Spakenburg

**Spakenburg**
Plaats in Nederland
	;
Situering
Provincie	Utrecht
Gemeente	Bunschoten
Coördinaten	52° 15′ NB, 5° 23′ OL
Algemeen
Oppervlakte	34,88 km²
Inwoners ; (1 januari 2006)	19.468
Overig
Postcode	3751/3752
Netnummer	033
Website	http://www.bunschoten.nl
Portaal	Nederland

Spakenburg is een voormalig vissersdorp aan de Zuiderzee. Tegenwoordig maakt het samen met de buurtschappen Eemdijk en Zevenhuizen deel uit van de gemeente Bunschoten, in de Nederlandse provincie Utrecht. Het ligt ten noorden van Amersfoort en aan het Eemmeer. Het dorp is te bereiken via de A1.

Geschiedenis

De naam Spakenburg komt voor het eerst voor in de 15e eeuw. Het vissersdorp lag aan de Zuiderzee en heeft vele overstromingen moeten doorstaan. Om die reden bouwde men aanvankelijk de huizen hoog tegen de dijk. De havens van Spakenburg zijn onlosmakelijk verbonden met de ontwikkeling van het dorp. Hier lagen de botters waarmee de vissers hun brood verdienden. Het dorp telde rond 1892 ongeveer 200 vissersschepen. Door de groei van de vissersvloot moest in 1886 een tweede haven worden aangelegd (de Nieuwe Haven). Door de komst van de bruggen over de randmeren verloor de botterwerf haar klandizie. Ter compensatie is een derde jachthaven aangelegd: Jachthaven Nieuwboer.

Na de afsluiting van de Zuiderzee in 1932 en de inpoldering na de Tweede Wereldoorlog ging het met de vissersvloot bergafwaarts. Tegenwoordig zijn er nog 30 botters, die in de Oude Haven liggen. Vergeleken met vroeger is dit weinig, toch is dit ongeveer de helft van de huidige Nederlandse bottervloot. De botters worden alleen nog gebruikt voor de pleziervaart, want de oude vissersschepen werden ook door de vissers vervangen door moderne kotters. Van de visserij is weinig overgebleven; zomer 2008 is de laatste beroepsvisser van Spakenburg gestopt. Het dorp leeft nog steeds grotendeels van de vishandel of brood en koek.

Eind jaren tachtig heeft scheepswerf De Helling voor het laatst een botter gebouwd, voor de Gemeente Bunschoten (waaronder Spakenburg valt); Op verzoek is het nog mogelijk om een nieuwe botter te laten bouwen ^[1]. Deze scheepswerf houdt zich tegenwoordig bezig met de restauratie van bestaande botters.

Voor de komst van de afsluitdijk lag Spakenburg aan de woeste Zuiderzee en vormde overstromingen een bedreiging voor de vissersbevolking. De laatste watersnoodramp was in januari 1916. Tijdens deze ramp werd op de zolder van de familie Vedder een meisje geboren, Wilhelmina Aartje. Een paar dagen later bezocht koningin Wilhelmina Spakenburg. Daarbij nam zij Wilhelmina Aartje aan als petekind. Sindsdien bezocht zij Spakenburg regelmatig, samen met dochter Juliana. Aan de kop van de Nieuwe Haven staat ter herdenking van de stormvloed van 1916 een standbeeld van de koningin. Wilhelmina Aartje Vedder stierf in 2006 op 90-jarige leeftijd.

Kerkelijke gemeenschap

Volgens een onderzoek van het CBS uit 2009 bezoekt 60% van de bevolking van Bunschoten-Spakenburg en Eemdijk regelmatig een kerk.^[2] De meeste kerken zijn gereformeerd. De Christenunie is de grootste partij in de gemeente, terwijl de SGP een beperkte aanhang kent. Dit is een verschil met plaatsen als Staphorst en Urk. Beweringen als dat inwoners niet ingeënt zijn of dat veel inwoners geen televisie hebben, zijn mythes.

