Naar inhoud springen

Sint-Bernardusabdij (Hemiksem)

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Sint-Bernardusabdij
Wapen van de Sint-Bernardusabdij
Wapen van de Sint-Bernardusabdij
Land België
Regio Vlaanderen
Plaats Hemiksem
Coördinaten 51° 8′ NB, 4° 20′ OL
Religie Rooms-katholiek
Kloosterorde Cisterciënzers
Moederklooster Abdij van Villers
Gebouwd in 1246
Gesloten in 1796
Monumentale status Beschermd
Portaal  Portaalicoon   Religie
Luchtfoto met links de plaats waar de kerk stond
De toren in de westgevel
Abdijkerk, restanten
Sint-Bernardusabdij tijdens het blauwe uur
De Sint-Bernardusabdij in Hemiksem, gravure van Harrewijn uit Les Délices des Pays-Bas (1786)

De Sint-Bernardusabdij van Hemiksem (provincie Antwerpen) is een voormalige cisterciënzerabdij, gesticht in 1243, die opgeheven werd tijdens de Franse Revolutie. De abdijheren waren sinds 1243 heer van de heerlijkheid Hemiksem.[1] De gebouwen zijn nu eigendom van de gemeente Hemiksem.

De abdij is genoemd naar Bernardus van Clairvaux. De stichting van de abdij, eerst in Vremde (1236) en daarna verhuisd naar Hemiksem (1243), werd mede mogelijk gemaakt door de steun van de hertogen Hendrik I en zijn zoon Hendrik II van Brabant. De abdij werd door paus Urbanus IV bevestigd. Er wordt aangenomen dat de monniken van de abdij nauw betrokken waren bij de ontginning van klei in de Rupelstreek, en dus bij het maken van baksteen. De benaming paepsteen verwijst nog naar de religieuze invloed. Het einde van de 16e eeuw was een woelige periode voor de katholieke clerus in de regio, zodat in 1578 de abdij tijdelijk verlaten werd onder druk van de beeldenstorm. In 1672 brandde de abdij grotendeels af. De huidige gebouwen dateren dan ook uit de 17e en 18e eeuw.

De abdij bezat de heerlijke rechten in onder meer Hemiksem, Puurs, Westmalle en Zoersel. De abdijheren bedienden onder meer parochies (Patronaatsrecht) in Oudenbosch, Wouw, Gastel, Hoeven, Kapellen en Loenhout. De abdij bezat belangrijke refugiehuizen in Antwerpen, Lier en Brussel. De abt van de abdij zetelde bovendien in de Staten van Brabant.[2]

De Franse Revolutie hief de orde op, en de kerk van de abdij werd afgebroken. In 1836 kochten de overgebleven religieuzen dan de Sint-Bernardusabdij in Bornem, en verlieten Hemiksem definitief. In 2017 verlieten de monniken ook de abdij van Bornem.[3]

Lotgevallen na de Franse Revolutie

[bewerken | brontekst bewerken]

Het gebouw werd vanaf 1811 gebruikt als maritiem hospitaal. In 1821 verbouwde de Antwerpse architect Pierre Bruno Bourla de abdij tot een correctionele gevangenis met grote slaapzalen. Er verbleven 1554 mannen, 457 vrouwen en vele kinderen. Vanaf 1867, toen slaapzalen uit de mode waren en werden vervangen door aparte cellen, werd het complex gebruikt als militair depot. Vlak na de Tweede Wereldoorlog werd het gebruikt als interneringskamp voor collaborateurs. Van 1948 tot 1977 werd het opnieuw door het leger gebruikt. Vanaf 1977 volgde een lange periode van leegstand en verval.

Sinds 1973 is het gebouw beschermd. Het werd door de gemeente aangekocht in 1988. De meeste militaire bijgebouwen werden afgebroken en de Vlaamse Gemeenschap richtte een park in op het domein rond de abdij. De west- en oostvleugel van het gebouwencomplex werden midden jaren '90 gerestaureerd.

Huidige bestemmingen

[bewerken | brontekst bewerken]

Op de evenementenweide naast de abdij vond van 2004 tot 2013 jaarlijks in augustus het gratis vierdaagse festival Casa Blanca plaats.

De bisschop van Antwerpen was enige tijd titulair abt van de abdij. Het huidige bisschoppelijk paleis aan de Schoenmarkt in Antwerpen was een refugiehuis van de abdij.

