Klaproos

Klaproos
Bleke klaproos
Taxonomische indeling
Rijk: Plantae (Planten) Stam: Embryophyta (Landplanten) Klasse: Spermatopsida (Zaadplanten) Clade: Bedektzadigen Clade: 'nieuwe' Tweezaadlobbigen Orde: Ranunculales Familie: Papaveraceae (Papaverfamilie)
Geslacht
Papaver L. (1753)
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Klaproos op Wikispecies
Portaal    Biologie

Klaproos of papaver is een geslacht van bloemplanten. Klaprooszaad ontkiemt vaak op plaatsen waar de grond is verstoord, daar staan er soms velden van. Er komen in West-Europa verschillende soorten in het wild voor, die vooral door hun rode kroonbladeren bekend zijn.

Een bekende soort is de slaapbol, Papaver somniferum, waaruit maanzaad en opium wordt gewonnen. Deze soort wordt ook als sierplant gebruikt. De klaproos wordt in sommige streken ook kollenbloem genoemd. Uit de soort Papaver somniferum wordt opium, morfine en heroïne gewonnen. Opium is het ingedroogde witte melksap van deze plant dat een aantal alkaloïden bevat waarvan vooral codeïne en morfine belangrijk zijn. Pijnstillers zoals oxycodon worden er van gemaakt.

De zaden van de klaproos worden vaak gebruikt in bepaalde, voornamelijk zoete gerechten zoals de traditionele Poolse Makowiec-cake. Het zaad van de slaapbol wordt onder de naam maanzaad op broodjes gebruikt. Het sap van de klaproos werd vroeger als heksenkruid gebruikt en om er Edammer kaas mee te kleuren.

Symboliek

Zie Remembrance poppy voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Er stonden op de slagvelden in Vlaanderen tijdens de Eerste Wereldoorlog hele velden klaprozen in bloei, zoals John McCrae het in zijn gedicht In Flanders Fields heeft beschreven. Klaprozen zijn daardoor in het Verenigd Koninkrijk en andere landen van het Gemenebest van Naties het symbool van de Eerste Wereldoorlog geworden. Op Remembrance Day, de dodenherdenking van het Gemenebest, worden bij de cenotaaf op Whitehall door de vorst en hoogwaardigheidsbekleders klaprooskransen gelegd, maar geen echte, omdat de bloemblaadjes zeer snel uitvallen.

De klaproos is in de iconografie is het attribuut van Hypnos, de Griekse god van de slaap.

Taxonomie

Het geslacht Papaver kent wereldwijd ongeveer zestig soorten. De in Nederland en België in het wild voorkomende soorten zijn:

• bastaardklaproos, Papaver hybridum
• bleke klaproos, Papaver dubium
• grote klaproos, Papaver rhoeas
• ruige klaproos, Papaver argemone
• slaapbol, Papaver somniferum

De papaver die in Nederland groeit, komt vooral voor op droge zanderige grond die kort geleden omgewoeld is, zoals op spoordijken of op opgespoten zandvlaktes. De zaden van de klaproos behouden onder de grond erg lang hun kiemkracht en ontkiemen als ze, soms na jaren, weer aan de oppervlakte komen. De klaproos is dan ook een echte pioniersoort. Klaproos heeft geen nectarklieren, maar levert hoogwaardig stuifmeel voor bijvoorbeeld de honingbijen.

Andere soorten zijn onder andere:

• Papaver alpinum
• Papaver bracteatum
• Papaver californicum
• Papaver dahlianum
• Papaver nudicaule
• Papaver orientale, oosterse klaproos
• Papaver rupifragum, donzige klaproos
• Papaver radicatum
• Papaver umbonatum

Determinatie

De volgende tabel geeft de belangrijkste kenmerken om de in België en Nederland voorkomende papaversoorten te onderscheiden:

soort	beharing van bloemstengel	bloem	bloeiperiode	stempelschijf	doosvrucht	bladen	foto
bastaardklaproos	behaard	kroonbladen niet overlappend	maart-mei			met weinig zachte haren bezet, niet stengelomvattend
bleke klaproos	aangedrukt behaard	bleek rood, soms donkerrood, soms aan de voet zwart gevlekt.	mei-augustus	4-6 stralen groen/bruin	knotsvormig, meer dan 2x zo lang als breed	zonder eindlob, niet stengelomvattend
grote klaproos	afstaand of aangedrukt behaard	donkerrood, soms roze, soms wit, aan de voet met zwarte vlek	mei-juli	6-13 stralen zwart/paars	bolvormig	gezaagde, weinig gedeelde eindlob, niet stengelomvattend
ruige klaproos	behaard	donkerrood, aan de voet soms geel	mei-juli	5-9 stralen	heeft enkele gekromde stijve haren	dubbel veerdelig, niet stengelomvattend
slaapbol	kaal	wit, lila, paars, aan de voet zwart, soms rood	juni-augustus	opstaande rand	bol- eivormig	dubbel veerkartig / veerlobbig, blauwgroen, stengelomvattend

Bloemdiagram

Afbeeldingen

• 

  slaapbollen op de achtergrond
  Kew Gardens, 13 juni 2004

• 

  meeldraden en stempelschijf met stempels van slaapbol

• 

  Papaver somniferum, slaapbol

• 

  zaaddoos en het melksap van Papaver somniferum laat men indrogen voor de aanmaak van opium

• 

  klaprozen in de Vaucluse

• 

  onrijpe papaverbol van grote purperrode bloem

• 

  zaaddoos met aan de bovenkant geopende poren

• 

  grote Klaproos met een witte bloem

• 

  grote klaproos, wit

• 

  ANZAC klaprozen

Websites

• Sorting Papaver names

Mediabestanden

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Poppy op Wikimedia Commons.

Voetnoten