Panorama (schilderij)
Het panorama (Grieks: παν (pan) = alles, ὁραμα (horama) = schouwspel) in de schilderkunst is een voorstelling van een landschap, zeegezicht of historisch tafereel, aangebracht op een cirkelvormig gespannen doek van ruime afmetingen. De toeschouwer bevindt zich in het midden van de voorstelling en door middel van aangepaste belichting, subtiele geluidseffecten en decoronderdelen ondergaat hij een illusie van realiteit. Panorama's waren voornamelijk populair in de negentiende eeuw. In deze perioden werden er ook specifieke gebouwen voor ontworpen.
Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]
In het oude China werden panorama's op boekrollen geschilderd, vaak als routepanorama (bv. Langs de rivier tijdens het Qingmingfestival). Het eerst volronde panorama is Zelandiae Descriptio van Anton van den Wyngaerde (1548-49).
Panoramaschilderingen werden populair in de eerste helft van de 19e eeuw, hoewel het eerste voorbeeld ervan werd gerealiseerd rond 1790 in Edinburgh (Schotland). Robert Barker bedacht de term panorama voor zijn schilderijen van Edinburgh (1792) die hij op een cilindervormig oppervlak tentoonstelde in Londen als "The Panorama". Een jaar later, in 1793, verhuisde Barker zijn panorama's naar het eerste speciaal hiervoor ontworpen gebouw op Leicester Square in Londen: de Rodunda. Vanaf 1793 zou Barker er verschillende panorama's tentoonstellen. Met een lage toegangsprijs en hoge bezoekersaantallen maakte Barker hiermee een fortuin. Zijn schilderij Londen vanop het dak van de Albion Mills was eveneens het eerste panoramaschilderij dat (in 1795) in de Verenigde Staten werd tentoongesteld.
Het succes van Barker spoorde ook anderen aan om dergelijke panorama's te maken, hetzij rondreizend, hetzij in permanente gebouwen.
Het schilderen van een panorama stelde de schilders voor problemen met het perspectief. Om dat op te lossen werden soms glazen cilindervormige constructies gebouwd waarin de kunstenaars de omgeving als het ware ‘overtrokken’, waarna de voorstelling op grote rollen papier kon worden overgebracht.
Door hun succes trokken panoramaschilderingen in de jaren 1870 de aandacht van investeerders en speculanten. Tientallen bedrijven werden opgericht en vaak op de beurs genoteerd. De Europese markt werd voor een groot deel bediend vanuit België, door twee concurrerende groepen (de broers Victor en Louis Jourdain en de groep Duwez-Marlier). Ze kozen thema's die zouden aanslaan bij het patriottische publiek, vaak veldslagen waarin het doelland de overwinning had behaald.
Van de panorama’s die ooit vele kijkers trokken, zijn er slechts enkele bewaard gebleven, waaronder het befaamde Panorama Mesdag (1881), dat nog altijd te zien is op dezelfde plek waar het voor het eerst werd tentoongesteld in Den Haag. In België bevindt zich het Panorama van de Slag bij Waterloo, vervaardigd door Louis Dumoulin in 1912. Andere panorama’s bevinden zich in Luzern en Moskou (verbeelding van de Slag bij Borodino in 1812).
Met de komst van fotografie, film en televisie verdween het panoramaschilderij uit de belangstelling. De techniek kreeg echter nieuwe impulsen met het ontstaan van technische hulpmiddelen die het vervaardigen van panoramabeelden via panoramafotografie binnen ieders bereik brengen.
Nederland[bewerken | brontekst bewerken]
Een tijdelijk panorama in Amsterdam 'De slag bij Algiers' trok in 1826 bijna 54 duizend bezoekers. Met toegangsprijzen tussen de 50 cent en 1 gulden was het een lucratieve onderneming. In Amsterdam werd in 1880 het Panoramagebouw geopend aan de Plantage Middenlaan. In dezelfde periode kwam ook naar voren dat een deel van het publiek reeds bekend was met panorama's; het nieuwe was er af. Al tien jaar na opening kwam het Amsterdamse panoramagebouw in financiële moeilijkheden.
In 1881 opende aan het Haagse Bezuidenhout het Panorama Wouters met het schilderij Panorama van Caïro als eerste in Den Haag. Het was niet nieuw en had eerder dienst gedaan in Parijs en Brussel. Het Panorama Mesdag diende volgens sommigen[1] als speculatieobject en dat in een periode dat het hoogtepunt van panorama's reeds bereikt werd. Hoewel de bezoekersaantallen tamelijk behoudend werden ingezet (30.000) ging de eerste onderneming zoals hieronder staat, reeds spoedig failliet.[2]
Lijst van panorama's[bewerken | brontekst bewerken]
Onder meer:
Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]
Externe links[bewerken | brontekst bewerken]
Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]
- Stephan Öttermann, Das Panorama, Die Geschichte eines Massenmediums, Frankfurt, 1980
- Emmanuelle Michaux, Du panorama pictural au cinéma circulaire. Origines et histoire d'un autre cinéma, 1785-1998, Parijs, 1999
- Bernard Comment, The Panorama, 2002, ISBN 9781861891235
- Jacky Marchal, Les Panoramas, Namen, Les Amis de la Citadelle de Namur, 2005
| Bronnen, noten en/of referenties |