Portaal:Latijn/Uitgelicht

ga naar maand
januari - februari - maart - april - mei - juni - juli - augustus - september - oktober - november - december

Maand	het uitgelicht artikel	onderwerp
januari	Lorem ipsum (afgekort: lipsum) is de benaming van een tekst die vaak door drukkers, zetters, grafisch ontwerpers en dergelijken gebruikt wordt om te kijken hoe een tekst of lettertype eruit ziet, bijvoorbeeld in letterproeven, op een webpagina of op een kaft van een boek.	Lorem ipsum
februari	Latino sine Flexione (Latijn zonder verbuigingen) is een internationale hulptaal, die in de jaren 1903-1904 door de Italiaanse wiskundige Giuseppe Peano (1858-1932) werd vervaardigd. Zoals de naam doet vermoeden is het een vereenvoudigde vorm van het Latijn, waarbij de woordenschat onveranderd wordt overnomen maar het gecompliceerde systeem van verbuigingen en vervoegingen achterwege blijft.	Latino sine Flexione
maart	Het Kerklatijn of ecclesiaal Latijn is het Latijn zoals dat wordt gebruikt in gezangen, gebeden en documenten van de Katholieke Kerk. Alhoewel de uitspraak ervan licht verschilt van die van het klassiek Latijn, is het Kerklatijn geen andere taal of dialect (zoals het vulgair Latijn). Het is enkel de taal die wordt gebruikt voor kerkelijke doeleinden.	Kerklatijn
april	Reductio ad absurdum, Latijn, letterlijk: reduceren tot in het absurde, gangbaar: bewijs uit het ongerijmde, ook indirect bewijs genoemd, is een bewijsmethode in de logica en de wiskunde. Deze bewijsmethode wordt bijvoorbeeld toegepast wanneer een direct bewijs niet mogelijk is. De geldigheid van de methode berust op het axioma dat een stelling alleen waar of onwaar kan zijn: tertium non datur, dat wil zeggen: er is geen derde mogelijkheid. De werkwijze is als volgt: men neemt aan dat de stelling niet waar is, en laat zien dat die aanname tot een tegenspraak of een onware bewering leidt. Dit is in de klassieke logica voldoende om te bewijzen dat de stelling waar is, maar in de wiskundefilosofische school van het intuïtionisme wordt een dergelijk bewijs niet geaccepteerd. Reductio ad absurdum wordt vaak gebruikt om te bewijzen dat er geen getallen of andere objecten met een bepaalde eigenschap bestaan: men neemt aan dat een dergelijk object wel bestaat en leidt daaruit een onwaarheid af. Voorbeelden Bewijs, dat er oneindig veel priemgetallen zijn Diagonaalbewijs van Cantor Bewijs dat wortel 2 irrationaal is	Reductio ad absurdum
mei	Pseudo-Latijn is een woord dat of zin die gevormd is naar de analogie van Latijnse woorden. De meeste taxonomische benamingen zijn ontstaan lang nadat het Latijn als taal van de wetenschap in gebruik was. Benamingen in de taxonomie zoals Homo sapiens voor onze eigen soort vallen onder de noemer Pseudo-Latijn. Meestal wordt wel de stam van een woord min of meer correct gebruikt maar is de juiste vervoeging een toevalsproces. Veel uitdrukkingen zijn hoewel formeel onjuist al eeuwen gangbaar Niet zelden is ook het Grieks als bron aan te wijzen voor de herkomst van begrippen in Pseudo-Latijn. Begrippen in het Latijn (of daarop lijkend) die worden gebruikt door artsen en apothekers zijn een voorbeeld van Psuedo-Latijn. Zij worden wel potjeslatijn genoemd. In letterproeven wordt wel een Pseudo-Latijnse zin aangetroffen die begint met Lorem Ipsum. Pseudo-Latijn wordt ook wel als grapje gebruikt, soms zelfs op gebouwen. In Amsterdam is aan het Kleine Gartmanplantsoen het volgende devies in gouden letters op een gevel te lezen: "Homo sapiens non urinat in ventum" - een verstandig mens pist niet tegen de wind in. Een ander voorbeeld is de zin: Antonius Dominicus ad liveras pergis assure augurquis. Hyphrat seva sogus tosavus. Lapdatum ocus. De 'vertaling' luidt: Antonius Dominicus at liever asperges als (dan!) zure augurkjes. Hij vrat ze van 's ochtends tot 's avonds. Lap dat 'm ook 's. Zie ook: Potjeslatijn	Pseudo-Latijn
