Swastika (symbool): verschil tussen versies
k robot Erbij: mn:Хас |
|||
| Regel 127: | Regel 127: | ||
* [http://www.swastika-info.com/nl/ Swastika-info.com] |
* [http://www.swastika-info.com/nl/ Swastika-info.com] |
||
* http://history1900s.about.com/cs/swastika/a/swastikahistory.htm |
* http://history1900s.about.com/cs/swastika/a/swastikahistory.htm |
||
* [http://wo2verzameling.web-log.nl/wo2verzameling/2010/04/klein-swastika.html Kleine swastika vlag] |
|||
[[Categorie:Religieus symbool]] |
[[Categorie:Religieus symbool]] |
||
Versie van 15 nov 2010 06:41
De swastika, ook wel bekend als hakenkruis, is het heiligste symbool uit het hindoeïsme en jaïnisme en wordt tevens gebruikt in het boeddhisme. Het symbool komt echter ook voor op vroeg-christelijke graftomben in de catacomben bij Rome, op Griekse en Romeinse mozaïekvloeren uit de oudheid en op houten klompen van Noorse Vikingen uit de vroege Middeleeuwen. Sinds de Tweede Wereldoorlog is het hakenkruis in westerse landen vooral een symbool geworden van de nazi's.
Overzicht
 |
 |
 |
De oudste swastika's zijn gevonden bij de vroege bewoners van het Euraziatische continent (Indusbeschaving), maar ze werden wellicht onafhankelijk daarvan gebruikt door de Indianen van Amerika. In India wordt de swastika nog altijd gebruikt bij spirituele en civiele ceremoniële gelegenheden. De meeste tempels in India en Nepal, maar ook huwelijksfeesten zijn versierd met swastika's en het symbool is verwerkt in bijvoorbeeld metalen hekwerken voor ramen en deuren en aangebracht boven de voordeuren van woningen en andere gebouwen.
De swastika is ook een van de symbolen die voorkomen op afbeeldingen van de voet van Boeddha. In het Chinees boeddhisme is de swastika vaak terug te vinden op de borst van Boeddhabeelden.
Aan het begin van de twintigste eeuw werd de swastika wereldwijd nog gebruikt als een symbool van voorspoed en geluk. Zo stond de swastika op de rand van boeken van de Anglo-Indische schrijver Rudyard Kipling en werd het symbool gebruikt binnen de scoutingbeweging van Robert Baden-Powell.
Ook was het, het favoriete gelukssymbool van de laatste tsarina van Rusland, Alexandra Fjodorovna. Zij had van Raspoetin een hanger gekregen in de vorm van een swastika. Het laatste kerstgeschenk dat ze van haar dochter Tatjana kreeg, was een notitieboekje met op de voorkant een hakenkruis met naar links wijzende haken. Ook kraste zij het hakenkruis in de muur van haar slaapkamer in Jekaterinburg, in het huis van Ipatjev.
Sinds de opkomst van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij in Duitsland is de swastika in de westerse wereld een symbool geworden dat sterke associaties oproept met fascisme, racisme, de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust.
Deze associatie is echter niet te danken aan de oorspronkelijke betekenis van de swastika. Het hakenkruis ziet er ook anders uit dan een swastika. Zo wordt de swastika weergegeven met louter horizontale en verticale lijnen. Het hakenkruis heeft daarentegen alleen schuine lijnen. In feite is het hakenkruis een swastika die 1/8 slag gedraaid is.
De NSDAP hees in de zomer van 1920 voor het eerst een swastikavlag. Hitler en zijn aanhangers waren zo enthousiast over hun nieuwe vaandel met het oude "Germaanse" motief dat "de uitwerking ervan was als de uitwerking van een brand." De bekende vlag van nazi-Duitsland werd echter pas halverwege de jaren '20 door Hitler persoonlijk ontworpen. Hij zette een zwarte rechtswijzende swastika in een witte cirkel op een felrode achtergrond, naar de kleuren van de vlag van het Duitse Keizerrijk (zwart-wit-rood). De swastika werd door Hitler een achtste slag gedraaid, om het vernieuwende van zijn nationaalsocialisme te accentueren.