Het Christelijk geloof is wel van invloed: zondag is de rustdag en de winkels zijn die dag gesloten. Samenwonen is binnen de gemeenschap beperkt geaccepteerd. Als een meisje zwanger raakt wordt doorgaans verwacht dat zij met de vader van het kind zal trouwen. Homoseksualiteit is relatief een taboe. Vier zogenaamde 'weigerambtenaren' weigerden in 2008 om homoseksuelen te huwen. Het eerste homohuwelijk werd in 2007 voltrokken.

Cultuur

Ondanks dat het isolement van het dorp in 1955 werd opgeheven, voelen de mensen zich nog altijd sterk met elkaar verbonden. Familie is erg belangrijk, hetgeen kenmerkend is voor een wij-cultuur. Zo komen families vaak elke zondag, na de kerkdienst, bij elkaar. Spakenburg is een hechte gemeenschap. Een echte Spakenburger verlaat over het algemeen ook niet het dorp. Een Spakenburgse jongen trouwt vaak met een Spakenburgs meisje. Aan de vele ‘de Graaf’s’ en ‘Koelewijn’s’ die in het telefoonboek staan is wel duidelijk op te merken dat Spakenburg een grote familie is. Vanwege het feit dat bijna iedereen vroeger dezelfde achternaam droeg, hadden mensen verschillende bijnamen voor elkaar. Zo heet de marktbakker Jan van Aart van Jan de Bakker. Bijnamen worden nu nog voornamelijk door de oudere generatie gebruikt.

Het merendeel van de jeugd kiest toch nog altijd voor het leven binnen Spakenburg, net als hun ouders. Vanwege de hoge huizenprijzen is hier de laatste jaren toch verandering in gekomen en kiest een deel van de jong volwassenen voor een goedkopere woning in vooral de nieuwbouwwijken Vathorst en Nieuwland in Amersfoort. Een vast rolpatroon binnen het gezin is niet meer zo sterk aanwezig als vroeger. Grote gezinnen behoren zelfs, op enkele uitzonderingen na, tot het verleden.

Door de vele invloeden van buitenaf is er aan de ene kant sprake van modernisering, waardoor het dorp steeds meer op de grote buitenwereld begint te lijken; de vissers zijn bijvoorbeeld al verdwenen en de klederdracht loopt op haar laatste benen. Aan de andere kant wordt de Spakenburgse cultuur bewust kunstmatig in stand gehouden. Om te worden ingezet als trekpleister voor toeristen in musea en evenementen.

Van oudsher staat Spakenburg bekend om haar bedrijvigheid; er bevinden zich koek- en visbedrijven maar ook metaal- en betonindustrie , waarbij veel inwoners werkzaam zijn.

Klederdracht

Spakenburg is ook bekend vanwege de klederdracht, die anno 2010 nog door ca. 270 vrouwen gedragen wordt. Het zijn nu nog voornamelijk de oudere vrouwen die zich dagelijks in de traditionele kleding steken. De jongste vrouw in klederdracht is geboren in 1950. De dracht is karakteristiek door de zogenaamde kraplap. Dat is een brede gesteven doek over de schouders. Vaak heeft deze een kleurig bloemmotief. In de rouw zijn deze zwart, paars of donkerblauw van kleur. Na de Tweede Wereldoorlog liep vrijwel iedereen nog in klederdracht (mannen, vrouwen en kinderen). Tussen 1955 en 1965 is een groot deel van de bevolking overgestapt naar 'burgerkleding', wat veel gemakkelijker was. Ook de bevolkingsgroei is waarschijnlijk van invloed geweest. De mannen- en kinderdracht verdwenen in de jaren '60. Het laatste meisje dat nog als kind zijnde klederdracht gedragen heeft is in 1965 geboren. De vrouwendracht is voorlopig nog niet verdwenen. Maar er komen geen vrouwen meer bij. Door ziekte en sterfgevallen neemt het aantal drachtdraagsters elk jaar af met zeker 30 vrouwen. Onderzoek wijst uit dat de klederdracht over 10 jaar geheel uit het dorpsbeeld zal zijn verdwenen.