juni	Itinerarium Antonini (volledige naam Itinerarium provinciarum Antonini Augusti) is een Romeinse reisgids uit de 3e eeuw n. Chr., die bijgewerkt is tot het eind van de 4e eeuw. In 17 reisroutes geeft ze een aantal plaatsen uit het Romeinse Rijk weer, alsmede de reisafstanden. Ze vormt een belangrijke bron voor de archeologie van o.a. Nederland, zodat we weten waar en onder welke naam de Romeinse steden en forten bekend zijn. De naam is ontleend aan keizer Caracalla, wiens echte naam Marcus Aurelius Severus Antoninus was. Evenals de Peutinger kaart geeft ze een beperkt aantal plaatsen weer om te kunnen reizen (zoals de borden langs de moderne snelwegen ook doen), zonder uitputtend te zijn. In tegenstelling tot deze Peutingerkaart is het Itinerarium Antonini geen kaart, maar een afstandenlijst. Er is ook een zeevaarttabel genaamd Itinerarium Antonini Augusti maritimum.	Itinerarium Antonini
juli	De Codex Justinianus is een bron van het Romeinse recht in de late Oudheid. De tekst ervan kwam gereed op 7 april 529. De samenstelling van de Codex is te danken aan de ijver van Tribonianus en belangstelling van keizer Justinianus. Samen met andere rechtsteksten werd deze codex in de zesde eeuw opgenomen in het zogeheten Corpus Iuris Civilis. De codex werd al snel herzien in 534, door de toevoeging van de Digesten (bloemlezing van geschriften van belangrijke juristen, zoals Ulpianus en Papinianus) en de Instituten (een inleidend leerboek voor het recht) aan het Corpus Iuris Civilis en het tekstbederf door de vermenigvuldiging van de codex. Later werden ook de Novellen hieraan toegevoegd, hetgeen betekende dat de actuele wetgeving ter beschikking werd gesteld. In de tijd van de Romeinen betekende het woord codex simpelweg boek en kon dus in die tijd ook een niet-juridische inhoud bevatten. Tegenwoordig wordt het echter algemeen als wetboek gezien, door de betekenis die het kreeg in het Codex Justinianus.	Codex Justinianus
augustus	Robigalia was een feest ter ere van Robigus dat op 25 april in Rome gevierd werd. Onder leiding van de flamen Quirinalis werd een processie door Rome gehouden en offerde men een schaap en een teef. Het ging bij dit laatste waarschijnlijk om homeopathische magie, die in verbandstond met het ondergaan van de Siriusster of ook wel Hondster genoemd. Men meende waarschijnlijk dat de graanroest (robigo) die Robigus over het graan kon brengen tezamen met de Hondster (vandaar het offeren van een teef) verdween. De flamen Quirinalis vroeg Robigus zich niet op het graan te storten, maar op de zwaarden en verderfelijke wapens.	Robigalia
september	Het gerundivum is een grammaticale constructie die vooral in het Latijn gebruikt wordt. Het gerundivum is een verbaaladjectief. Dit wil zeggen dat het bijvoeglijk wordt verbogen (bonus, -a, -um) en wordt vertaald met 'moeten...kunnen...' of als het negatief is met 'niet mogen...' of 'niet kunnen...' Vergelijkbaar met het gerundivum is het gerundium, dat zich van het eerste onderscheidt doordat het niet als bijvoeglijk maar als zelfstandig naamwoord wordt gebruikt. Een beroemd voorbeeld van het gerundivum is het woord delendam in de uitspraak van de Romeinse senator Cato: Ceterum censeo Carthaginem esse delendam. Ook het woord agenda is een gerundivum, net als de woorden promovendus, examinandus, addendum en corrigendum en de eigennaam Amandus. Ook het Nederlandse woord legende is van oorsprong een gerundivum.	Gerundivum