Vóór de opkomst van Hitler was de swastika in Europa bekend geraakt door de archeologische ontdekkingen van Heinrich Schliemann, die het aantrof op de vindplaats van het oude Troje en het associeerde met de vroege migraties van de Indo-Europese (Arische) volkeren. De nazi's namen het over van eerdere Duitse nationalistische "völkische" bewegingen, die het als symbool van hun "Arische" identiteit gingen beschouwen, een concept dat door theoretici als Alfred Rosenberg gelijkgesteld zou worden met een Noords meesterras dat volgens hem in het noorden van Europa moest zijn ontstaan. De swastika is nog altijd een kernsymbool voor neonazigroepen en wordt ook door allerlei actiegroepen gebruikt om het vermeende nazi-achtige gedrag van groepen die zij bestrijden, mee aan te duiden.
Na het einde van de Tweede Wereldoorlog werd het traditionele gebruik van de swastika ontmoedigd. Al is het symbool nog vele jaren erna nog gebruikt door lokale overheden. Er zijn wel pogingen gedaan het publiek in het westen voor te lichten over de prehistorische oorsprong van de swastika en op te roepen om verder te kijken dan de vrij recente associatie met de nazi's, maar die hebben tot op heden weinig verandering gebracht. Vooral in Oosterse culturen (India, Nepal, Tibet, China) wordt de swastika nog algemeen gebruikt, ook in symbolen van organisaties. Zo heeft de Rode swastika, een religieuze internationale hulporganisatie gebaseerd in China, die vergelijkbaar is met het Rode kruis, in plaats van een kruis een linkswijzende swastika als logo. De Aziatische religieuze beweging Falun Gong, die steun en aanhang in het westen zoekt, ziet zichzelf ertoe genoodzaakt telkens uit te leggen dat de door hen gebruikte swastika's niet voor nationaalsocialisme, maar voor positief bedoelde aspecten staat.
De swastika in faleristiek en heraldiek
In nazi-Duitsland werden onderscheidingen en wapenschilden uiteraard veelvuldig met swastika's versierd. Tegen het dragen van onderscheidingen met hakenkruisen trad de regering van de Bondsrepubliek streng op; het is verboden en strafbaar. Op de onderscheidingen die nog wel gedragen mogen worden, het IJzeren Kruis, Duitse Kruis en de Orde van Oorlogsverdienste moet het hakenkruis zijn vervangen door een eikenblad of een jaartal "1939". Ook het verzamelen of afbeelden van onderscheidingen met hakenkruisen is aan strenge regels onderworpen. In Finland zijn de hakenkruisen in de kleinoden van Finse onderscheidingen in slechts één geval verwijderd; de keten van de vaak aan Europese staatshoofden verleende Orde van de Witte Roos (Finland) werd in 1963 van de prominent afgebeelde hakenkruisen ontdaan. In de versierselen van de Orde van het Vrijheidskruis (Finland) en ook op de standaard van de Finse president wordt de swastika nog steeds afgebeeld. In de familiewapens van de Nederlandse en Vlaamse families Dröge, de Koning, Sonnema, Ebbinge en van den Elzas komen swastika's voor. Na de Tweede Wereldoorlog heeft menigeen het hakenkruis in het familiewapen vervangen door een ander ornament.
Etymologie en alternatieve namen
Het woord swastika is afgeleid van het Sanskriet स्वस्तिक (svastika), dat de betekenis heeft van dat wat gunstig of gelukbrengend is en in het bijzonder als teken voor personen en objecten om hun geluk mee aan te kondigen. Het woord is opgebouwd uit su (overeenkomend met het Griekse ευ-), dat "goed" betekent en uit as dat "zijn" betekent met achtervoegsel ti; svasti betekent dus "wel-zijn" en staat voor "iets dat algeheel welzijn of geluk brengt". Het achtervoegsel -tika betekent letterlijk ook teken; daarom wordt in India ook wel eens de alternatieve naam shubtika (letterlijk goed teken) gebruikt. Het woord wordt het vroegst gevonden in het Klassieke Sanskriet (in de epische verhalen Ramayana en Mahabharata).
Alternatieve woorden voor de swastika:
- hakenkruis
- zonnewiel, een naam die ook wel wordt gebruikt voor het zonnekruis
- tetraskelion, Grieks voor "vierbenig" (vergelijk triskelion)
- de zwarte spin, voor mensen in Midden- en West-Europa
- fylfot (dat "vier-voet" betekent, voornamelijk gebruikt in wapenkunde en architectuur)
Geometrie en symboolfunctie
 |
 |
De armen van de swastika kunnen verschillende breedtes hebben en zijn meestal (maar niet altijd) rechtlijnig. De swastika is chiraal (dit wil zeggen geen spiegelsymmetrie bezittend), maar de twee spiegelbeeldige varianten hebben de symmetrie van een cyclische groep (C4), omdat iedere rotatie van 90 graden weer dezelfde figuur oplevert.
