Arno Schmidt

Arno Otto Schmidt (Hamburg, 18 januari 1914 – Celle, 3 juni 1979) was een van de belangrijkste naoorlogse auteurs in Duitsland. De combinatie van traditioneel vertellen en avant-gardistische schrijftechnieken bevestigt zijn unieke plaats in de literatuur van de tweede helft van de twintigste eeuw.

Biografie

Voor 1945

In 1928, na de dood van zijn vader, trok de familie Schmidt naar Lauban (Silezië, nu Pools grondgebied). Nadat hij zijn middelbare school had afgewerkt (Abitur) te Görlitz, werd hij bediende in een textielfabriek in Greiffenberg (Silezië). In 1937 huwde Schmidt daar Alice Murawski (* 1916), die aan vele literaire projecten meewerkte. In het jaar 1938 ondernamen ze een reis van een week Londen; dit was langste gezamenlijke reis naar het buitenland van het koppel.

Volgens eigen zeggen begon Schmidt al vanaf het midden van de jaren 30 met literatuurhistorisch onderzoek naar Friedrich de la Motte Fouqué, een dichter uit de romantiek - de schriftelijke uitwerking van dat onderzoek ging bijna volledig verloren in de Tweede Wereldoorlog. Schmidt werd in 1940 in de Wehrmacht (artillerie) ingelijfd; eerst was is in de Elzas gelegerd, vanaf 1942 in Noorwegen. Van daaruit meldde hij zich voor de frontlinie, om een korte vakantie naar zijn thuishaven te krijgen, vanwaaruit hij de vlucht van zijn vrouw naar het westen organiseerde. Na een korte inzet aan het front in Nedersaksen werd hij door het Engels leger krijgsgevangengenomen, en werd in een krijgsgevangenenkamp in Vilvoorde opgesloten (zie het vertelfragment Brüssel).

1945 tot 1958 (Cordingen, Kastel, Darmstadt)

Na de Tweede Wereldoorlog werkte Arno Schmidt eerst als tolk. Zijn eerste publicatie was de vertelling Leviathan (1949). Het echtpaar leefde toen nog in Cordingen (Nedersaksen), maar werd al snel omgekwartierd naar Kastel (Rijnland-Palts).

In het kader van de weer aangevatte Fouqué-studies reisde Schmidt samen met zijn vrouw in 1954 voor enkele dagen via Ahlden naar Oost-Berlijn; obeservaties gemaakt tijdens deze reis vonden hun neerslag in de roman Das steinerne Herz.

Om een veroordeling wegens blasfemie en het verspreiden van ontuchtige publicaties (dat waren beschuldigingen over zijn prozastudie Meerlandschaü met Pocahontas) te ontlopen, verhuisde hij – ondersteund door de Duitse schilder en etser Eberhard Schlotter – van het Kastel naar intellectueel vrijere Darmstadt, waar hij echter niet voor altijd wilde blijven.

1958 tot 1979

Eind november van 1958 verhuisde Schmidt naar het gehucht Bargfeld (Nedersaksen, in de buurt van Celle), waar de dichter tot het einde van zijn leven zou wonen. Slechts sporadisch verliet Schmidt Bargfeld voor eendagsreizen of wegens bezoek aan familie voor enkele dagen; een dergelijke uitzondering was de reis in augustus 1962, toen hij samen met Alice nog eens Oost-Berlijn bezocht.

Na voorbereidingen van vele jaren publiceerde hij in 1970 zijn magnum opus Zettels Traum, dat wegens zijn omvang, grootte (A3) en typografie niet gezet werd - het werd als lijvig en duur facsimile verkocht.

In 1973 kreeg Schmidt de prestigieuze Goethe-Prijs van de Stadt Frankfurt am Main; de dankrede sprak Alice Schmidt - Arno Schmidt zelf wilde Bargfeld niet verlaten.

Arno Schmidt stierf op 3 juni 1979 aan de gevolgen van een hersenbloeding in het ziekenhuis van Celle; het prozawerk Julia, oder die Gemälde bleef onvoltooid.

Andere opmerkingen

Arno Schmidt was na 1945 bevriend met Alfred Andersch, Heinz Jerofski, Wilhelm Michels, Eberhard Schlotter en Hans Wollschläger, later ook met Jan Philipp Reemtsma.

