Exedra

Een neoklassieke exedra in de Hermitage in Sint-Petersburg, Rusland door architect Leo von Klenze (gebouwd tussen 1839-1852).

Een opgegraven vloer van een laat-Romeinse villa in La Olmeda, Palencia, Spanje. De exedra is de ruimte waar de vloer nog aanwezig is. Waar de vloer ontbreekt, zijn de zuilen van de hypocaustum (kruipruimte voor vloerverwarming) zichtbaar.

Exedra in de Villa Adriana.

Exedra in het Stadion van Domitianus op de Palatijnheuvel, Rome.

Een exedra (Oud-Grieks: ἡ ἐξ-ἒδρα, Latijn: exedra) is in de Oud-Griekse en Romeinse architectuur een halfronde nis of uitbouw, soms in de gevel van een gebouw onder een halve koepel, die kon dienen voor vergaderingen, gesprekken en lezingen. In de oorspronkelijk Griekse vorm was een exedra een zitgelegenheid aan de buitenkant van een gebouw, een ruimte met een gebogen zitbank die grensde aan een zuilengalerij (stoa of peristylium). Een exedra kan ook een gebogen onderbreking zijn van een rechte colonnade (zuilenrij), met of zonder zitbank in de vorm van een halve cirkel. Boven de ronde zitbank kunnen beelden staan, al of niet met een fontein in het hart van de halve cirkel.

Voorbeelden

Exedra's komen veelvuldig voor in klassieke villa's, paleizen, gymnasia en andere openbare gebouwen en werden door latere architecten geïmiteerd. In bredere zin kunnen ze ook deel uitmaken van een kerk, tuinontwerp, folly of stadsplein.

Romeinse Oudheid

• Forum van Augustus, Rome, 42 v.Chr. - 2 v.Chr.
• Domus Aurea van keizer Nero, Rome
• Basilica Ulpia, Forum van Traianus, Rome, door architect Apollodorus
• Thermen van Trajanus, Rome
• Exedra en Gebouw met de drie exedra's, Villa Adriana bij Tivoli
• Theater van Santiponce (Italica), Santiponce, Sevilla.
• Thermen van Caracalla, Rome
• Stadium van Domitianus, Palatijn, Rome
• Piazza della Repubblica, Rome, heette eerder Piazza Esedra, omdat hij de vorm van de exedra van de Thermen van Diocletianus volgde.
• Tempel van Jupiter Helipolitanus, Baalbek, Libanon
• Exedra van Herodes Atticus, Olympia
• Hagia Sophia, Istanbul

Middeleeuwen

• Basiliek van San Vitale, Ravenna (526-547)
• Armeense kerk van Kars, Turkije (943-967)

Renaissance en later

• Dom van Florence door Filippo Brunelleschi
• Sultan Ahmetmoskee, Istanbul. Drie exedra's komen uit op de centrale koepel.
• Centrale deel van de Trevifontein uit de Barok met een standbeeld van Neptunus
• Nieuwe Hermitage in Sint-Petersburg, gebouwd tussen 1839-1852.
• Parque de El Capricho, Plaza de los Emperadores, Madrid
• West Wycombe Park, Buckinghamshire, England
• Belton House, Grantham, Lincolnshire, England
• Abraham Lincoln: The Head of State (1908), Grant Park, Chicago
• Palazzo dell'INA (Istituto Nazionale delle Assicurazioni), Piazzale delle Nazioni Unite, EUR, Rome. Drie exedra's met fonteinen, door Giovanni Muzio, Mario Paniconi en Giulio Pediconi, geïnspireerd op Forum van Trajanus.

Schilderijen met een exedra

• Lawrence Alma-Tadema: Sappho and Alcaeus, 1881
• id., Under the Roof of Blue Ionian Weather, 1898-1901
• id., Silver favourites, 1903
• id., Exedra

Galerij

• 
  Thermen van Trajanus.
• 
  Gebouw met drie exedra's in de Villa Adriana.
• 
  Exedra aan de Dom van Florence.
• 
  Sultan Ahmetmoskee, Istanbul.
• 
  Neoklassieke exedra in het Parque de El Capricho, Plaza de los Emperadores, Madrid.
• 
  Trevifontein, Rome
• 
  Piazza della Repubblica, Rome.
• 
  Een monument in de vorm van een exedra: Abraham Lincoln: The Head of State (1908), Grant Park, Chicago.
• 
  Alma-Tadema: Sappho and Alcaeus, 1881.
• 
  Alma-Tadema: Under the Roof of Blue Ionian Weather, 1898-1901.
• 
  Alma-Tadema: Silver favourites, 1903.

Zie ook

• Alkoof
• Apsis (architectuur)
• Atrium (bouwkunde)
• Erker