De spiegelbeeldige varianten worden dikwijls genoemd:
- linkswijzend en rechtswijzend (zoals afgebeeld)
- linksdraaiend en rechtsdraaiend
- met de klok mee of tegen de klok in
De bovenste aanduiding verdient de voorkeur omdat niet duidelijk is welke kant de twee varianten op zouden moeten draaien. Als kruis beschouwd wijst de swastika in de vier hoofdrichtingen. De belangrijkste associatie is die met de zon, maar er worden ook wel eens associaties met de rotatie van de nachtelijke sterrenhemel rond Polaris in het noordelijke halfrond genoemd.
Sauwastika
Een links wijzende vorm van de swastika wordt aangeduid met sauwastika (ook vaak geschreven als sauvastika). In de hindoetraditie wordt deze vorm van de swastika over het algemeen als kwaadaardig beschouwd. De rechtswijzende variant wordt in India het allermeeste aangetroffen. In de Indiase religies worden de varianten zelden beiden gebruikt, maar in het Boeddhisme buiten India (bijvoorbeeld in Tibet en China) treft men de linkswijzende swastika wel aan.
Sauwastika's worden onder meer gebruikt door de volgelingen van de van oorsprong Tibetaanse Bön-religie om aan te tonen dat ze een andere godsdienst hebben dan de volgelingen van het Tibetaans boeddhisme die een swastika gebruiken. De betekenis van beide symbolen is voor de volgelingen van beide religies dezelfde. In India is een linkswijzende swastika altijd een onbedoelde fout van de maker.
Kunst en architectuur
De swastika is een veelgebruikt motief in de tegenwoordige hindoe-architectuur en in de Indiase kunst, maar was dat vanouds ook in de Westerse architectuur. Zo komt men de swastika tegen in mozaïeken, op friezen en op andere bouwstructuren uit de oudheid. Griekse architectuurontwerpen uit de oudheid zijn vergeven van de in elkaar grijpende swastika motieven. Verwante symbolen in de klassieke Westerse architectuur zijn onder andere het kruis, de driebenige triskele of triskelion en de afgeronde lauburu. De swastika is ook aangetroffen in Pictische grottekeningen, op Grieks aardewerk, op oude Noorse wapens en werktuigen en zelfs op hun klompen. In Frankrijk werd het symbool zo'n zevenduizend jaar geleden in grotwanden gekrast en ook in oude grottekeningen in India zijn swastika's gevonden.
.jpg)
In Chinese, Koreaanse en Japanse kunstvormen wordt de swastika vaak als patroon gebruikt. Een van deze Japanse patronen wordt sayagata genoemd en bestaat uit zich herhalende links- en rechtswijzende swastika's die door lijnen met elkaar verbonden zijn. Het swastikasymbool werd ook op uitgebreide schaal aangetroffen in de ruïnes van de stad Troje.
In de Grieks-Romeinse kunst en architectuur en in de Romaanse en Gotische kunst van het Westen is de enkelvoudige swastika relatief zeldzaam en wordt hij meestal aangetroffen als een zich herhalend element in een randmotief. Zo'n motief van in elkaar grijpende swastika's is bijvoorbeeld te zien in de vloer van de kathedraal van Amiens in Frankrijk. Een rand van in elkaar grijpende swastika's was een veel voorkomend motief in de Romeinse architectuur en kan ook in meer recente gebouwen als neoklassiek element worden aangetroffen.
Religie en mythologie
Hindoeïsme
De swastika wordt algemeen aangetroffen in hindoetempels, op altaren, in afbeeldingen en iconografie waar ze als zeer heilig wordt beschouwd. Hij komt voor bij alle hindoehuwelijken, op festivals, bij ceremoniële gelegenheden, op huizen en boven deuren, op kleding en sieraden, op transportmiddelen (bussen, vrachtwagens) en zelfs als decoratie-element op voedingsmiddelen zoals cakes en gebak en op geschenken en briefpapier. De hindoegod Ganesha wordt vaak afgebeeld als zittend op een lotusbloem op een bed van swastika's.
Ook het Aum of Om teken is heilig in het hindoeïsme, maar waar het Om-teken staat voor het primordiale geluid van de schepping, is de swastika een puur geometrisch teken waar geen geluid mee is geassocieerd.
