Maria met Kind (Hugo van der Goes)

Maria met Kind
Maria-triptiek
Algemene gegevens
Kunstenaar	Hugo van der Goes; zijpanelen:; Brugse (?) anonymus
Datering	ca. 1475-1480; ca. 1485-1490 uitgebreid tot triptiek
Techniek	olieverf op eiken paneel
Soort	devotiestuk, privéaltaar
Stijl	Vlaamse Primitieven
Verblijfplaats	Städel Museum, Frankfurt am Main
Inventarisnummer	802
Afmetingen
Gesloten	ca. 30 × 23 cm
Middenpaneel	23,8 × 17,4 cm
Zijpanelen	30,1 × 11,6 cm
VOORSTELLINGEN
Binnenzijde
Linkervleugel	Willem van Overbeke met Willem van Maleval
Middendeel	Maria met Kind
Rechtervleugel	Johanna de Keysere met Johannes de Doper
Buitenzijde
Linkervleugel	De annunciatie (Gabriël)
Rechtervleugel	De annunciatie (Maria)
	RKD-gegevens
Portaal	Kunst & Cultuur

Maria met Kind is een olieverfschilderij op paneel van Hugo van der Goes uit circa 1475-1480.

Voorstelling[bewerken | brontekst bewerken]

Maria presenteert de jonge Christus, die in zijn linkerhand een anjer omhoogsteekt. De anjer kan in de middeleeuwen verschillende betekenissen hebben. Hij was onder andere verbonden met verloving en huwelijk,^[1] wat hier een toespeling kan zijn op het mystiek huwelijk van Christus met Maria en via haar met de kerk en de mensheid. In het bijzonder een rode anjer kan ook, zoals op het Portinari-altaar, verwijzen naar de kruisiging.

Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

Het middendeel met Maria met Kind werd door de eerste kunsthistorici die het oeuvre van Hugo van der Goes probeerden te reconstrueren, beschouwd als een van zijn vroegste werken. Ze dateerden het rond 1467-1468, kort na zijn inschrijving in het Gentse schildersgilde.^[2] Sinds het eind van de 20e eeuw is de consensus dat het vrijwel gelijktijdig is ontstaan met de zijpanelen van het Portinari-altaar, rond 1475-1480. De reden hiervoor is de gelijkenis tussen de Maria op dit paneeltje en Margaretha op het rechterluik van de triptiek. De toeschrijving aan Van der Goes wordt algemeen aanvaard.^[3]

De Maria met Kind werd zo'n tien later – waarschijnlijk niet lang na Van der Goes' dood – onderdeel van een drieluik als een apart, loszittend paneeltje dat eruit kan worden genomen. De zijpanelen, die zijn geschilderd door een andere, onbekende meester, stellen de opdrachtgevers van het drieluikje voor, Willem van Overbeke en Johanna de Keysere, die op 5 februari 1478 waren getrouwd. Ze worden begeleid door hun naamheiligen Willem van Maleval en Johannes de Doper. Op de buitenzijde is de annunciatie afgebeeld. Van Overbeke werd in 1486 benoemd tot de griffier van de Grote Raad van Mechelen. Het is onbekend of hij het oorspronkelijke schilderijtje direct van Van der Goes zelf of uit diens nalatenschap heeft verworven.^[3]

Het triptiekje werd in 1830 aangekocht door het Städel Museum in Frankfurt.

Het paneel met de latere toevoegingen uit ca. 1485-1490

Varianten[bewerken | brontekst bewerken]

Er zijn meer soortgelijke Madonna's bewaard gebleven, zowel op paneel als op doek, die waarschijnlijk teruggaan op composities uit de Flémalle-groep. Ze zijn veelal vervaardigd door kunstenaars uit de omgeving van Hugo van der Goes. Sommige werken worden ook wel aan hem zelf toegeschreven, in het bijzonder de Madonna van Pavia.^[4]

Maria met Kind, paneel, Philadelphia Museum of Art, The John G. Johnson Collection
Maria met Kind, paneel, voorheen privéverzameling Boedapest (in 1944 geconfisqueerd door de Sovjets)^[5]
Madonna van de Passie, doek, Alte Pinakothek, Munchen

De National Gallery in Londen bezit een Brussels triptiekje dat lijkt terug te gaan op een schilderij of schets van Hugo van der Goes en dat wordt toegeschreven aan een voormalige ateliermedewerker^[6] of aan Gerard David^[7]. Christus heeft hier een kralenketting van koraal. Aan koraal werden destijds duivelwerende krachten toegeschreven. Daarnaast wijst het koraaltakje in zijn nek vooruit naar de kruisiging. Deze symboliek is ook aan te treffen op de Weense diptiek en het Portinari-altaar.

naar Hugo van der Goes (?), Maria met Kind, ca. 1485, National Gallery, Londen

Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]

Dhanens, Elisabeth (1998): Hugo van der Goes, Mercatorfonds, Antwerpen
(de) Friedländer, Max J.; Günther Busch (red.) (1916, heruitgave uit 1986): Von van Eyck bis Bruegel, S. Fischer Verlag, Frankfurt am Main
(en) Panofsky, Erwin (1953): Early Netherlandish Painting, Cambridge, Mass.: Harvard University Press (heruitgave uit 1971: Harper & Row Publishers / Icon Editions, New York)

Externe links[bewerken | brontekst bewerken]

Marientriptychon (website Städel Museum)
Virgin and Child (website National Gallery, Londen)

Referenties

↑ Zie bijvoorbeeld Jonge vrouw met een anjer van Hans Memling: Panofsky (1953), p. 349 (noot 7); Young Woman with a Pink (website Met NY). Gearchiveerd op 19 februari 2022.
↑ Panofsky (1953), p. 300, 338-340, 502 (noot 3); Friedländer (1916), p. 61
↑ ^a ^b Dhanens (1998), p. 171-172
↑ Dhanens (1998), p. 164
↑ Zie RKD. Gearchiveerd op 28 oktober 2016.
↑ Virgin and Child (nationalgallery.org; geraadpleegd op 4 juli 2022). Gearchiveerd op 10 september 2023.
↑ Dhanens (1998), p. 172, 174

[1] Zie bijvoorbeeld Jonge vrouw met een anjer van Hans Memling: Panofsky (1953), p. 349 (noot 7); Young Woman with a Pink (website Met NY). Gearchiveerd op 19 februari 2022.

[2] Panofsky (1953), p. 300, 338-340, 502 (noot 3); Friedländer (1916), p. 61

[dhanens171-3] Dhanens (1998), p. 171-172

[4] Dhanens (1998), p. 164

[5] Zie RKD. Gearchiveerd op 28 oktober 2016.

[nationalgallery-6] Virgin and Child (nationalgallery.org; geraadpleegd op 4 juli 2022). Gearchiveerd op 10 september 2023.

[7] Dhanens (1998), p. 172, 174

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]