Hemer

**Hemer**
Stad in Duitsland
	;
Situering
Deelstaat	Noordrijn-Westfalen
Kreis	Märkischer Kreis
Regierungsbezirk	Arnsberg
Coördinaten	51° 23′ NB, 7° 46′ OL
Algemeen
Oppervlakte	67,66 km²
Inwoners ; (31-12-2020)	33.863 ; (500 inw./km²)
Hoogte	210 m
Burgemeester	Michael Heilmann
Overig
Postcode	58675
Netnummer	02372
Kenteken	MK
Gemeentenr.	05 9 62 016
Website	www.hemer.de
Locatie van Hemer in Märkischer Kreis
Portaal	Duitsland

Hemer is een plaats in Duitsland, het ligt in de Märkischer Kreis in het westen van het Sauerland. Dat is in de deelstaat Noordrijn-Westfalen. De inwoners van Hemer worden in Duitsland Hemeraner genoemd.

Ligging, verkeer, vervoer

Hemer ligt op 210–546 m hoogte in het overgangsgebied tussen het Ruhrgebied (westelijk) en het Sauerland (oostelijk). De gemeente ligt in de dalen van twee beken, die midden in de gemeente samenvloeien tot één beek, die 6 km noordoostwaarts te Menden (Sauerland) in de Hönne uitmondt. De Bundesstraße B7 verbindt beide plaatsen.

De bebouwing van stadsdeel Westig ten westen van het centrum gaat naadloos over in de oostelijke wijken van buurstad Iserlohn, waarvan het centrum ca. 6 km ten westen van dat van Hemer verwijderd is. Ca. 16 km ten noordwesten van Hemer ligt Schwerte. Ca. 22 km noordwaarts (via Iserlohn en de westelijke Ortsteile van Fröndenberg) rijdt men over de Bundesstraße B233 naar Unna.

Vanuit het centrum van Hagen (wat de grootste stad in de directe omgeving is, 22 km ten westen van Hemer) kan men oostwaarts over de Bundesstraße B54 (vierbaans) naar Autobahnkreuz Hagen rijden (afstand 4 km). Vanaf dit knooppunt kan men oostwaarts de A46 nemen, die na 16 km tussen Iserlohn en Hemer, 2 km ten westen van stadsdeel Landhausen, (afrit 49) op Bundesstraße B7 uitloopt. Vanwege bezwaren door de Duitse milieubeweging is het twijfelachtig, of het ontbrekende stuk van de A46, 19 km tot Neheim-Hüsten, nog zal worden aangelegd. Bovendien is aanleg van een nieuwe autosnelweg door de noodzaak van het bouwen van bruggen en tunnels in dit geaccidenteerde terrein, zeer kostbaar.

Openbaar vervoer in Hemer is beperkt tot bussen, nl. de streekbus naar Iserlohn en enige stadsbuslijnen. De enige in de nabijheid gelegen (hemelsbreed 8 km, over de weg echter 13 km noord- en oostwaarts) stopplaats voor treinen is in Lendringsen, gemeente Menden (Sauerland) aan de Hönnetalbahn.

Hoewel er over een voormalige spoorbaan een fietspad naar Iserlohn loopt, is Hemer geen echte fietsstad. Hiervoor zijn twee redenen: a. de grote hoogteverschillen, die het fietsen in Hemer lastig maken; b. het feit, dat de in- en uitvalswegen van de gemeente druk door auto's (ook zware vrachtauto's) worden bereden.

Indeling van de gemeente

De voormalige gemeentes, die nu tot Hemer behoren.

Hemer wordt niet officieel in stadsdelen of Ortsteile ingedeeld. In de praktijk wordt een verdeling in de volgende stadsdelen, wijken, dorpen, buurten en gehuchten toegepast:

