Orinx

Orinx (op verschillende manieren gespeld; ook als Orins, Oriens, Orinckx, Orincx, Orincxs, Orings, Orens, Oreins, Orains, Orenge en tenslotte ook Orange) vormt een eeuwenoud geslacht van molenaars in het Pajottenland, Henegouwen, Oost-Vlaanderen en Waals-Brabant.

Betekenis van de familienaam

Volgens Dr. Jozef Van Overstraeten (1896-1986), erevoorzitter van de Vlaamse Toeristenbond-Vlaamse Automobilistenbond is de meest waarschijnlijke verklaring het Middelnederlandse woord "oorrinc", dit wil zeggen oorring. Dit zou de bijnaam zijn van iemand die een opvallende oorring droeg of die oorringen maakte. Minder kans is er voor een verminking van het Middelnederlandse "horic", dit wil zeggen hoek, namelijk een afgelegen woonplaats van het dorp. Er is een familienaam Hoorickx = Van Hoorick. De x op het einde van de naam is een afstammingsletter: zoon van Orinc. Dr. Frans Debrabandere, secretaris-generaal Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie, houdt het bij de verklaring plaatsnaam "horik of "hoek".^[1]

Schrijfwijzen

Van de naam Orinx bestaan verschillende schrijfwijzen. De oorzaken daarvan zijn:

De lage alfabetiseringsgraad^[2] bij de toenmalige bevolking (weinig mensen konden lezen en nog minder konden schrijven). Algemene leerplicht werd in België pas ingevoerd in 1914.
Het gebruik van dialecten.
Het gebruik van het Frans in een ander landsgedeelte waardoor eenzelfde naam anders wordt uitgesproken waardoor de naam Orinx verbasterde naar Oreins.

Ten gevolge van de inlijving van België in de Franse Republiek (1795) werd hier ook de burgerlijke stand ingevoerd met onder meer geboorteregisters. Voordien bestonden enkel de parochieregisters (doop, huwelijk, begrafenis). Bij de geboorte moesten de borelingen letterlijk getoond worden aan de bestuurders. Daar nog veel mensen ongeletterd waren konden zij hun naam enkel oraal mededelen. Naargelang het geval moest dan de pastoor of de ambtenaar bepalen hoe de naam diende te worden geschreven. De verwarring tussen de verschillende schrijfwijzen gebeurde bij onder anderen Simon Orinx (1757-1820). Op het einde van de 18e eeuw verhuisde Simon van Herfelingen vanuit het zuiden van het Pajottenland, noordwaarts naar Asbeek (Asse). Het eerste kind van Simon werd geregistreerd als Anne-Marie Orinckx (17-04-1797). Hijzelf tekende met een kruisje, zoals gewoonlijk was bij analfabeten. Het tweede kind werd ingeschreven met de naam Antoinette Orix (22-04-1799), en Simon tekende Orinx maar wel in een stuntelig omgekeerd schrift. In 1808 werd - onder het Nederlandse bewind - de naam van Antoinette Orix veranderd in Orinx, dit ingevolge een arrest van de Raad van State (België), die aldus de fout in de spelling van de naam rechtzette.

Het derde kind kreeg de naam Jeanne Orickx (21-06-1801). Simon hield het bij Orinx. Het vierde kind werd Jeanne-Petronelle Orikcx (21-06-1802), maar stierf amper een maand oud. De volgende kinderen Petronille, Jean en Felix kregen de familienaam Orinx. Het laatste werd Jean Alexandre Orincx.

