Mathilde van Vlaanderen

Mathilde van Vlaanderen
1031-1083
Mathilde van Vlaanderen in de Jardin du Luxembourg in Parijs (beeld van Carle Elshoecht, 1850)
Koningin van Engeland
Periode	1066-1083
Voorganger	Edith van Wessex
Opvolger	Mathilde van Schotland
Vader	Boudewijn V van Vlaanderen
Moeder	Adelheid van Frankrijk

Mathilde van Vlaanderen (ca. 1031 – Caen, 2 november 1083) was een dochter van Boudewijn V van Vlaanderen en Adelheid van Frankrijk. Als echtgenote van Willem de Veroveraar was ze hertogin van Normandië en koningin van Engeland. Dankzij hun goede verstandhouding deelde ze in de politieke macht.

Leven

Mathilde trouwde in 1049 of 1050 met Willem de Veroveraar, in weerwil van een verbod dat paus Leo IX had uitgesproken op het Concilie van Reims. De twee vielen net binnen de zeven verboden graden van bloedverwantschap, maar de hoofdreden lijkt politiek te zijn geweest: de paus was aan de macht gebracht door keizer Hendrik III, die wilde verhinderen dat Vlaanderen en Normandië zich aaneensloten onder het goedkeurend oog van zijn rivaal, koning Hendrik I van Frankrijk.

Mathilde was hoger dan Willem van geboorte. Als volle nicht van de Franse koning voerde ze haar afstamming terug op de Karolingen, wat belangrijk was voor de legitimering van de man die Willem de Bastaard werd genoemd. Zelf werd ze door haar huwelijk hertogin van Normandië. Bovendien werd haar echtgenoot door Eduard de Belijder, de kinderloze koning van Engeland, aangewezen als troonopvolger.

Dankzij de bemiddeling van Lanfranc bekwamen Mathilde en Willem in 1059 dispensatie van paus Nicolaas II voor het tussen hen bestaande huwelijksbeletsel. Als onderdeel van dit akkoord toonden ze hun penitentie door in Caen de Abbaye aux Dames en de Abbaye aux Hommes te stichten, twee benedictijnerabdijen.

De huwelijksalliantie met Vlaanderen hielp Willem niet alleen aan militaire steun voor de inval in Engeland in 1066, ook rustte Mathilda met eigen geld de Mora uit, een drakar die het vlaggenschip was van de invasievloot. Het werd een succes: op Kerstdag werd Willem in Londen tot koning gekroond. Om de positie van Mathilde in de verf te zetten, werd ze met Pinksteren 1068 tot koningin van Engeland gekroond in de Kathedraal van Winchester. De handoplegging en zalving verleenden haar sacrale status, en ze kreeg de koninklijke attributen: een kroon, een scepter en een kroningsring. Willem schonk haar grote bezittingen in zijn nieuwe land. Mathilde regeerde bij afwezigheid van Willem in zijn naam, waarbij ze steeds in Engeland was als Willem in Normandië vertoefde en omgekeerd. In Normandië nam ze het regentschap waar namens haar minderjarige zoon. Ze bewaarde er de stabiliteit na een roerige periode.

In 1070 was Mathilde aanwezig bij de Teistering van het Noorden. In 1079 steunde ze haar opstandige zoon Robert Curthose tegen zijn broers en later zelfs tegen Willem, maar in 1080 wist ze een verzoening te bereiken. Haar dood in 1083 was volgens tijdgenoten de oorzaak van Willems tirannieke bestuur in zijn laatste jaren.

Graf

Mathilde vond haar laatste rustplaats in de door haar gestichte Abbaye aux Dames. De tombe is in 1562 vernield door protestanten, maar het gebeente en een originele grafplaat zijn nog steeds in situ. Bij de exhumatie werd haar gouden kroningsring met saffier aangetroffen. Na de grafschennis liet de abdis Anne de Montmorency (1554-1588) het stoffelijk overschot van Mathilde in een kleine loden kist plaatsen. Deze werd in 1819 opgegraven voor onderzoek door dokter Dominel, en daarna weer toegelast en teruggeplaatst. Van 1959 tot 1964 werd het graf vanwege werken in de abdij overgebracht naar de Banque de France in de Avenue de Verdun. Na de nodige studies op het skelet, werd alles teruggeplaatst in de abdij onder de zwarte ligsteen.

Legendes

In de 19e eeuw is beweerd dat Mathilde het Tapijt van Bayeux gemaakt heeft, maar dat is zeker niet het geval. Het is in Engeland geproduceerd op bestelling van bisschop Odo van Bayeux, een halfbroer van Willem de Veroveraar.

Enige tijd werd aangenomen dat Mathilde bijzonder klein was. Deze vergissing berustte op een schrijffout. Uit de metingen aan haar skelet in 1961 bleek dat ze ongeveer 1,27 m zou zijn geweest, maar na correctie bleek het 1,52 m te zijn, voor haar tijd een gewone of zelfs bovengemiddelde lengte.