De teruggang van de klederdracht van Spakenburg:

1971 / 1364 vrouwen in dracht,
1985 / 985 vrouwen,
2000 / 513 vrouwen,
2010 / 270 vrouwen.

Met de Spakenburgse dagen (de laatste 2 woensdagen in juli en eerste 2 woensdagen van augustus) wordt extra aandacht besteed aan de Spakenburgse klederdracht.

Sport

Voetbal

Het dorp staat ook bekend om zijn voetbal. De bekendste clubs zijn IJsselmeervogels en SV Spakenburg, lokaal bekend als de 'Rooien' en de 'Blauwen'. Een wedstrijd tussen deze twee is dan ook een derby. Tussen beide clubs heerst een grote rivaliteit. Dit gaat zo ver, dat zelfs het pas verschenen boek over de voetbalclubs in twee verschillende kleuren (rood en blauw) moest verschijnen en dat sommige mensen de grootste ruzie hebben op het veld terwijl ze normaal de beste vrienden zijn.

Watersport

Spakenburg ligt aan het Eemmeer, één van de randmeren onder Flevoland. Het dorpje heeft verschillende havens. De oude haven (rond 1200), het woord zegt het al, het is de oudste. Hier ligt ook de oude botterhelling waar nog steeds varende monumenten worden gerestaureerd. De tweede haven is de Nieuwe haven (1887). Deze wordt beheerd door Watersportvereniging de Wsv de eendracht(1966) die de naam draagt van de oude visserijvereniging (tot 1964) uit het dorp. Een derde haven (jaren '70) ligt buiten het dorp en is in het beheer van een commerciële organisatie. Bij WSV 'De Eendracht' wordt ook jeugdzeilen gegeven.

Vele watersportactiviteiten worden georganiseerd in deze voormalige Zuiderzeeplaats. De DARP-competitie en de Nacht van Spakenburg zijn de bekendste in de watersportwereld.

Jaarlijkse evenementen

Oranje Rugby Festijn (in Spakenburg en omstreken meestal "'t Rugbyfeest" genoemd)
Eemmeerloop
Solexrees
DARP competitie
Zuidwalwedstrijden
Nacht van Spakenburg
Bunschoter Boeren en Beestenboel
Wandel Avond vierdaagse
Kleine Zeetje Skate-/Skeelertocht
Kunst,hobby en Curiosa Braderie
Kermis
Spakenburgse dagen
Standwerkersconcours
Palingrookwedstrijd
Kinderkermis
Visserijwandeltocht
Visserijdag
Kerstmarkt

Dialect

In de gemeente Bunschoten wordt nog door vele inwoners in het dialect gesproken. Naar verwachting zal dit dialect op den duur verdwijnen. Want de gesloten dialectgemeenschap van vroeger is een open gemeenschap geworden, die dagelijks op vele manieren geconfronteerd wordt met de Nederlandse taal.

Enkele woorden in het Spakenburgs:

Krek, precies of nauwkeurig
Ootje en Groof, oma en opa
Teuteren, zeuren
Sjulekrupen, verstoppertje spelen
Tot, een lolly
Afferpinnetsie, bagagedrager van fiets
Kukelesoantje, lieveheersbeestje
Pennevoegel, vlinder
Vullus, vuilnis
Asvarken, Stoffer en blik

Spakenburgse ziekte

Spakenburg staat ook bekend om de relatief veel gevallen van de stofwisselingsziekte Benigne Recividerende Intrahepatische Cholestase. Het is een genetische ziekte die in Nederland bij iets meer dan 1 op de miljoen individuen wordt geconstateerd, maar waarvan in Spakenburg alleen al zeven patiënten zijn. Bric wordt daarom in Nederland vaak ook wel "Spakenburgse ziekte" genoemd.

Drank- en drugsgebruik

Evenals andere vissersplaatsen -zoals Volendam en Urk- heeft Spakenburg een drank- en drugsprobleem onder een groot gedeelte van de jeugd. Deze vissersplaatsen zijn nu welvarend, maar hebben een armoedig verleden. Met name de Moedige Moeders verzetten veel werk om het drank- en drugsgebruik terug te dringen.