Arno Schmidt vertaalde vele werken uit het Engels – eerst romans in opdracht van enkele uitgeverijen, dan geschriften van Stanislaus Joyce en ten slotte gedichten en proza van Edgar Allan Poe alsook romans van Wilkie Collins, Edward Bulwer-Lytton, William Faulkner en James Fenimore Cooper.

Het werk

Nalatenschap

Het persoonlijke en literaire nalatenschap wordt op enkele uitzonderingen na bewaard in Bargfeld; beide delen van het nalatenschap worden beheerd en verzorgd door de Arno Schmidt Stiftung, die naast het huis van Schmidt, dat open staat voor bezoek, gelegen is.

Werken

Verhalen, romans en andere literaire werken

Dichtergespräche im Elysium, 1940 (handschrift); pas 1984 postuum uitgegeven
Pharos oder von der Macht der Dichter, ca. 1944; in Abend mit Goldrand (1975) opgenomen; postuum in band I,4 van de Bargfelder Ausgabe
Leviathan, Rowohlt 1949 (nl: Leviathan)
- Enthymesis
- Gadir
- Leviathan
Brand's Haide, Rowohlt 1951 (nl: Brand's Heide)
Schwarze Spiegel, Rowohlt 1951 (nl: Zwarte Spiegel)
Die Umsiedler – 2 Prosastudien, Frankfurter Verlagsanstalt 1953
- Die Umsiedler
- Alexander oder was ist Wahrheit
Aus dem Leben eines Fauns, Rowohlt 1953 (nk: Uit het leven van een faun)
Seelandschaft mit Pocahontas, eerst in : Alfred Andersch (ed.): Texte und Zeichen, Band 1, Luchterhand 1955
Das steinerne Herz, Stahlberg 1956
Die Gelehrtenrepublik, Stahlberg 1957
KAFF auch Mare Crisium, Stahlberg 1960
Zettel's Traum, Goverts Krüger Stahlberg 1970
Die Schule der Atheisten, S. Fischer 1972
Abend mit Goldrand, S. Fischer 1975
Julia, oder die Gemälde, Haffmans 1983, romanfragment uit het nalatenschap
Brüssel / Die Feuerstellung, Suhrkamp 2002, verhalende fragmenten uit het nalatenschap
Arno Schmidts Lilienthal 1801, oder Die Astronomen. Fragmente eines nicht geschriebenen Romans. Eine Edition der Arno Schmidt Stiftung, Haffmans Verlag, 1996
...denn 'wallflower' heißt "Goldlack", Drei Dialoge. Eine Edition der Arno Schmidt Stiftung, Haffmans Verlag, 1984

Literatuurhistorische en -theoretische werken

Fouqué und einige seiner Zeitgenossen, Bläschke 1958; 2. gecorrigeerde en aanzienlijk aangevulde uitgave 1960
Sitara und der Weg dorthin – eine Studie über Wesen, Werk & Wirkung Karl Mays, 1963
Vorläufiges zu Zettel's Traum, lp-cassette met 2 langspeelplaten en een facsimile-bijlage, S. Fischer Verlag 1977; een transcriptie van de lezing is aanwezig.

