Alem (Nederland)

**Alem**
Plaats in Nederland
	;
Situering
Provincie	Gelderland
Gemeente	Maasdriel
Coördinaten	51° 47′ NB, 5° 21′ OL
Algemeen
Inwoners ; (1 januari 2010)	636
Portaal	Nederland

Alem is een Nederlands dorp in de Gelderse gemeente Maasdriel, gelegen aan de Maas. Het dorp telt 636 inwoners (per 1 januari 2010). Tot 1958 hoorde het bij de gemeente Alem, Maren en Kessel in de Noord-Brabantse streek het Maasland. Als gevolg van het kanaliseren van de Maas omstreeks 1935, kwam Alem op de Gelderse oever te liggen. De andere dorpen Maren en Kessel werden bij de gemeente Lith gevoegd. Aldus maakt Alem nu de facto deel uit van de Bommelerwaard.

Toponymie

Alem is afgeleid van Alaheim, in een document uit 1107 geschreven als Aleym en Aleim. Het eerste deel van de naam ala, is een Germaanse aanduiding voor geheel. Het tweede deel van de plaatsnaam is afgeleid van 'heim', dat woonplaats betekent.

Geschiedenis

Alem wordt voor het eerst genoemd in een document uit 1107. De plaats was gelegen binnen een Maasmeander op een stroomrug. De plaats heeft een kapittelkerk gekend die gewijd was aan de Heilige Odrada, die er begraven is. Omtrent de stichting van deze kerk is weinig bekend, maar de Abdij van Sint-Truiden was erbij betrokken en in de archieven van deze abdij zijn tal van stukken hieromtrent bewaard. Het was blijkbaar Otto I, Graaf van Duras, die het lichaam van Odrada naar Alem heeft gebracht en daar een basiliek liet bouwen en geestelijken aanstelde om de verering van Odrada te verzorgen. Duras was nauw bij de Abdij van Sint-Truiden betrokken. De graaf had heerlijke rechten in Alem en hij zou de heerlijkheid aan de Abdij hebben geschonken. Daarom wordt tevens aangenomen dat de kerk in het midden der 11e eeuw gesticht is.

Kerkelijke geschiedenis

In 1107 gaf Paus Paschalis II toestemming aan de abt van Sint-Truiden om de seculiere kanunniken door monniken te vervangen. Er waren 7 kanunniken en deze verkregen inkomsten uit landerijen en van het pontveer over de Maas. De inkomsten waren karig en ook de bevolking was arm en had conflicten met het kapittel. Bovendien haalde de Abdij van Sint-Truiden vele inkomsten naar zich toe. De oorspronkelijke kapittelkerk werd door de Maas verzwolgen vóór 1304. Het kapittel werd eind 14e eeuw opgeheven wegens gebrek aan inkomsten. Een nieuwe kerk werd toen gebouwd, die eind 16e begin 17e eeuw werd verwoest en in 1609 herbouwd. In 1617 zijn, ten gevolge van de onlusten in de Tachtigjarige Oorlog, relieken en kostbaarheden uit Alem naar 's-Hertogenbosch overgebracht. Vermoedelijk is toen de heilige Hubertus tot patroonheilige genomen, die hier ook al eerder vereerd werd. De pastoor vluchtte in 1636 naar Bokhoven en in 1648 kwam deze kerk aan de hervormden, om in 1717 eveneens door de Maas te worden verzwolgen, om in 1719 te worden herbouwd, deels met materiaal van de zojuist verwoeste kerk.

Ook de katholieke schuurkerken, die bestonden vanaf eind 17e eeuw, werden herhaaldelijk door overstromingen getroffen, zoals in 1703, 1711 en 1716. In 1758 kwam een nieuwe schuurkerk gereed die in 1829 verbeterd en verfraaid werd om in 1874 door de huidige kerk te worden vervangen.

Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Alem een niet onbelangrijk dorp, vanwege de veerpont over de Maas. De bezetters konden daar mensen op identiteitsbewijzen controleren of ze gezocht werden, Jood waren of bij het verzet zaten. Johannes Klingen was onderwijzer op de plaatselijke school in Alem. Hij was tegen de Duitse bezetting. Hij raakte bij het verzet betrokken en werd gevangengenomen. Later, bijna aan het eind van de oorlog, werd hij gefusilleerd aan de weg die nog steeds naar hem vernoemd is, de Jan Klingenweg. Daar bevindt zich ook een monument dat aan hem herinnert.

