Klaproos

Klaproos
Bleke klaproos
Taxonomische indeling
Rijk: Plantae (Planten) Stam: Embryophyta (Landplanten) Klasse: Spermatopsida (Zaadplanten) Clade: Bedektzadigen Clade: 'nieuwe' Tweezaadlobbigen Orde: Ranunculales Familie: Papaveraceae (Klaproosfamilie)
Geslacht
Papaver L. (1753)
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Klaproos op Wikispecies
Portaal    Biologie

Klaproos of papaver (Papaver) is een geslacht van bloemplanten. Een bekende soort is de slaapbol (Papaver somniferum), waaruit maanzaad en opium gewonnen wordt. Deze soort wordt ook als sierplant gebruikt.

De klaproos wordt in sommige streken ook kollenbloem (toverkol of kol = heks) genoemd.

Taxonomie

Het geslacht Papaver kent wereldwijd ongeveer zestig soorten. De in Nederland en België in het wild voorkomende soorten zijn:

• Bastaardklaproos (Papaver hybridum)
• Bleke klaproos (Papaver dubium)
• Grote klaproos (Papaver rhoeas)
• Ruige klaproos (Papaver argemone)
• Slaapbol (Papaver somniferum)

De papaver die in Nederland groeit, komt vooral voor op droge zanderige grond die kort geleden omgewoeld is, zoals op spoordijken of op opgespoten zandvlaktes. De zaden van de klaproos behouden onder de grond erg lang hun kiemkracht en ontkiemen als ze, soms na jaren, weer aan de oppervlakte komen. De klaproos is dan ook een echte pioniersplant. Klaproos heeft geen nectarklieren, maar levert hoogwaardig stuifmeel voor bijvoorbeeld de honingbijen.

Andere soorten zijn onder andere:

• Papaver alpinum
• Papaver bracteatum
• Papaver californicum
• Papaver dahlianum
• Papaver nudicaule
• Papaver orientale
• Papaver rupifragum
• Papaver radicatum
• Papaver umbonatum

Determinatie

De volgende tabel geeft de belangrijkste kenmerken om de in België en Nederland voorkomende papaversoorten te onderscheiden:

soort	beharing van bloemstengel	bloem	bloeiperiode	stempelschijf	doosvrucht	bladen	foto
Bastaardklaproos	behaard	kroonbladen niet overlappend	maart-mei			met weinig zachte haren bezet, niet stengelomvattend
Bleke klaproos	aangedrukt behaard	bleek rood, soms donkerrood, soms aan de voet zwart gevlekt.	mei-augustus	4-6 stralen groen/bruin	knotsvormig, meer dan 2x zo lang als breed	zonder eindlob, niet stengelomvattend
Grote klaproos	afstaand of aangedrukt behaard	donkerrood, soms roze, soms wit, aan de voet met zwarte vlek	mei-juli	6-13 stralen zwart/paars	bolvormig	gezaagde, weinig gedeelde eindlob, niet stengelomvattend
Ruige klaproos	behaard	donkerrood, aan de voet soms geel	mei-juli	5-9 stralen	heeft enkele gekromde stijve haren	dubbel veerdelig, niet stengelomvattend
Slaapbol	Kaal	Wit, lila, paars, aan de voet zwart, soms rood	juni-augustus	opstaande rand	bol- eivormig	dubbel veerkartig / veerlobbig, blauwgroen, stengelomvattend

Bloemdiagram

• 

Opium

Uit de soort Papaver somniferum wordt opium, morfine en heroïne gewonnen. Opium is het ingedroogde witte melksap van deze plant dat een aantal alkaloïden bevat waarvan vooral codeïne en morfine belangrijk zijn. Ook worden er pijnstillers zoals Oxycodon van gemaakt.

Symboliek

Klaprooszaad ontkiemt vooral wanneer de grond wordt verstoord. Daarom stonden op de slagvelden in Vlaanderen tijdens de Grote Oorlog hele velden klaprozen uitbundig in bloei, zoals het gedicht In Flanders Fields van John McCrae beschrijft.

Klaprozen zijn daardoor met name in het Verenigd Koninkrijk en andere landen van het Gemenebest van Naties het symbool van de Eerste Wereldoorlog geworden. Op Remembrance Day, de dodenherdenking van het Gemenebest, worden bij de cenotaaf op Whitehall door de vorstin en hoogwaardigheidsbekleders klaprooskransen gelegd, geen echte overigens, omdat de bloemblaadjes zeer snel uitvallen.

Zie Remembrance poppy voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

In de iconografie is de klaproos het attribuut van Hypnos, de Griekse god van de slaap.

Toepassingen

De zaden van de klaproos worden vaak gebruikt in bepaalde (voornamelijk zoete) gerechten zoals de traditionele Poolse Makowiec-cake. Het zaad van de slaapbol wordt onder de naam maanzaad op broodjes gebruikt.

Het sap van de klaproos werd vroeger gebruikt om Edammer kaas mee te kleuren.

Afbeeldingen

• 

  Slaapbollen op de achtergrond (Kew Gardens 13 juni 2004)

• 

  Meeldraden en stempelschijf met stempels van slaapbol

• 

  Papaver somniferum (slaapbol)

• 

  Zaaddoos en het melksap van P. somniferum
  laat men indrogen voor de aanmaak van opium

• 

  Klaprozen in de Vaucluse

• 

  Onrijpe papaverbol van grote purperrode bloem

• 

  Zaaddoos met aan de bovenkant geopende poren

• 

  Grote Klaproos met een witte bloem

• 

  Grote klaproos, wit

• 

  ANZAC klaprozen

Trivia

De klaproos wordt gebruikt als heksenkruid.

Externe links

• Naamgeving

Mediabestanden

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Poppy op Wikimedia Commons.

Bronnen, noten en/of referenties