Vertalingen

Hammond Innes: Der weiße Süden, Hamburg (rororo) 1952.
Peter Fleming: Die sechste Kolonne, Hamburg (rororo) april 1953.
Neil Paterson: Ein Mann auf dem Drahtseil, Hamburg (rororo) 1953.
Hans Ruesch: Rennfahrer, Hamburg (rororo) 1955.
Sloan Wilson: Der Mann im grauen Anzug, Hamburg (Wolfgang Krüger Verlag) 1956 (Arno Schmidt wordt niet als vertaler vermeld omdat hij met enkele ingrepen van de uitgeverij niet akkoord ging).
Evan Hunter: Aber wehe dem Einzelnen, Ullstein 1957.
Stanley Ellin: Sanfter Schrecken, Goverts, Stuttgart 1961.
William Faulkner: New Orleans - Skizzen und Erzählungen, Fretz & Wasmuth Verlag, Zürich 1962; New Orleans Sketches, Double Dealer, New Orleans 1925.
James Fenimore Cooper: Conanchet oder Die Beweinte von Wish-Ton-Wish, Goverts, Stuttgart 1962.
Wilkie Collins: Die Frau in Weiß, Goverts, Stuttgart 1965.
Edgar Allan Poe: Werke, 4 Banden, Olten und Freiburg im Breisgau (Walter-Verlag) 1966 (1e band), 1967 (2e band), 1973 (3e band), 1973 (4e band); samen met Hans Wollschläger e.a.
Edward Bulwer-Lytton: Was wird er damit machen? Nachrichten aus dem Leben eines Lords, Stuttgart (Goverts Krüger Stahlberg Verlag) 1971; 1975 ook als paperback.
Edward Bulwer-Lytton: Dein Roman, 1973 (oorspronkelijke titel: My Novel).
James Fenimore Cooper: Bilder aus der amerikanischen Vergangenheit; The Littlepage Manuscripts:
- Satanstoe - Bilder aus der amerikanischen Vergangenheit I, S. Fischer Verlag, Frankfurt am Main 1976; Satanstoe: or, The Littlepage Manuscripts. A Tale of the Colony, Burgess, Stringer & Co., New York 1845.
- Tausendmorgen - Bilder aus der amerikanischen Vergangenheit II, S. Fischer Verlag, Frankfurt am Main 1977; The Chainbearer: or, The Littlepage Manuscripts, Burgess, Stringer & Co., New York 1845.
- Die Roten - Bilder aus der amerikanischen Vergangenheit III, S. Fischer Verlag, Frankfurt am Main 1978; The Redskins: or, Indian and Injin. Being the Conclusion of The Littlepage Manuscripts, Burgess, Stringer & Co., New York 1846.

Lezingen

Arno Schmidt liest. Sämtliche Tonbandaufnahmen 1952–1964, 5 + 1 aanvullende cd, Bargfeld (Arno Schmidt Stiftung)/Frankfurt a.M. (Zweitausendundeins) 1992 + 1993.

Foto's

Ca. 2500 foto's resp. negatieven en diapositieven van Arno Schmidt zijn bewaard gebleven.

Arno Schmidt: Vier mal vier. Fotographien aus Bargfeld, ed. Janos Frecot, Bargfeld 2003.

Uitgaven

Bargfelder Ausgabe (1986ff.), in vier werkgroepen met aanvullende banden (afgekort: BA):
- Werkgroep I: Romane, Erzählungen, Gedichte, Juvenilia
  - 1ste band: Enthymesis, Leviathan, Gadir, Alexander, Brand's Haide, Schwarze Spiegel, Umsiedler, Faun, Pocahontas, Kosmas, 1987
  - 2de band: Das steinerne Herz, Tina, Goethe, Gelehrtenrepublik, 1986
  - 3de band: KAFF auch Mare Crisium, Ländliche Erzählungen, 1987
  - 4de band: Kleinere Erzählungen, Gedichte, Juvenilia, 1988
- Werkgroep II: Dialoge
  - 1ste band: Massenbach, Cooper, Brockes, Fouque, Pape, Schnabel, Europa, Wieland, Meyern, Meisterdiebe, Klopstock, Moritz, 1990
  - 2de band: Joyce, May, Stifter, Krakatau, Herder, Vorspiel, Oppermann, Wezel, Kreisschlösser, Müller, Tieck, Schefer, Dickens, 1990
  - 3de band, Das Zweite Programm, Joyce, May, Frenssen, Stifter, Gutzkow, Lafontaine, Joyce, Collins, Bulwer-Lytton, Spindler, 1991.
- Werkgroep III: Essays und Biographisches
  - 1ste band: Fouqué und einige seiner Zeitgenossen, 1993
  - 2de band: Sitara und der Weg dorthin, 1993
  - 3de band: Essays und Aufsätze 1, 1995
  - 4de band: Essays und Aufsätze 2, 1995
- Werkgroep IV: Das Spätwerk
  - 1ste band: Zettel’s Traum (nog niet verschenen [stand juni 2005])
  - 2de band: Die Schule der Atheisten, 1994
  - 3de band: Abend mit Goldrand, 1993
  - 2de band: Julia, oder die Gemälde, 1992
- Supplemente:
  - 1ste band: Fragmente. Prosa, Dialoge, Essays, Autobiografisches, bewerkt door Susanne Fischer en Bernd Rauschenbach, Bargfeld 2003
  - 2de band, aangekondigd voor 2006, zal interviews, audio- en videoopnamen van Arno Schmidt bevatten.
Die Bargfelder Ausgabe auf CD-ROM, bewerkt door Günter Jürgensmeier (1998); bestaat uit:
- Cd-rom: Arno Schmidt: Werke und Konkordanz
- Günter Jürgensmeier, Handbuch zur CD-ROM »Arno Schmidt: Werke und Konkordanz«. Die Bargfelder Ausgabe, Bargfeld 1998.
Arno-Schmidt-Brief-Edition (1985ff.):
- 1ste band: Der Briefwechsel mit Alfred Andersch
- 2de band: Der Briefwechsel mit Wilhelm Michels
- 3de band: Der Briefwechsel mit Eberhard Schlotter
Dagboeken (2004ff.):
- Alice und Arno Schmidt: Tagebuch aus dem Jahr 1954, Suhrkamp 2004.