Spiritueel symbool
Als spiritueel symbool staat de verticale lijn in de swastika voor het (oneindige) Kosmische Bewustzijn (purusha) en de horizontale lijn voor het Scheppende Principe (prakrti). De armen van de swastika geven de evolutionaire dynamiek en voortgang aan, die purusha en prakrti samen in het universum teweegbrengen. In zijn rechtswijzende vorm vertegenwoordigt de swastika dus de evolutionaire voortgang van het universum met al zijn wezens (pravritii), terwijl de linkswijzende vorm staat voor involutie of teruggang (nivritii). Vanwege deze spirituele betekenis wordt de swastika in allerlei yantra's en andere religieuze ontwerpen gebruikt.
De swastika wordt tevens gezien als wijzend naar alle vier de geografische hoofdrichtingen (noord, oost, zuid en west) en daarom wordt hij ook geassocieerd met stabiliteit en verankering. En hij wordt gebruikt als symbool voor Surya, de zonnegod in het hindoeïsme. Bij de hindoes uit Bangladesh en het oosten van India (het voormalige Bengalen) wordt het woord "swastika" ook voor een iets afwijkend symbool gebruikt, dat dezelfde betekenis draagt als de gewone swastika. Dit symbool lijkt een beetje op een stokvormige afbeelding van een mens. "Swastika" is een veel voorkomende voornaam in Bengalen en een prominent literair tijdschrift in Calcutta heet de Swastika.
Odinisme/Asatru
Ook in het voor-christelijke asatru geloof komt de swastika, ook wel het zonnewiel genoemd, voor. Het symboliseert kracht, vernieuwing en de alsmaar doordraaiende cyclus van het leven. Het symboliseert ook de dageraad en de manier hoe wij met onze problemen omgaan. Ook in het odinisme wordt het zonnewiel gezien als wijzend naar de vier hoofdrichtingen.
Het odinisme zelf is een geloof dat ouder is dan het christelijk geloof en zoals het woord doet vermoeden is het een geloof dat teruggrijpt op de Scandinavische goden - hoewel de meeste odinisten niet geloven in de goden zelf, maar wel in datgene waar de goden voor staan. Op veel oude rotstekeningen vindt men het zonnewiel in zijn puurste en meest simpele vorm terug.
Abrahamitische religies
De swastika is niet wijdverbreid gebruikt in de Abrahamitische religies (de monotheïstische godsdiensten die Abraham als aartsvader kennen, te weten het jodendom, het christendom en de islam), omdat de Semitische volkeren een heel andere geschiedenis hebben gekend qua religie, cultuur en taalontwikkeling (gesproken zowel als geschreven taal) dan de volkeren van de Indo-Europese groep.
Waar hij wel wordt toegepast heeft de swastika geen expliciete religieuze betekenis en wordt meestal puur decoratief gebruikt of op zijn hoogst als een symbool van geluk. Voorbeelden zijn een swastika in de vloer van de synagoge in Ein Gedi, die werd gebouwd tijdens de Romeinse bezetting van Judea. Sommige christelijke kerken die gebouwd zijn in de romaanse of gotische periode werden versierd met swastika's als voortzetting van Romeinse ontwerpen. Swastika's komen uitgebreid voor in een uit de twaalfde eeuw daterend mozaïek in de St. Sophiakerk in Kiev in Oekraïne. Ze komen ook voor als een zichzelf herhalend ornamenteel motief op een graftombe in de St. Ambrosiusbasiliek in Milaan en als enkel motief op enkele vroeg-christelijke graftombes in de catacomben van Rome. De islamitische "Vrijdag" moskee van Isfahan in Iran en de Taynal moskee in Tripoli in Libanon hebben swastikamotieven.
Falun Gong
Ook de religieuze beweging Falun Gong maakt gebruik van het swastikasymbool. Falun Gong is in China en Noord-Korea verboden.
Indianen
Sommige Indiaanse volken gebruiken ook het hakenkruis als symbool. Het staat nog steeds in de vlag van Kuna Yala, die ook de vlag is van de Kuna-indianen.
Overige betekenissen en gebruiken
De swastika wordt ook wel gezien als symbool van de wentelgang van de vier seizoenen van het ronddraaiend jaar en van de oneindigheid. De swastika is bij de boeddhisten het symbool voor de zon. In het oude China staat de swastika symbool voor de oriëntering naar de vier windstreken en wordt het gebruikt om het getal tienduizend (een aanduiding voor 'oneindig') weer te geven.
De daoyuan in Peking richtte in 1921 de Rode swastika op.
In de wiskunde is het de benaming van een kromme: de swastika-kromme.