Becke, onderverdeeld in:
- Brelen
- Edelburg
- Höcklingsen
- Mesterscheid
- Oese (dit is ook de naam van één van de door Hemer stromende beken)
- Urbecke
Deilinghofen onderverdeeld in:
- Deilinghofen
- Habichtseil
- Hembecke
- Hohenstein
- Langenbruch
- Nieringsen
- Brockhausen, weer onderverdeeld in:
  - Apricke
  - Bäingsen
  - Brockhausen-dorp
  - Hönnetal
  - Klusenstein, met het bekende kasteel aan de Hönne
  - Riemke
Frönsberg onderverdeeld in:
- Beckmerhagen
- Ebberg
- Frönsberg
- Heppingsen
- Heppingserbach
- Hültershagen
- Ispei
- Rohland
- Stephanopel
- Wachmecke
- Winterhof
de eigenlijke plaats Hemer, onderverdeeld in:
- Landhausen, weer onderverdeeld in:
  - Landhausen dorp
  - Stübecken
- Niederhemer, weer onderverdeeld in:
  - Haus Hemer
  - Hemerhardt
  - Niederhemer zelf
- Oberhemer (reeds in 1910 met Niederhemer tot Hemer verenigd)
- Sundwig, weer onderverdeeld in:
  - Dieken
  - Grüntal
  - Sundwig zelf, het stadsgedeelte met de meeste indutstrie
  - Sundwigerbach
  - Wenhagen, met de messingfabriek
- Westig, met bijbehorende buurtschappen:
  - Westigerbach
  - Wiehagen
Ihmert, weer onderverdeeld in:
- Bredenbruch
- Diekgraben
- Elfenfohren
- Im Hasberg
- Holmecke
- Ihmert-dorp
- Ihmerterbach
- Johannistal
- Rottmecke
- Stemmessiepen
- Sülberg
- Tütebelle
- Westendorf
een deel van de gemeente Evingsen, waarvan de rest tot buurgemeente Altena behoort:
- Heide
- Heidermühle
- Hüingsen (niet te verwarren met het vrij grote dorp Hüingsen, dat iets ten NO van Hemer in de gemeente Menden ligt)
- Schwarzpaul
- Stodt
een onbewoond bosperceel dat tot 1975 tot Balve behoorde

Economie

In de stad is, dicht bij het kasteeltje Edelburg, één van de fabrieken van het sanitairconcern Grohe AG gevestigd. Hemer is tevens de officiële vestigingsplaats van dit bedrijf. Grohe heeft, in de firma's AquaConcept GmbH (gevestigd in de voormalige kazerne van Hemer) en Keuco GmbH, twee directe concurrenten binnen dezelfde stad.

In stadsdeel Sundwig is gevestigd Andritz Sundwig, een producente van technische installaties voor raffinaderijen e.d., alsmede een fabriek van messing draad en band, waarvan de geschiedenis teruggaat tot op de 16e-eeuwse productie van ijzerdraad in Hemer. Hemer bezit verder enige bedrijventerreinen met tal van middelgrote en kleine ondernemingen in allerlei branches.

Ook het toerisme is, gezien de bezienswaardigheden in stad en omgeving, niet onbelangrijk.

Veel Hemeraners zijn voor winkelen e.d. aangewezen op buurstad Iserlohn. Wel zijn in Hemer veel middelbare scholen. Opvallend is, dat de stad naast enige kleine ziekenhuizen een psychiatrische kliniek en een vrij groot, in longziekten gespecialiseerd ziekenhuis rijk is.

Voormalige kazerne

Het stadsbeeld wordt mede bepaald door het grote complex van de voormalige Blücherkazerne. Van 1936 tot 2007 was het Duitse (en tussen 1945 en 1955 ook het voor een klein deel hier gelegerde Britse, Canadese en Belgische) leger met talrijke hier gelegerde pantserdivisies één van de grootste werkgevers van Hemer. In 2007 vertrokken de militairen naar o.a. Augustdorf. De nu leegstaande kazernes werden in 2010 nog, samen met het parkeer- en exercitieterrein, ingepast in de toen gehouden Landesgartenschau Nordrhein-Westfalen. Een gedeelte van de gebouwen dient nu als woon- en onderwijscomplex. In een ander deel werd een bedrijfsverzamelgebouw ondergebracht, speciaal voor bedrijven op het gebied van brand- en rampenbestrijding. In 2013 ging de financier van het geheel failliet. Nu is er o.a. (zie boven) één der sanitairondernemingen van de stad gevestigd.