Verspreiding volgens de schrijfwijze

Er zijn verschillende schrijfwijzen die voorkomen in het Belgisch rijksregister gedurende het jaar 2008:^[3]

Schrijfwijze	Totaal	Gemeente (stad) met grootst aantal	Tweede grootst aantal
Orinx	75	Asse	Brussel-hoofdstad
Orins	36	Maarkedal	Kluisbergen
Orincx	1	Asse
Horrix	40	Maasmechelen
Horinckx	21	Brussel-hoofdstad	Assenede
Horicx	14	Opwijk	Merchtem
Horicks	6	Brussel-hoofdstad	Waver
Hoorickx	21	Brussel-hoofdstad	Assenede
Oreins	35	Dour	Waver
Orens	73	Antwerpen	Beringen

In de 18e eeuw waren er in het Henegouwse een aantal personen met de naam Orenge en zelfs Orange. De Orinxs in Brussel-hoofdstad zijn grotendeels ingeweken Pajotten.

Verspreiding van de molens waar een molenaar van de familie actief was

De molenaars waren actief in het Pajottenland, als eigenaar of pachter, voornamelijk in het zuidelijk deel en verspreidden zich van daaruit naar Noord-Pajottenland, Henegouwen, Oost-Vlaanderen en Waals-Brabant. Een vijftigtal molenaars en aanverwante molenaars werden gelokaliseerd op een twintigtal molens.^[4]

(sorteerbaar per kolom)

Pajottenland	Molen	Bestaande/Verdwenen	Periode
Asse	molen van Asbeek (water)	bestaand	1820
Bever	molen van Broek (wind)	verdwenen	1650
Beert (Pepingen)	Kattenholmolen (wind)	verdwenen	1725 - 1771
Beert (Pepingen)	Kattenholmolen		1796 - 1832
Elingen (Pepingen)	Zwarte Molen (wind)	bestaand	1842-1846
Heikruis (Pepingen)	?		ca 1850
Herfelingen (Galmaarden)	molen van Ter Rijst (wind)	verdwenen	1690 -1745
Herfelingen (Galmaarden)	molen van Ter Rijst		einde 19e eeuw
Herfelingen (Galmaarden)	?		ca 1801
Herfelingen (Galmaarden)	?		ca 1810
Herne	Boesmolen (water)	bestaand	ca 1630
Herne	Boesmolen		ca 1635
Herne	Buitenmolen (wind)	verdwenen	1750- 1773
Herne	Breemmolen (wind)	verdwenen	1862- 1872
Herne	Moleken Teveel (wind)	verdwenen	ca 1834
Herne	?		ca 1805
Herne	?		1840
Herne	?		1845
Herne	Hernemolen (water)	bestaand	ca 1834
Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw)	molen van Oudenaken (wind)	verdwenen	ca 1800
Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw)	molen van Oudenaken		1801
Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw)	molen van Oudenaken		1803 -1883
Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw)	molen van Oudenaken		1841 -1908
Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw)	molen van Oudenaken		1842
Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw)	?		1756-1828
Pepingen	molen van Beringen (water)	verdwenen	1843
Sint-Pieters-Kapelle (Herne)	Oude Molen ((wind)	verdwenen	17e en 18e eeuw
Sint-Pieters-Leeuw	Molen van Rukkelingen (wind)	verdwenen	<1834
Tollembeek (Galmaarden))	Heroutmolen (wind)	verdwenen	<1829
Tollembeek (Galmaarden)	Molen van Heetvelde (wind)^[5]	verdwenen	1728 -1804
Tollembeek (Galmaarden)	?		1718
Tollembeek (Galmaarden)	?		ca 1700
Tollembeek (Galmaarden)	?		1722

	Molen	Bestaande/Verdwenen	Periode
Neigem	Neigemmolen	bestaand	1711
Schorisse (Maarkedal)	Rizoimolen, Bos Ter Rijst (wind)	verdwenen	Jan-Baptist Orins^[6] °1794 (Twee-Akren) †1871
Schorisse (Maarkedal)	Rizoimolen, Bos Ter Rijst		1857
Schorisse (Maarkedal)	Rizoimolen, Bos Ter Rijst		1857-1908
Schorisse (Maarkedal)	Rizoimolen, Bos Ter Rijst		1873 -1946
Schorisse (Maarkedal)	Rizoimolen, Bos Ter Rijst		1944
Schorisse (Maarkedal)	Rizoimolen, Bos Ter Rijst		1975-1980
Sint-Lievens-Esse (Herzele)	Biezelenbergmolen (wind)^[7]	verdwenen	1824
Sint-Lievens-Esse (Herzele)	Biezelenbergmolen		1855
Sint-Lievens-Esse (Herzele)	Biezelenbergmolen		1833-1873
Sint-Maria-Horebeke (Horebeke)	Plankeveldmolen (wind)	bestaand	1869
Viane (Geraardsbergen)	Mertensmolen (water)	bestaand	1810
Viane (Geraardsbergen)	Molen op de Kasteelberg (wind)	verdwenen	1810

