Sint-Janskerk (Maastricht)
| Sint-Janskerk | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
'Kerkentweeling' Vrijthof, links de Sint-Jan
| ||||
| Plaats | Maastricht, Vrijthof 24 | |||
| Gewijd aan | Johannes de Doper | |||
| Coördinaten | 50° 51′ NB, 5° 41′ OL | |||
| Gebouwd in | 14e/15e eeuw | |||
| Restauratie(s) | 1877-85, 1909-12, 1981-85 | |||
| Monumentnummer | 27704 | |||
| Architectuur | ||||
| Bouwmateriaal | Limburgse mergel | |||
| Stijlperiode | Gotiek | |||
| Officiële website | ||||
| ||||
De Sint-Janskerk is een gotische kerk in het historische centrum van Maastricht. De protestantse Sint-Jan ligt gebroederlijk naast de Rooms-katholieke Sint-Servaas aan het Vrijthof en vormt met die kerk een voor Nederland unieke "kerkentweeling".
Geschiedenis
De Sint-Janskerk was in de middeleeuwen een van de vier parochiekerken van Maastricht.[1] De kerk ontleent haar naam aan Johannes de Doper en werd ±1200 gesticht door het kapittel van Sint-Servaas om als parochiekerk voor de Sint-Servaasparochie te fungeren, waardoor de Sint-Servaas ontlast werd en nog uitsluitend als kapittelkerk en bedevaartkerk kon gaan functioneren. De Sint-Janskerk werd in 1218 voor het eerst genoemd. De huidige kerk stamt uit de 14e en het begin van de 15e eeuw. In 1414 werd de gotische doopkapel toegevoegd. De oorspronkelijke toren stortte op 8 juni 1366 in na een hevige storm. De huidige toren werd na een lang herstel in de tweede helft van de vijftiende eeuw voltooid met de bouw van de hoge lantaarn.
In 1632, na de verovering van Maastricht door Frederik Hendrik, ging de kerk definitief over in protestantse handen, na al eerder korte tijd door de protestanten opgeëist te zijn.[2] Vanaf 1633 behoorde de kerk tot de Nederduits Gereformeerde Kerk. De voormalige sacristie ging dienst doen als consistoriekamer. De wandschilderingen met katholieke voorstellingen verdwenen onder een laag witte kalk en kwamen pas bij een restauratie begin 20e eeuw tevoorschijn.
De toren heeft niet altijd de markante rode kleur gehad; in geschriften wordt melding gemaakt van de kleuren geel (vroeg 18e eeuw) en wit (vroeg 19e eeuw). De kerk is meerdere keren gerestaureerd, in de jaren 1713 (door stadsarchitect Gilles Doyen), 1774, 1822, 1844, 1877-1885 (o.l.v. Pierre Cuypers) 1909-1912 (o.l.v. Willem Sprenger) en de periode 1981-1985 (o.l.v. W. Dingemans).[3] Tijdens deze laatste restauratie (1984) werd de toren weer rood geverfd.
Huidig gebruik
De Sint-Janskerk is in gebruik als kerkgebouw van de Protestantse Gemeente Maastricht-Heuvelland. Dit is een kerkgemeenschap van de Protestantse Kerk in Nederland en komt voort uit een fusie van de Nederlandse Hervormde Kerk en de Gereformeerde Kerken in Nederland. Dit laatste kerkgenootschap had in Maastricht tot voor kort een eigen kerkgebouw (de Gereformeerde kerk aan het Sterreplein), maar de van oorsprong Hervormde Sint-Janskerk werd de hoofdkerk van de nieuwe fusiekerk.
De kerk is in de zomer (Pasen tot einde herfstvakantie) dagelijks te bezichtigen, behalve op zondagen, omdat er dan kerkdiensten plaatsvinden. In de zomer kan tevens de bijna 80 meter hoge toren (de hoogste van Maastricht) worden beklommen. De hoofdingang van de kerk bevindt zich aan het Henric van Veldekeplein.