Metaalbewerking bestaat in Hemer al sinds de 16e eeuw, zoals deze Sundwiger Eisenhütte anno 1742
Luchtfoto van de Grohe-fabriek in Hemer (2015)
Grohe Technology- & Design-Center, Hemer-Edelburg (2005)
Sundwiger Messingwerk
De Blücherkazerne (2006)

Geschiedenis

Uit de prehistorie, en uit de vroege middeleeuwen, zijn in Hemer incidentele sporen van menselijke activiteit bewaard gebleven. Als Hademare werd Hemer in 1072 voor het eerst in een document vermeld.

Hemer is een oude mijnbouw- en industrieplaats in de landstreek Märkischer Kreis. De mijnbouw (ijzererts) begon al in de 10e eeuw. De instorting van oude mijngangen uit de periode 1100-1800 deed het Felsenmeer ontstaan. De metaalindustrie werd begunstigd door de aanwezigheid van snel stromend water; watermolens zoals hamermolens konden zo allerlei werktuigen voor smeden aandrijven. In de 16e eeuw ontstond zo een specialisatie in de productie van ijzerdraad. In de Reformatie gingen in 1567 bijna alle Hemeraners naar het protestantse geloof over. Nog altijd vormen de protestanten een meerderheid onder de christenen in de gemeente. In het begin van de 17e eeuw werd de bevolking van Hemer viermaal door pestepidemieën gedecimeerd. Grote branden teisterden Hemer in 1668 en 1779.

In 1614 viel Hemer door vererving aan het Huis Hohenzollern ten deel, waardoor het, met een korte onderbreking in de Napoleontische tijd, Pruisisch werd en daarna in het Duitse Keizerrijk integreerde. In de 19e eeuw kende Hemer, door de aanwezigheid van helder, snelstromend water met talrijke watermolens, belangrijke papierindustrie. Hemer, met zijn metaalbedrijven, had van de grote crisis van 1929 meer te lijden dan omliggende plaatsen. Het huidige Hemer bestond lange tijd uit een aantal min of meer aaneengegroeide dorpen die in 1910 (verlening stadsrecht eerst in 1936) tot de stad Hemer werden samengevoegd.

In 1934 begonnen de nazi's, van Hemer een garnizoensstad te maken. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werd op het terrein van de deels nog onvoltooide kazerne een Stalag, een krijgsgevangenenkamp, ingericht. Vanaf 1943 verbleven hier vooral Russen, die slecht behandeld werden en zware arbeid moesten verrichten. Meer dan 20.000 van hen kwamen hierdoor om het leven. In april 1945 werd Hemer, met het krijgsgevangenenkamp, zonder strijd aan de Geallieerden overgegeven. De oorlogsschade in Hemer tijdens de Tweede Wereldoorlog is beperkt gebleven. In het dal van de Hönne, in het grensgebied van Hemer en Menden, werd in 1944-1945 veelal door dwangarbeiders, gewerkt aan Schwalbe I, een ondergronds tunnel- en hallensysteem waar zware industrie uit het Ruhrgebied naartoe zou moeten hebben verhuizen. Het in de gemeente Hemer gelegen gedeelte van dit terrein, groeve Emil, is intact gebleven en is nu een politie-trainingscentrum.

Het voormalige krijgsgevangenenkamp werd na de oorlog in gebruik genomen door Britse (tot 1992), Belgische en van 1953 tot 1970 ook Canadese NAVO-militairen. Ook de Bundeswehr richtte de kazernes opnieuw in. De militaire aanwezigheid drukte tot 2007 een sterk stempel op het leven in de stad. De verhouding tussen stedelingen en militairen was in het algemeen zeer goed.

Bezienswaardigheden

Het Felsenmeer (rotsenzee), een bizar, door instorting van oude mijnschachten ontstaan landschap van grote rotsen, waartussen talrijke beukenbomen staan. Het Felsenmeer is te bezichtigen via enige speciaal aangelegde wandelpaden, en bevindt zich aan de zuidoostrand van Hemer.
De Heinrichshöhle, een druipsteengrot waarin een skelet van een holenbeer is te zien: een goed begaanbaar traject in de grot van 340 m lengte is sinds 1904 via rondleidingen te bezichtigen. De ingang van de grot ligt vrij dicht bij het centrum van Hemer.
Hemer ligt in een bosrijk gebied aan de rand van het Sauerland, waar goede wandel-, fiets-, mountainbike- en langlaufskimogelijkheden zijn.
Kasteel Klusenstein (1353) aan de westoever van de Hönne ligt nog juist binnen de gemeentegrenzen van Hemer. Het kasteel is niet geopend voor bezichtiging, maar het ligt in een spectaculair dal met mooie natuur.
Aan het straatje In den Weiden in stadsdeel Sundwig staan enige van de weinige oude vakwerkhuizen van Hemer
De 14e-eeuwse Stephanuskerk in stadsdeel Deilinghofen bevat een gotisch altaarretabel in houtsnijwerk
Het Felsenmeermuseum in de in 1902 gebouwde Villa Grah (streekmuseum, niet specifiek aan het Felsenmeer gewijd)

