Als reactie op het schrappen van Ede Staal uit de Top 2000 riep het Groninger beeldmerk Popko in november 2014 op om bij de Dialect Top 20 op Ede Staal te stemmen. De streektaalzanger eindigde op nummer één met het nummer 't Het nog nooit zo donker west. "En misschien opent het de deur weer voor een plek in de Top 2000", aldus Rob van Vondel, geestelijk vader van het boertje Popko.

Discografie

Albums

Album met eventuele hitnotering(en) in de Nederlandse Album Top 100	Datum van verschijnen	Datum van binnenkomst	Hoogste positie	Aantal weken	Opmerkingen
Mien Toentje	1984	-
As vaaier woorden	1986	06-08-2011	64	2
Zuzooien op zundagmörn	1993	-
Hear my song - as 't boeten störmt	1996	-
Doarom zing ik	2005	-

Singles

Single met eventuele hitnotering(en) in de Nederlandse Top 40	Datum van verschijnen	Datum van binnenkomst	Hoogste positie	Aantal weken	Opmerkingen
I'm in the blues	1973	-
Mien Toentje	1983	-
Het het nog nooit zo donker west	1984	-
Zalstoe aaltied bie mie blieven	1997	-
I'm in the blues	2005	-			nr. 45 in de Single Top 100

Dvd

• Ede Staal 2004
• Live 2005
• Credo – zien bestoan 2011
• Ede Staal 2012 (Een film van David Blitz)

Literatuur

• Charles v.d. Broek, Ede Staal getekend (liedjes van Ede Staal in stripvorm), Schiedam: Babylon 2006
• Henk van Middelaar, Geef mie de nacht. Ede Staal, een biografie (met fotogr. Klaas Staal e.a.), Veendam: Uitgeverij Luminis 2004, ISBN 9072117077
• Ede Staal, Deur de dook zai ik de moan. Groninger liedteksten van Ede Staal (tekst en samenstelling Siemon Reker), Assen: In boekvorm 2004
• Christof Beukema (schilderijen) & Peter Visser (gedichten), Hai nam mie mit. Een hommage aan de Groningse zanger, dichter Ede Staal, Bedum: Profiel 2001
• Piet Huizenga (red.), Ode aan Ede. Herinneringen aan Ede Staal, Leens: Verhildersum 2000
• Charlotte Mutsaers, Cheese (boek + cd, geschreven en voorgelezen door Charlotte Mutsaers, met muziek van Ede Staal), Amsterdam: Rubinstein 2003
• Ede Staal, Edes toal. Zuzooien op zundagmörn, Veendam: Staalboek/Groningen: Stichting t Grunneger Bouk 1993 (gesproken en gezongen bijdragen aan het Radio Noord-programma Sloaperstil, uitgezonden 1985-1986)

Externe links

• Officiële website
• Ede Staal en Radio Noord
• Documentaire RTV Noord Ede Staal, Credo - Zien bestoan, 22-7-2011