Architectuur en interieur
De Sint-Janskerk is een van de zeven Maasgotische kerken en kapellen in het centrum van Maastricht. De kerk is gebouwd in mergelsteen op een onderbouw van kolenzandsteen en hardsteen. De kerk bestaat uit een driebeukig basilicaal schip uit het begin van de 14e eeuw en een koor uit de late 14e eeuw. De doopkapel en sacristie zijn 15e-eeuws. Kenmerkend voor de kerk is de 79 meter hoge, roodgeschilderde toren, waarvan de bovenbouw invloeden vertoont van de Domtoren in Utrecht. De mergelstenen kroon en torenspits dateren uit de tijd van de restauraties door Cuypers (1877).
In de toren bevindt zich een 15e-eeuwse houten klokkenstoel met een klok uit 1687, gegoten door Joannes en Josephus Plumere. Een kleine klok, de zgn. poortklok, werd vroeger dagelijks geluid om de stadspoorten te laten openen en sluiten, maar werd in 1943 door de Duitse bezetters geroofd. In 1997 werd de kerktoren voorzien van een nieuw uurwerk.
Het interieur wordt gedekt door een kruisribgewelf. De acht ronde, hardstenen zuilen hebben kapitelen met een gestileerd bladmotief. Opvallend zijn de gepolychromeerde kraagstenen met afbeeldingen van de twaalf apostelen, bisschoppen en engelen. Verder bevinden zich in de kerk diverse gebeeldhouwde grafmonumenten in zwart en wit marmer, hardstenen grafzerken (de oudste uit 1354) en enkele muurschilderingen, waaronder een Lam Gods met kruisvaan in het koor en een voorstelling van Christus als Salvator Mundi op een zuil. Van het meubilair kunnen genoemd worden een 17e-eeuwse koperen lezenaar, een preekstoel in Lodewijk XVI-stijl uit 1779 en een 19e-eeuws marmeren doopvont.
Orgel
De Sint-Janskerk heeft door de jaren heen verschillende orgels gehad. Het huidige orgel werd in 1992 door de firma Verschueren gebouwd met gebruikmaking van de orgelkast uit 1780. De dispositie luidt als volgt:
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Trivia
- De Sint-Janskerk was oorspronkelijk de doopkerk van de Sint-Servaasparochie. Op de zaterdagen voor Pasen en Pinksteren trokken de kanunniken van Sint-Servaas in processie naar de Sint-Jan om er het doopwater te wijden. Bij die gelegenheid zong het kerkkoor de kanunniken vanaf de eerste torentrans van de Sint-Jan toe.[4]
- De verstandhouding tussen de protestantse Sint-Jan en de katholieke Sint-Servaas was niet altijd even harmonieus. In de 17e eeuw klaagde de kerkenraad van de Sint-Jan over het "wolvendansen", het wild beieren van de klokken van de Sint-Servaas om de preek in de Sint-Jan te verstoren.[5]
- In 1659 ontstond een geschil tussen de kerkenraad en de beeldhouwer en ivoorsnijder Johannes Boissier over het marmeren grafmonument dat deze gemaakt had voor Jacoba Cabeliau-de Gryse. De kerkenraad vond het monument te katholiek.[6]
Bronnen en noten
- Boogard, J. van den, S, Minis, Monumentengids Maastricht. Leiden, 2001
- Term, J. van, en J. Nelissen, Kerken van Maastricht. Maastricht, 1979
- Ubachs, P., en I. Evers, Historische Encyclopedie Maastricht. Zutphen, 2005
- ↑ Van de vier historische parochiekerken zijn er nog maar twee over: de Sint-Janskerk en de Sint-Matthijs; de Sint-Nicolaaskerk en de Sint-Maartenskerk werden in de 19e eeuw gesloopt. Zie: Ubachs/Evers, pp. 400-401
- ↑ Ubachs/Evers, p. 251
- ↑ Van Term/Nelissen, p.20
- ↑ Ubachs/Evers, p.251, 'Janskerk, Sint-'.
- ↑ Ubachs/Evers, p.588, 'wolvendans'.
- ↑ Ubachs/Evers, p.252, 'Janskerk, Sint-'.
Externe links
- Officiële website Sint Janskerk Maastricht
- Website van de Protestantse Gemeente Maastricht-Heuvelland
- Stichting Vrienden van St. Jan
- Sint-Janskerk op www.kerkgebouwen-in-limburg.nl
Fotogalerij
-
Toren Sint-Jan -
Koorzijde Vrijthof -
Grafstenen -
Preekstoel