oktober	De zogenaamde murus Gallicus, beschreven door Caesar in zijn Commentarii de bello Gallico werd algemeen gebruikt in de streek die we vandaag Frankrijk zouden noemen. Daar zijn ongeveer 24 exemplaren bekend. Maar er zijn ook exemplaren te vinden in het huidige Zwitserland, België en sommige delen van de Britse eilanden. Dit type muur is echter zeer zeldzaam in Centraal-Europa. De meest oostelijke vindplaats tot vandaag is in Manching, nabij Ingolstadt in Beieren (Duitsland). Deze Gallische (Keltische) muur werd opgetrokken op de volle grond. Er werden eerst palen aangebracht in lengte- en dwarsrichting. Deze palen werden op hun kruisingen verbonden door lange ijzeren spijkers zodat een raamwerk gevormd werd dat dan gevuld werd met stenen en steengruis. Aan de voorzijde werd dan een beschermlaag van stenen aangebracht (volgens de techniek van de droge muur, nl. zonder mortel). Op deze manier werd een drie meter dikke muur opgericht, die zeer stabiel was dankzij het raamwerk van palen. Het was niet eenvoudig hem te vernietigen of af te branden omdat enkel de uiteinden van de palen tussen de stenen uitstaken. Aan de binnenkant werd een helling voorzien die niet alleen door voetvolk, maar ook door ruiters kon gebruikt worden om de top van de muur (die verscheidene meters hoog was) te bereiken.	Murus Gallicus
november	Het lustrum (van het Latijn: luere, binden) was van oorsprong een zoenoffer dat eens per vijf jaar door de Romeinen werd gehouden. Dergelijk zoenoffer werd gehouden na het afnemen van een census door een censor die om de vijf jaar werd aangesteld. Het was een speciale vorm van lustratio waarbij alle mannelijke Romeinse burgers als ware ze een leger door de censores verzameld werden op het Marsveld buiten het pomerium. Nadat men driemaal in een magische kring rond de groep burgers gelopen had met suovetaurilia (d.i. een offerdierengroep bestaande uit een varken (sus), een schaap (ovis) en een stier (taurus), werden deze dieren geofferd aan Mars (oorspronkelijk werden ze begraven). Dit zuiverde het volk en bond het opnieuw (ze waren immers opnieuw ingedeeld in de comitia centuriata). Hierop leidde de censor het volk terug naar de stad.	Lustrum
december	Naturalis Historia is een verzameling van 37 boeken, waarin de Romein Plinius de Oudere halverwege de 1e eeuw na Chr. (het eerste boek verscheen in 77) alle hem bekende feiten en feitjes heeft verzameld, om zo te proberen een compleet beeld van de (toen bekende) wereld te geven. Men zou kunnen zeggen dat het de eerste poging was om een encyclopedie te maken. Plinius verzamelde niet alleen, hij leverde vaak ook commentaar. Zo komt hij bij de beschrijving van de werelddelen tot de conclusie dat de wereld meer lengte heeft dan breedte en dat deze enigszins bol moet zijn, omdat de zon niet overal op dezelfde tijd opkomt. Het boek is uitgebreid vertaald en in 2004 voor het eerst in het Nederlands uitgegeven onder de titel: De wereld.	Naturalis Historia

Al geweest

Hier staat een alfabetische lijst van de woorden die al geweest zijn. (Om te voorkomen dat er tweemaal hetzelfde artikel kort na elkaar wordt uitgelicht.)

• INRI (dec '06)
• Klassiek Latijns alfabet (feb '07)
• Locatief (jan '07)
• Principaat (mrt '07)

Ga terug naar Portaal:Latijn