	Molen	Bestaande/Verdwenen	Periode
Bassilly (Silly)	Moulin du Chêne St.Christophe (wind)	verdwenen	1635-1654
Edingen	?		ca 1680
Edingen	?		ca 1750
Gibecq (Ath)	Molen van Gibecq (wind)	verdwenen	ca 1818
Hove (Hoves) (Opzullik) (Silly)	moulin de Hoves (wind)	verdwenen	ca 1674
Lessines)	moulin à eau (water)		1770
Silly	Moulin du Prince (wind)	verdwenen	1658
Twee-Akren (Lessen) en Gibecq (Ath)	?		1794-1855

	Molen	Bestaande/Verdwenen	Periode
Monstreux (Nijvel)(Nivelles)	Moulin de Monstreux (water)	verdwenen	1778

Molen van Asbeek, Asse. Simon Orinx (1757-1820) was hier molenaar. Hij is de voorvader van de huidige Orinx in Asse.
De Zwarte molen en het voormalig molenhuis, Elingen.
Boesmolen, Herne.
St.Waltrudis- of Hernemolen, Herne.
Molen van Plankenveld, Sint-Maria-Horebeke.
Heetveldemolen, Tollembeek.
Mertensmolen in Viane.

Aanverwante molenaars

Molenaars leerden doorgaans het vak van vader op zoon. Wel was iedere molenaar niet in de mogelijkheid om al zijn zonen werk te geven. Andere molenaars waren dan bereid om ze aan te werven vermits ze toch een minimale kennis hadden van het vak, waarbij ze gelegenheid hadden om kennis te maken met de dochters. Het gevolg hiervan was dat er nogal wat huwelijken afgesloten werden tussen molenaarsfamilies. Een opmerkelijk voorbeeld gebeurde in de 18e eeuw tussen de molenaars Orinx en de eveneens prominente molenaars Van Lierde. In 1711 huwde Jacobus Orins, molenaar te Neigem met Elisabeth Van Lierde, hun dochter Catharina Orins huwt in 1754 met Michiel Van Lierde eerst molenaar van de molen van Terhagen in Gooik en later van de molen van Opalfene in Ternat.
Hieronder een lijstje van molenaars die verwant waren met de familie Orinx-Orins.

Naam	molen	gemeente	verwantschap	met	jaar

C. Mahie	Koereitmolen (wind)(verdwenen)	Asse (Koereit,94)	oom	Ludo Orincx	1890
A. Van Overstraeten	?	Asse	echtgenoot	Johanna Orins	1892
H. Van Horenbeeck^[8]	? 4e sectie 97	Asse	echtgenoot	Antonia Orinx^[9]	1828
N. Walraevens	Kattenholmolen (wind)	Beert	schoonvader	J.B.Orincx	<1768
J.B. Nerinckx^[10]	Kattenholmolen	Beert	echtgenoot	Catharina Orins	1833
G. Van Overstraeten		Elingen	schoonvader	Joanna Orins	1860
M. Van Lierde	Watermolen van Terhagen	Gooik	echtgenoot	Catharina Oriens	1754
M. Thiels	Buitenmolen (wind)	Herne	echtgenoot	Orins	1846
J.B.Van Lierde	Tombergmolen (wind)	Kester	schoonvader	Adolphe Orins	1773-1835
J.F. Van Ingelgem	?	Mazenzele (Opwijk)	schoonvader	Eugenius L. Orincx	1880
C. Van Cutsem	Molen van Rukkelingen (wind)	St.Pieters-Leeuw	echtgenoot	Catharina Orins	1825-1849
A. Vincart	Molen van Rukkelingen	St.Pieters-Leeuw	echtgenoot	Maria Orins	1853
P. Mangelschots	Molen van Rukkelingen	St.Pieters-Leeuw	stiefvader	Maria Orins	1838
D. Van Lierde		St.Pieters-Leeuw	schoonbroer	Maria Orins	1853
J. Van Dalem^[11]	Koutermolen (wind)^[12]	Schepdaal	echtgenoot	Maria Orins	1808
J. De Vroede^[13]	?	Tollembeek	schoonvader	Arnold Orins	ca 1680