Grenscorrectie

Er is nog sprake geweest van de bouw van een nieuw dorp op de Noord-Brabantse oever, zodat de inwoners in hun eigen provincie konden wonen, maar uiteindelijk is dit nieuwe dorp toch niet gebouwd en is Alem in 1958 bij de Gelderse gemeente Maasdriel gevoegd; dit als onderdeel van de Gelders-Brabantse grenscorrecties van 1958.

Bezienswaardigheden

De voormalige Hervormde kerk is een zaalkerkje dat gebouwd is in 1719, deels met materiaal van zijn voorganger, en op een hoogte is gelegen. Het heeft meubilair uit de 18e eeuw, zoals een preekstoel, lezenaars en een lichtkroon. Er is een klokkenmuseum in gevestigd geweest. Tegenwoordig is er het Nederlands Dakpannenmuseum gevestigd.
De Sint-Hubertuskerk uit 1873 werd ontworpen door Arnoldus van Veggel en is een goed voorbeeld van vroege neogotiek. Voordien kerkten de katholieken in een schuurkerk, die geregeld onder water liep. Tijdens de Tweede Wereldoorlog liep de kerk schade op, maar de geallieerden betrapten de Duitsers, die de toren wilden opblazen, nog tijdig, zodat de toren behouden bleef. Het orgel stamt uit 1880 en is gebouwd door de gebroeders Gradussen.
Op de plaats van de schuurkerk werd de nieuwe pastorie gebouwd, waarvoor de dakspanten van de voormalige schuurkerk gebruikt werden. Deze toonden nog oude schilderingen welke aldus bewaard zijn gebleven maar in 1983 bij een brand alsnog verloren zijn gegaan.

Musea

Het Nederlands Dakpannenmuseum is een museum, gevestigd in de voormalige Hervormde kerk. De verzameling is voortgekomen uit de privéverzameling van Huub Mombers uit Druten, werkzaam bij Monumentenzorg, die vanaf 1983 dakpannen en keramische dakornamenten begon te verzamelen. De oudste stammen uit ongeveer 1300 en de nieuwste zijn recent. Ook voorwerpen en documenten die betrekking hebben op de nabijgelegen dakpannenfabrieken zijn er te vinden, alsmede buitenlandse dakpannen en ornamenten. Er zijn meer dan 2500 voorwerpen te bewonderen.

Gezicht op Alem
Alem in 1865

Natuur en landschap

Lag Alem vroeger op een soort vooruitgeschoven schiereiland dat omringd werd door een maasmeander, sinds de Maasverbeteringswerken ligt het vrijwel op een eiland. De Brabantse wal kan via een pontveer bereikt worden dat over de nieuwe Maasbedding vaart, terwijl de oude meander tot een recreatiegebied is omgevormd. De meander is echter onderbroken, zodat er een verkeersweg naar de voormalige Gelderse oever voert.

In de directe omgeving liggen een aantal kronkelwaarden.

Verenigingsleven

De enige voetbalclub in Alem, is V.V. Alem. De club is opgericht op 1 september 1930, en vierde op 1 september 2005 haar 75-jarig bestaan met een clinic voor de jeugd van Oud-Feyenoorder, Ben Wijnstekers. Het 1e elftal van V.V. Alem speelt momenteel in de 5e Klasse 5F.

Verder is er de plaatselijke Fanfare Alem, die is opgericht op 10 oktober 1965.

Voorzieningen

De enige twee uitgaansgelegenheden zijn het dorpshuis De Drie Linden aan de Sint Odradastraat en Jachthaven de Maas aan de Jan Klingenweg, nadat het café Het Hart van Alem is gesloten in oktober 2008. Er was ook een supermarkt, de Spar, maar die is in 2006 gesloten.

De jachthaven telt 230 ligplaatsen. Tevens is er een eetcafe en een jachtmakelaardij op de jachthaven gevestigd.

Nabijgelegen kernen

Het Wild (via veerpont), Maren (via veerpont), Rossum, Kerkdriel, Velddriel, Zaltbommel

Zie ook

Lijst van rijksmonumenten in Alem

Externe links