Belangrijke personen in relatie tot de gemeente

Geboren

Friedrich von Romberg (1729-1819), Duits handelaar in o.a. slaven en textiel, reder
Johann Friedrich Leopold Woeste (* 15 februari 1807 in Niederhemer; † 7 januari 1878 in Iserlohn), Duits taalgeleerde
Wolfgang Becker (1954), Duits filmregisseur
Willibrord Benzler (1853-1921), Duits aartsbisschop van Metz
Hans Prinzhorn (* 8 juni 1886 ; † 14 juni 1933 in München), Duits psychiater en kunsthistoricus, hield zich bezig met de studie van kunstuitingen door mensen met een psychische stoornis
Medjon Hoxha (1999), Kosovaars-Belgisch voetballer

Overleden

Overig

Jobst Edmund van Brabeck (* 11 november 1619 in Letmathe, gem. Iserlohn; † 13 augustus 1702 in Hildesheim), prins-bisschop van Hildesheim, financierde in Hemer en omgeving diverse mijnbouwondernemingen, en bekostigde in de late 17e eeuw de bouw van de St. Petrus-en Pauluskerk in Hemer, naast het door hem enige tijd bewoonde Haus Hemer.
Friedrich Grohe (1904-1983), geboren te Luckenwalde, in 1936 oprichter van Grohe AG te Hemer, evenals zijn echtgenote Ruth ereburger van de stad. Naar hem zijn een plein en een straat in Hemer genoemd.

Sport

De aanwezigheid van veel Canadese militairen, die als vrijetijdsbesteding aan ijshockey deden, leidde na de Tweede Wereldoorlog tot de oprichting in 1959 van een ijshockeyclub in Hemer. Bij gebrek aan een geschikte hal verhuisde deze enige jaren later naar buurstad Iserlohn. Hoewel veel Hemeraners enige naam als ijshockeyer hebben gemaakt, bereikte de club EC Deilinghofen nooit de nationale top. De club is later opgegaan in de Iserlohn Roosters.

Afbeeldingen

Hemer-Deilinghofen, Stephanuskirche
Felsenmeer (Hemer)
Skelet van een holenbeer, gevonden en opgesteld in de Heinrichshöhle
Landschap in het zuiden van de gemeente nabij de Balver Höhe (546 m boven NAP)
Burg Klusenstein (1353) aan de westoever van de Hönne; eigendom van en als woonruimte verpacht door de exploitant van een kalksteengroeve
Alberts watermolen, Hemer-Sundwig (maalt nog wel, niet meer op waterkracht, maar op een elektromotor)
Gezicht op Hemer; op de voorgrond de grote, voormalige kazerne
Russisch-orthodox gedenkkruis op de Duloh-begraafplaats van de krijgsgevangenen
Groeve Emil, in 1944-1945 nazi-werkkamp Schwalbe I, nu trainingscentrum voor speciale politie-eenheden
Centrum met gemeentehuis (links van midden) en zwembad (rechts)
Edelburg (kasteelachtig landhuis, particulier bewoond, niet te bezichtigen)
Haus Hemer, voormalig kasteel, nu deels R.K. kleuterschool, deels R.K. kerkelijk-maatschappelijk centrum
Rooms-katholieke St. Petrus-en Pauluskerk (eind 17e eeuw) in Hemer, naast Haus Hemer
Boerderij in het gehucht Hönnetal aan de Hönne
Het Felsenmeermuseum in de Villa Grah
In 1905 voltooide R.K. Bonifatiuskerk, stadsdeel Sundwig
In den Weiden 2, Sundwig, kleinste vakwerkhuis van Hemer