Naam	molen	gemeente	verwantschap	met	jaar

F. Van Lierde	?	Denderwindeke	schoonvader	J.B. Orinx	† 1747
J. De Bilde	Rizoimolen (wind)	Schorisse	schoonbroer	J.B. Orins	1847-1856
E. De Bilde	Rizoimolen	Schorisse	schoonbroer	J.B. Orins	1847-1856

Naam	molen	gemeente	verwantschap	met	jaar

J.F. Wyvekens	Molens van Arenberg (water)^[14]	Rebecq-Rognon (Rebecq)	zoon	A.M.Orins	1692-1773

De watermolen van Terhagen, Gooik.
Kleine molen van Arenberg, Rebecq.
Grote molen van Arenberg, Rebecq. (noteer de duiven op de schoepen).

Bronnen

O.W. BOOMSTRA. De waardij van een vroege opleiding (1993), Verloren Hilversum,p. 464, p.23 geraadpleegd 17/8/2019
Fr. DEBRABANDERE, Verklarend woordenboek van de familienamen in België en Noord-Frankrijk (1993). Gemeentekrediet
R. DE WOLF, Molenaars Orinx-Orins, Pajottenland.be: poort tot het Pajottenland
(fr) HYNDERICK DE THEULEGOET, Monographie Du Cheval de Trait Belge (Classic Reprint), 1911, (reprint), Forgotten Books, 2018, 188s, ISBN 978-02-822481-6-1
H. HOLEMANS, Kadastergegevens: 1835-1985 Brabantse wind- en watermolens(1991). Ons Molenheem
J. OCKELEY, De gedwongen lening van het jaar IV in de kantonnale municipaliteit Asse in Eigen schoon en De Brabander, 1983 (deel 3). p.531-577.
J. PEREMANS, De familie Orins te Tollembeek, in Het Oude Land van Edingen en Omliggende, 1992, 20 - 4.
J. PEREMANS, Genealogische schetsen uit onze streek (De familie Orins), in Het Oude Land van Edingen en Omliggende, 2000, april-mei-juni, p. 137.
H. TEMPERMAN, Le moulin à vent de Hoves et ses meuniers (1200-1903), in Annales du Cercle archéologique d'Enghien, 1976-'78 (deel 18). p. 317-332.
B. ROOBAERT, De molenaarsfamilie Orins, in Het Oude Land van Edingen en Omliggende, 1992, 20 - 2.
Gemeentelijk archief Asse
Belgisch Rijksarchief: zoeken-naar-personen
Verspreiding van familienamen in België
Geneanet: zoek uw voorouders
Forebears: zoek naar miljoenen namen en plaatsen
Lijst van molens en molenaars Orinx
De nog bestaande molens in het Belgisch molenbestand
De verdwenen molens in het Belgisch molenbestand
Lijst van windmolens in Henegouwen
Lijst van windmolens in Oost-Vlaanderen
Lijst van windmolens in Vlaams-Brabant
Lijst van windmolens in Waals-Brabant
Lijst van watermolens

