Koepelkerk (Arnhem)
| Koepelkerk (Arnhem) | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Koepelkerk (Arnhem) in 2004
| ||||
| Plaats | Arnhem | |||
| Coördinaten | 51° 59′ NB, 5° 54′ OL | |||
| Gebouwd in | 1837-1838 | |||
| Restauratie(s) | 1976 | |||
| Monumentale status | Rijksmonument | |||
| Monumentnummer | 8331 | |||
| Interieur | ||||
| Zitplaatsen | 650 | |||
| ||||
De Koepelkerk is een monumentale kerk op het Jansplein, in het centrum van Arnhem.
In 1817 werd op die plek de St. Jan, een sterk bouwvallig geworden kerk, afgebroken. De Nederduitsch Hervormde Gemeente kreeg toestemming om een kerk te bouwen om de Sint-Eusebiuskerk te ontlasten. De Koepelkerk werd dan ook in het begin ‘Nieuwe Kerk’ genoemd. Anthony Aytinck van Falkenstein ontwierp de kerk naar het voorbeeld van de Amsterdamse Koepelkerk. In 1837 werd begonnen met de bouw en eind 1838 werd deze voltooid. De kosten van de bouw bedroeg 52.000 gulden en is uitgevoerd door de heren Knoops, Coers en Holland.[1] Op zondag 6 januari 1839 werd de kerk in gebruik genomen. Hendrik Donker Curtius ging voor in de dienst en preekte over de tekst uit Deuteronomium 32:3b[2]
De achthoekige kerk werd onder meer gebruikt door de ‘Gele Rijders’, soldaten van de rijdende artillerie uit de Willemskazerne. In 1961 verkocht de Nederlandse Hervormde Kerk het gebouw aan de Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt). Op 1 mei 2023 is deze gemeente onderdeel geworden van de nieuw gevormde Nederlandse Gereformeerde Kerken. De Koepelkerk is in 1976 grondig gerenoveerd en gerestaureerd. De ruimte tussen de fundering van de kolommen werd 1,5 meter uitgegraven en de vloer van de kerkzaal werd 1,5 meter verhoogd. Zo ontstond onder de kerkzaal een groot souterrain dat als ontmoetingsruimte wordt gebruikt. Ook werd de oorspronkelijke tweede galerij, die in 1944 gesloopt was vanwege oorlogsschade, weer aangebracht en kwamen er in de buitenring beneden kleinere vertrekken die als vergaderruimtes worden gebruikt. In 2012/2013 is de Koepelkerk opnieuw gerestaureerd.
Naberorgel[bewerken | brontekst bewerken]
Het huidige gerestaureerde pijporgel dateert uit 1841/1842 en is van de hand van de Nederlandse orgelbouwer Carl Friedrich August Naber. Het heeft negen registers op het hoofdwerk en zeven op het positief. Het pedaal heeft vier vrije stemmen. De kas is uitgevoerd in late Empirestijl met beelden van koning David en bazuinspelende Engelen.[3]
Het oorspronkelijke mechanisch sleepladen-orgel van Naber had twaalf stemmen verdeeld over twee manualen en een aangehangen pedaal. De speeltafel die zich oorspronkelijk aan de achterzijde bevond is in 1864 naar de rechterzijde verplaatst. In de kas is het bovenwerk als onderpositief en het pedaal op de plek van het bovenwerk geplaatst. De pneumatische pedaallade is elektrisch gemaakt. Al deze aanpassingen zijn hoogstwaarschijnlijk uitgevoerd door de firma Leichel.[4] De ombouw van de dulciaan naar clarinet is uitgevoerd door de firma Maarschalkerweerd, die tevens de Voix Céleste heeft geplaatst.
In 1933 zijn verbeteringen aan het orgel uitgevoerd door de Firma J. de Koff die de klarinet verving door een hobo, het orgel uitbreidde met een sexquialter en de mixtuur wijzigde.
Tijdens de Slag om Arnhem in 1944 heeft de Koepelkerk een voltreffer opgelopen, recht boven het orgel. In 1948 is het orgel provisorisch hersteld door de Utrechtse orgelbouwer Sanders die poogde het orgel terug te brengen in de oorspronkelijke Naber-staat. Tussen 1973 en 1978 zijn restauratiewerkzaamheden uitgevoerd door vrijwilligers waardoor het orgel hersteld is naar wat Naber ermee beoogde. De Dulciaan 8' is nieuw gemaakt naar model van het Naberorgel in de Sint-Joriskerk in Amersfoort. De Flute Travers 8' en de Trompet 8' zijn naar voorbeeld van het Naberorgel in de Hervormde kerk van Warnsveld gemaakt. De Sexquialter van 1933 is gehandhaafd.
In 2008 was het orgel weer aan herstel toe, waarop men Jan Jongepier uit Leeuwarden een uitgebreid rapport heeft laten maken over de staat van het orgel. Het advies was dat het orgel behalve herstel ook verbeteringen behoefde. In 2014 zijn zowel herstel als verbeteringen uitgevoerd door de orgelbouwer Gebr. Van Vulpen uit Utrecht. Het adviseurschap is na het overlijden van Jongepier overgenomen door Theo Jellema. De Sexquialter van het Positief is vervangen door een Nazard 2 2/3 en op het pedaal is een Trompet 8' bijgeplaatst. De toonhoogte is nu a'=440 Hz en de winddruk 67 mm waterkolom. Door de restauratie is de artistieke uitdaging om het orgel te bespelen toegenomen wat de gemeente ondersteunt bij het zingen en het culturele gebruik verhoogt. Er worden regelmatig orgelconcerten gegeven.
Externe link[bewerken | brontekst bewerken]
Bronnen, noten en/of referenties
|