Documenten

Ernst Krawehl (ed.): Porträt einer Klasse. Arno Schmidt zum Gedenken, Frankfurt/M.: S. Fischer 1982
Jan Philipp Reemtsma en Bernd Rauschenbach (ed.): »Wu Hi?« Arno Schmidt in Görlitz Lauban Greiffenberg, Zürich: Haffmans 1986
Alice Schmidt: Tagebuch aus dem Jahr 1954. Suhrkamp 2004

Hoorboeken en andere geluidsopnamen

Arno Schmidt: Nachrichten von Büchern und Menschen. Elf originale Radio-Essays, 12 audio-cd's met een boekje van 16 pagina's, 2003 bij cpo; Aufnahmen des Süddeutschen Rundfunks 1955-61.

In het Nederlands

Schmidts werk is niet volledig in het Nederlands vertaald. Jan H. Mysjkin vertaalde onder meer Zwarte spiegels, Brand's Heide, Uit het leven van een faun en Meerlandschap met Pocahontas, alsook enkele kortverhalen in verschillende literaire tijdschriften.

Literatuur

Bibliografie

Karl-Heinz Müther: Bibliographie Arno Schmidt 1949–1991, Bielefeld 1992; tot nog toe zijn 6 aanvullingen verschenen (stand 2003);

Overzichten

Wolfgang Martynkewicz: Arno Schmidt, 1992 (rowohlts monographien 484). ISBN 3499504847
Wolfgang Albrecht: Arno Schmidt. Stuttgart/Weimar 1998
Marius Fränzel: Dies wundersame Gemisch. Eine Einführung in das erzählerische Werk Arno Schmidts, Verlag Ludwig, 2002. ISBN 3933598540
Horst Thomé: Natur und Geschichte im Frühwerk, München 1981: Edition Text + Kritik
Maike Bartl: Ein erloschener Leuchtturm. Bargfeld 2001.
Peter J. Brenner: Melancholische Aufklärung. Literarische Konstruktion als Wirklichkeitskritik im Werk Arno Schmidts. Bargfelder Bote 55-56 (1981). S. 3-22 (Konzentrierte Einführung in die Ästhetik des Spätwerks)

Over speciale thema's geeft de Arno Schmidt Stiftung (Bargfeld) onregelmatig de Hefte zur Forschung uit.

Externe links

Commons heeft mediabestanden op de pagina Arno Schmidt.

Register van Arno Schmidts bibliotheek

Downloadlink: http://www.arno-schmidt-stiftung.de/zettel/archiv/BVZ_2003_09.zip^{[dode link]} (4 MB) – oorspronkelijk in 1991 als boek verschenen (Dieter Gätjens, Die Bibliothek Arno Schmidts. Ein kommentiertes Verzeichnis seiner Bücher), in 2003 als PDF: Neue Ausgabe, herzien en uitgebreid door Günter Jürgensmeier.

»Arno Schmidt Referentiebibliotheek« van de GASL

http://www.gasl.org/refbib – Digitale editie (PDFs) van titels uit Schmidts bibliotheek resp. van titels, die voor Schmidts werk van belang zijn.