Voetnoten

↑ In de parochieregisters van Sint-Bavo (Zellik) werd er in 1635 melding gemaakt van het gehucht "de Oerinck". Tegenwoordig is daar het cultuurcentrum "Den Hoorinck" gevestigd. (Algemeen Rijksarchief. Kerkregisters van de provincie Brabant. Parochieregisters Zellik (Sint-Bavo))
↑ O.W. Boomstra o.c. in 1778 konden in België 39% van de mannen en 63% van de vrouwen de doopboeken niet ondertekenen.
↑ familienaam.be
↑ zie externe link "Lijst van molens en molenaars Orinx"
↑ Ook molen Durant genoemd. Volgens de kadastrale legger van Tollembeek opgemaakt door J.M.Gerard in het jaar X(1801-1802) was Judo Orinx, molenaar op de windmolen (afgebroken) die eigendom was van de wed. H.Herpigny. De windmolen zou gestaan hebben op de Molenveldbaan.
↑ Jan-Baptist was de kleinzoon van Judo Orins uit Tollembeek en was in 1824 de eigenaar van de Biezelenbergmolen in Sint-Lievens-Esse. Bij zijn overlijden verbleef hij in Bos Ter Rijst en mag dus beschouwd worden als de stamvader van de familie Orins in Schorisse.
↑ ook Koperenmolen genoemd
↑ Eveneens schoonzoon van Simon Orinx
↑ dochter van Simon Orinx
↑ Was ook burgemeester van Beert
↑ Van Dalem Joannes Josephus was als lid van de kerkraad nauw betrokken bij de bouw van de nieuwe parochiekerk van Schepdaal van 1849 tot 1853. Hij was ook burgemeester van Schepdaal van 1859 tot 1860 ('d'reepput-Schepdaal)
↑ De Koutermolen, d'reepput-Schepdaal [1]
↑ Was in Tollembeek de vierde schepen van het geslacht De Vroede (1676-1684)
↑ J.F. Wijvekens was eigenaar van de twee watermolens op de Zenne

[1] In de parochieregisters van Sint-Bavo (Zellik) werd er in 1635 melding gemaakt van het gehucht "de Oerinck". Tegenwoordig is daar het cultuurcentrum "Den Hoorinck" gevestigd. (Algemeen Rijksarchief. Kerkregisters van de provincie Brabant. Parochieregisters Zellik (Sint-Bavo))

[2] O.W. Boomstra o.c. in 1778 konden in België 39% van de mannen en 63% van de vrouwen de doopboeken niet ondertekenen.

[3] .be

[4] zie externe link "Lijst van molens en molenaars Orinx"

[5] Ook molen Durant genoemd. Volgens de kadastrale legger van Tollembeek opgemaakt door J.M.Gerard in het jaar X(1801-1802) was Judo Orinx, molenaar op de windmolen (afgebroken) die eigendom was van de wed. H.Herpigny. De windmolen zou gestaan hebben op de Molenveldbaan.

[6] Jan-Baptist was de kleinzoon van Judo Orins uit Tollembeek en was in 1824 de eigenaar van de Biezelenbergmolen in Sint-Lievens-Esse. Bij zijn overlijden verbleef hij in Bos Ter Rijst en mag dus beschouwd worden als de stamvader van de familie Orins in Schorisse.

[7] Koperenmolen genoemd

[8] Eveneens schoonzoon van Simon Orinx

[9] ter van Simon Orinx

[10] Was ook burgemeester van Beert

[11] Van Dalem Joannes Josephus was als lid van de kerkraad nauw betrokken bij de bouw van de nieuwe parochiekerk van Schepdaal van 1849 tot 1853. Hij was ook burgemeester van Schepdaal van 1859 tot 1860 ('d'reepput-Schepdaal)

[12] De Koutermolen, d'reepput-Schepdaal [1]

[13] Was in Tollembeek de vierde schepen van het geslacht De Vroede (1676-1684)

[14] J.F. Wijvekens was eigenaar van de twee watermolens op de Zenne

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]