Klaproos
| Klaproos | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||
| Bleke klaproos | |||||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Geslacht | |||||||||||||||
| Papaver L. (1753) | |||||||||||||||
Afbeeldingen op  Wikimedia Commons
| |||||||||||||||
Klaproos op  Wikispecies
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Klaproos of papaver (Papaver) is een geslacht van bloeiende planten. Een bekende soort is de slaapbol (Papaver somniferum), waaruit maanzaad en opium gewonnen wordt. Deze soort wordt ook als sierplant gebruikt.
De klaproos wordt in sommige streken ook kollenbloem (toverkol of kol = heks) genoemd.[1]
Taxonomie[bewerken | brontekst bewerken]
Het geslacht Papaver kent wereldwijd ongeveer zestig soorten. De in Nederland en België in het wild voorkomende soorten zijn:
- Bastaardklaproos (Papaver hybridum)
- Bleke klaproos (Papaver dubium)
- Grote klaproos (Papaver rhoeas)
- Ruige klaproos (Papaver argemone)
- Slaapbol (Papaver somniferum)
De papaver die in Nederland groeit, komt vooral voor op droge zanderige grond die kort geleden omgewoeld is, zoals op spoordijken of op opgespoten zandvlaktes. De zaden van de klaproos behouden onder de grond erg lang hun kiemkracht en ontkiemen als ze, soms na jaren, weer aan de oppervlakte komen. De klaproos is dan ook een echte pioniersplant. Klaproos heeft geen nectarklieren, maar levert hoogwaardig stuifmeel voor bijvoorbeeld de honingbijen.
Andere soorten zijn onder andere:
- Papaver alpinum
- Papaver bracteatum
- Papaver californicum
- Papaver dahlianum
- Papaver nudicaule
- Papaver orientale
- Papaver rupifragum
- Papaver radicatum
- Papaver umbonatum
Determinatie[bewerken | brontekst bewerken]
De volgende tabel geeft de belangrijkste kenmerken om de in België en Nederland voorkomende papaversoorten te onderscheiden:
| soort | beharing van bloemstengel |
bloem | bloeiperiode | stempelschijf | doosvrucht | bladen | foto |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bastaardklaproos | behaard | kroonbladen niet overlappend | maart-mei | met weinig zachte haren bezet, niet stengelomvattend | .jpg)
| ||
| Bleke klaproos | aangedrukt behaard | bleek rood, soms donkerrood, soms aan de voet zwart gevlekt. | mei-augustus | 4-6 stralen groen/bruin | knotsvormig, meer dan 2x zo lang als breed | zonder eindlob, niet stengelomvattend |
|
| Grote klaproos | afstaand of aangedrukt behaard | donkerrood, soms roze, soms wit, aan de voet met zwarte vlek | mei-juli | 6-13 stralen zwart/paars | bolvormig | gezaagde, weinig gedeelde eindlob, niet stengelomvattend | 
|
| Ruige klaproos | behaard | donkerrood, aan de voet soms geel | mei-juli | 5-9 stralen | heeft enkele gekromde stijve haren | dubbel veerdelig, niet stengelomvattend | 
|
| Slaapbol | Kaal | Wit, lila, paars, aan de voet zwart, soms rood | juni-augustus | opstaande rand | bol- eivormig | dubbel veerkartig / veerlobbig, blauwgroen, stengelomvattend | 
|
Bloemdiagram[bewerken | brontekst bewerken]
Opium[bewerken | brontekst bewerken]
Uit de soort Papaver somniferum wordt opium, morfine en heroïne gewonnen. Opium is het ingedroogde witte melksap van deze plant dat een aantal alkaloïden bevat waarvan vooral codeïne en morfine belangrijk zijn.
Symboliek[bewerken | brontekst bewerken]
Klaprooszaad ontkiemt vooral wanneer de grond wordt verstoord. Daarom stonden op de slagvelden in Vlaanderen tijdens de Grote Oorlog hele velden klaprozen uitbundig in bloei, zoals het gedicht In Flanders Fields van John McCrae beschrijft.
Klaprozen zijn daardoor met name in het Verenigd Koninkrijk en andere landen van het Gemenebest van Naties het symbool van de Eerste Wereldoorlog geworden. Op Remembrance Day, de dodenherdenking van het Gemenebest, worden bij de cenotaaf op Whitehall door de vorstin en hoogwaardigheidsbekleders klaprooskransen gelegd, geen echte overigens, omdat de bloemblaadjes zeer snel uitvallen.
In de iconografie is de klaproos het attribuut van Hypnos, de Griekse god van de slaap.[2]
Toepassingen[bewerken | brontekst bewerken]
De zaden van de klaproos worden vaak gebruikt in bepaalde (voornamelijk zoete) gerechten zoals de traditionele Poolse Makowiec-cake. Het zaad van de slaapbol wordt onder de naam maanzaad op broodjes gebruikt.
Het sap van de klaproos werd vroeger gebruikt om Edammer kaas mee te kleuren.[3]
Afbeeldingen[bewerken | brontekst bewerken]
Slaapbollen op de achtergrond (Kew Gardens 13 juni 2004)
Meeldraden en stempelschijf met stempels van slaapbol
Papaver somniferum (slaapbol)
Zaaddoos en het melksap van P. somniferum
laat men indrogen voor de aanmaak van opium
Klaprozen in de Vaucluse
Onrijpe papaverbol van grote purperrode bloem
Zaaddoos met aan de bovenkant geopende poren
Grote Klaproos met een witte bloem
Grote klaproos, wit
ANZAC klaprozen
.jpg)
Trivia[bewerken | brontekst bewerken]
De klaproos wordt gebruikt als heksenkruid.
Externe links[bewerken | brontekst bewerken]
|
|
Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Poppy op Wikimedia Commons. |
Bronnen, noten en/of referenties
|
| Soorten van het geslacht Papaver (Klaproos) |  |
|---|---|
|
... · P. alpinum · P. argemone (Ruige klaproos) · P. bracteatum · P. californicum · P. dahlianum · P. dubium (Bleke klaproos) · P. hybridum (Bastaardklaproos) · P. nudicaule · P. orientale (Reuzenklaproos) · P. radicatum · P. rhoeas (Grote klaproos) · P. rupifragum · P. rupifragum var. atlanticum (Donzige klaproos) · P. somniferum (Slaapbol) · P. umbonatum · ... |