Kinderen

Willem en Mathilde kregen de volgende kinderen:

• Robert Curthose, erft het hertogdom Normandië
• Richard (ca. 1055 - 1075 of 1081), verongelukt tijdens de jacht in New Forest, begraven in de kathedraal van Winchester
• Adelheid, verloofd met Harold II van Engeland in 1064 maar niet met hem getrouwd, non in Préaux (Seine-Maritime)
• Mathilde (ovl. ca. 1113), abdis van la Trinité te Caen
• Cecilia (ovl. juli 1126/1127), abdis van la Trinité te Caen als opvolgster van Mathilde, begraven in Caen
• Willem Rufus, erft het koninkrijk Engeland
• Constance (ovl. 13 augustus 1090), getrouwd met Alan IV van Bretagne, begraven in een kerk bij Redon (plaats)
• Agatha
• Adela
• Hendrik Beauclerc, opvolger van zijn broer Willem

Vanwege het grote aantal kinderen dat ze hadden, en omdat er van Willem geen buitenechtelijke kinderen bekend zijn, wordt er algemeen van uitgegaan dat Willem en Mathilde een goed huwelijk hadden.

Voorouders

Voorouders van Mathilde van Vlaanderen (1031-1083)
Overgrootouders	Arnulf II van Vlaanderen (960-988) ∞ 968 Suzanna van Italië (950-1003)		Frederik van Luxemburg (965-1019) ∞ 995 Irmtrud van de Wetterau (ca. 987-1020)		Hugo Capet (940-996) ∞ Adelheid van Poitiers (ca. 952-1004)		Willem I van Provence (956-993) ∞ 1003 Adelheid van Anjou (?-1026)
Grootouders	Boudewijn IV van Vlaanderen (980-1035) ∞ 1012 Otgiva van Luxemburg (986-1030)				Robert II van Frankrijk (972-1031) ∞ Constance van Arles (986-1034)
Ouders	Boudewijn V van Vlaanderen (1013-1067) ∞ 1028 Adela van Mesen (1116-1165)

Afbeeldingen

• 
  Het graf van Mathilde van Vlaanderen in de abbaye aux Dames te Caen

Voorouders

Voorouders van Mathilde van Vlaanderen
Overgrootouders	Arnulf II van Vlaanderen (960-988) ∞ 968 Suzanna van Italië (950-1003)		Frederik van Luxemburg (965-1019) ∞ 995 Irmtrud van de Wetterau (±987–1020)		Hugo Capet (940-996) ∞ Adelheid van Poitiers (±952–1004)		Willem I van Provence (956-993) ∞ 984 Adelheid van Anjou (?-1026)
Grootouders	Boudewijn IV van Vlaanderen (980–1035) ∞ 1012 Otgiva van Luxemburg (986-1030)				Robert II van Frankrijk (972-1031) ∞ Constance van Arles (986–1034)
Ouders	Boudewijn V van Vlaanderen (1013-1067) ∞ 1028 Adela van Mesen (1116-1165)
Mathilde van Vlaanderen (±1031–1083)

Literatuur

• Anne Prah-Perochon, La Reine Mathilde. Essais, Paris, La Pensée universelle, 1980, 224 p.
• Lucien Musset, "La reine Mathilde et la fondation de la Trinité de Caen (Abbaye aux Dames)", in: Mémoire de l'Académie nationale des Sciences, Arts et Belles Lettres de Caen, 1984, p. 191-210
• George T. Beech, "Queen Mathilda of England (1066-1083) and the Abbey of La Chaise-Dieu in the Auvergne", in: Frühmittelalterliche Studien, 1992, nr. 1, p. 350-374. DOI:10.1515/9783110242256.350
• Elisabeth van Houts, "Matilda [Matilda of Flanders] (d. 1083)", in: Oxford Dictionary of National Biography, 2004. DOI:10.1093/ref:odnb/18335
• Elisabeth van Houts, "The Echo of the Conquest in the Latin Sources: Duchess Matilda, her Daughters and the Enigma of the Golden Child", in: The Bayeux Tapestry. Embroidering the Facts of History, 2004, p. 135-154
• Annie Fettu, La reine Mathilde. Princesse de Flandre, duchesse de Normandie, reine d'Angleterre, vers 1032-1083, 2005. ISBN 9782912925770
• Tracy Borman, Matilda. Wife of the Conqueror, First Queen of England, 2011. ISBN 0224090550
• Laura L. Gathagan, "'Mother of Heroes, Most Beautiful of Mothers': Mathilda of Flanders and Royal Motherhood in the Eleventh Century", in: Virtuous or Villainess? The Image of the Royal Mother from the Early Medieval to the Early Modern Era, eds. Carey Fleiner en Elena Woodacre,

2016, p.37-63. DOI:10.1057/978-1-137-51315-1_3

• Catherine Letouzey-Réty, "Les abbesses de la Trinité de Caen, la reine Mathilde et l'Angleterre", in: Annales de Normandie, 2019, nr. 1, p. 57-69. DOI:10.3917/annor.691.0057