De abten van de Sint-Bernardusabdij (Vremde-Hemiksem-Bornem)[4]

# Naam Ambtsperiode Opmerking
1 Hugo 'E Villariosomissus' van Bierbeke 1237-1243 Abt in Vremde
2 Gosuinus Dreyman 1243-1251 Eerste abt te Hemiksem
3 Balduinus van Gistel 1252-1257
4 Guilelmus van Uytenkerke 1257-1261
5 Arnulphus van Ghestele 1261-1266
6 Guilelmus van Diepenbeke 1266-1272
7 Henricus van Melbreuck 1272-1279
8 Jacobus van Waelhem 1296-1305
9 Raduardus van Mechelen 1305-1308
10 Henricus van Pulle 1308-1311
11 Johannes van Malre 1311-1315
12 Johannes van Steenberghe 1315
13 Henricus Banaert 1315-1341
14 Gosuinus Dreyman 1341-1356
15 Guilelmus van Mortere 1356-1364
16 Johannes van Wesele 1364-1378
17 Petrus Boute 1379
18 Jordanus van Aarschot 1378-1390
19 Johannes van Turnhout 1390-1397
20 Petrus van Santvliet 1397-1423
21 Petrus van Gorchem 1423-1431
22 Petrus van Breda 1431-1453
23 Gerardus van der Donck 1453-1468
24 Martinus Blijleven 1468-1498
25 Romuldus van Eppeghem 1498-1504
26 Johannes de Gross 1504-1505
27 Petrus Cops 1505-1518
28 Marcus Cruyt 1519-1536 Vicaris-generaal
29 Jacobus van der Meeren 1536-1559
30 Thomas van Thielt 1559-1566 Hij werd protestant en afgezet in 1566. In 1567 werd Jacobus Ceeuwen (Oudenbosch, 1530) als nieuwe abt gekozen, maar hij kwam nooit in functie gezien deze functie vanaf toen en tot 1649 naar de Bisschop van Antwerpen ging.[5]
31 Franciscus Sonnius 1570-1576 Bisschop van Antwerpen
32 Jan van der Noot 1576-1586 Bisschopszetel van Antwerpen was vacant
33 Laevinus Torrentius 1586-1595 Bisschop van Antwerpen
34 Guilelmus van Berghen 1598-1601 Bisschop van Antwerpen
35 Johannes Van Mire 1604-1611 Bisschop van Antwerpen
36 Johannes Van Malder 1611- (1631?) 1633 Bisschop van Antwerpen
37 Gaspard Van den Bosch 1634-1649 Bisschop van Antwerpen
38 Judocus Gillis 1649-1660 Eerste abt na de scheiding van het bisdom Antwerpen
39 Johannes van Heymissen 1660-1678
40 Antonius Spanoghe 1679-1706
41 Petrus Pierssens 1706-1716 Prior
42 Cornelius Addriaenssens 1716-1721 Prior
43 Gerardus Rubens 1722-1736
44 Alexander Adriaenssens 1736-1740
45 Edmundus de Vylder 1740-1769
46 Norbertus Bruyndonckx 1769-1780
47 Benedictus Neefs 1780-1790
48 Raphael Seghers 1790-1810 Laatste abt te Hemiksem
49 Robertus Van Ommeren 1856-1895 Eerste abt te Bornem
50 Amadeus De Bie 1895-1901
51 Thomas Schoen 1901-1934
52 Godefridus Indewey 1935-1940
53 Eugenius Dirickx 1941-1955
54 Robertus Peeters 1955-1965
55 Gerardus Wassenberg 1965-1978 Prior-administrator vanaf 1965, abt vanaf 1975
56 Edmundus Van Dam 1987-1993
57 Leo Van Schaverbeeck 1993-2017 Laatste abt, overleden in 2023[6][7]

Kerkmeubilair uit de abdij

[bewerken | brontekst bewerken]

Na de sluiting van de kloosters in 1796 werd de abdij verkocht. Inderhaast verborgen de monniken waardevolle bezittingen, waarvan verschillende zich nu in de de abdij in Bornem bevinden. Wat overbleef van de bibliotheek ging naar de Sint-Michielsabdij in Antwerpen. Een deel van het kerkmeubilair is nog te bezichtigen, waaronder het hoogaltaar, de preekstoel en een deel van koorgestoelte.[8]

Zie de categorie St. Bernard's Abbey, Hemiksem van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.