Vrijplaats Koppenhinksteeg

Vrijplaats Koppenhinksteeg gezien van de Hooglandse Kerkgracht

Vrijplaats Koppenhinksteeg is de overkoepelende noemer waaronder van eind jaren zestig tot 2010 diverse ideële initiatieven en organisaties, gevestigd in vier (deels) gekraakte monumentale panden op de hoek Koppenhinksteeg en de Hooglandse Kerkgracht in Leiden, hun activiteiten ontplooien en gedachtegoed uitdroegen. Sinds april 2012 heeft de Vrijplaats een nieuw pand aan de Middelstegracht in Leiden. Deze locatie zal onderdak bieden aan alle Vrijplaats initiatieven die voorheen in de Koppenhinksteeg actief waren.

Definitie vrijplaats

De woordenboekdefinitie van vrijplaats verwijst naar ‘’toevluchtsoord’’, ‘’een plaats waarheen je vlucht en waar je veilig bent’’. Historistische voorbeelden hiervan zijn het eiland Tortuga; dat in de 17e eeuw een vrijhaven voor piraten was, kerken en kloosters die kerkelijk asiel verleenden en, in haar eigen optiek, de Commune van Parijs; die in de dagen dat de Commune de stad regeerde ingrijpende hervormingen doorvoerde en waarvan Karl Marx schreef dat het 'een bepaalde vorm' was van de 'sociale republiek' die al eerder door Parijse arbeiders werd geëist, tijdens de Februarirevolutie. Hij vatte deze republiek op als een klassenloze maatschappij..

Tegenwoordig wordt deze term, vooral binnen krakers- en links activistische kringen, gebruikt voor panden waar eigen sociale normen heersen en waar gelijkgestemden in al hun diversiteit samenkomen. Vanuit deze panden wordt dit gedachtegoed uitgedragen en worden andere sociale initiatieven ontplooit worden zoals weggeefwinkels en galerieën.

Geschiedenis Vrijplaats Koppenhinksteeg

De geschiedenis van Vrijplaats Koppenhinksteeg gaat terug tot 1969 toen het kunstenaars- en actie collectief Chloroform de eerste gedeeltes van de Koppenhinksteeg in gebruik nam. Er worden exposities gehouden en acties vanuit de panden beraamd, zoals het ritueel verbranden van de Telegraaf. In de daaropvolgende veertig jaar zullen tientallen ideële organisaties en honderden idealistische mensen in de Koppenhinksteeg onderdak vinden zoals: de Studenten en Actiegroepen Drukkerij, de Katholieke Werkende Jongeren, de krakersbond, de FNV Jongerenbond, Milieudefensie Leiden, linkse boekhandel Stichting "Manifest" en het Jeugdmuseum.

Sinds eind jaren tachtig was naast deze non-profit organisaties ook de commerciële drukkerij Nautilus in het complex gehuisvest. Deze drukkerij maakte echter geen deel uit van de vrijplaats.

Van 1996 tot 2006 wordt de tweede verdieping van Koppenhinksteeg 2 in gebruik genomen als woongroep voor drie mensen. De bewoners werden in 2006 tijdelijk elders gehuisvest in verband met veiligheidseisen, maar zij wilden terugkomen in het complex na legalisatie.

Straatbordje Koppenhinksteeg

Toen het pand in 2010 werd ontruimd waren er diverse organisaties en initiatieven gehuisvest: Eurodusnie met initiatieven als de Weggeefwinkel, ontmoetingsruimte/café de Linkse Kerk en biologisch en veganistisch eetcafé "Las Vegas"; cultureel centrum/poppodium Bar & Boos, de politieke organistatie De Fabel van de Illegaal en de Sportschool/Chinese Martial Arts Centre "Hong Ying" gevestigd.

Legalisatie, verkoop en ontruiming

De gebruikers beseften al jaren geleden dat om hun activiteiten op deze locatie verder voort te zetten en uit te breiden legalisering van die activiteiten nodig was om een ingrijpende, maar noodzakelijke renovatie mogelijk te maken. Een probleem vormde de slechte staat van onderhoud van de panden. Dat de panden in een slechte staat verkeerden komt, volgens woordvoerder Marco van Duijn (van Eurodusnie), omdat de gemeente dertig jaar nagenoeg geen onderhoud aan de panden heeft verricht. Wie dat wel deden zijn de vrijplaatsorganisaties, echter in onvoldoende mate. Bij de gemeente werd daarom gepleit de panden, met de gebruikers erin, te legaliseren. In mei 2000 dienden enkele vrijplaatsorganisaties bij de gemeente een voorstel het bestaande gebruik te formaliseren en de panden gezamenlijk op te knappen. In dit 'cascohuurvoorstel' neemt de gemeente Leiden het achterstallig onderhoud aan het casco voor haar rekening en renoveren de vrijplaatsorganisaties de binnenkant van de panden en gaan ze huur betalen. Dit voorstel wordt echter door het gemeentebestuur afgewezen.

Jarenlang zag het er naar uit dat de vrijplaats herontwikkeld zou worden voor woningbouw. Met behulp van duizenden stadsgenoten wisten de vrijwilligers van de diverse vrijplaatsorganisaties in 2005 de politiek te overtuigen om de vrijplaats te legaliseren.

In februari 2009 bracht de Stichting Vrijplaats Koppenhinksteeg (SVK) met zeven andere gegadigden een bod uit op de vier monumentale panden. De SVK biedt aan om de panden geheel op eigen kosten te renoveren en de panden ten behoeve van de verschillende Vrijplaatsorganisaties te gaan beheren.. Dit bod wordt echter om administratieve redenen uitgesloten van koop.

In Juni 2009 werd bekend dat de gemeente een koper had gevonden voor de panden van het complex Koppenhinksteeg/ Hooglandse Kerkgracht, de panden van de Vrijplaats Koppenhinksteeg: Het Leidse bedrijf Atrium Vastgoedontwikkeling BV, van architect Hans Bakker. Deze gaf het complex te zullen verbouwen tot hoogwaardige en duurzame appartementen, die volgens de gemeente binnen de geldende bestemming 'gemengde doeleinden' passen.

In Januari 2010 volgt dan de juridische ontknoping. In een kort geding wordt bepaald dat de gemeente de Vrijplaats per 20 februari mag ontruimen. Pogingen dit besluit verder aan te vechten slagen niet. Zaterdag 13 februari vindt er een protestmars plaats door de binnenstad tegen de op handen zijnde ontruiming en tegen het kraakverbod waar enkele honderden sympathisanten in mee lopen. Uiteindelijk vindt de ontruiming van de Vrijplaats op vrijdag 26 februari plaats, een kleine week voor de gemeenteraadsverkiezingen. De politie en ME werden hierbij geconfronteerd met krakers die vreedzaam verzet boden en vrijwillig het pand verlieten en met enkele tientallen demonstrerende sympathisanten die zich buiten het politie cordon hadden opgesteld.

Anno 2012 staat het voormalig pand van de Vrijplaats aan de Koppenhinksteeg echter nog steeds leeg en heeft er geen renovatie plaats gevonden.

Doorstart en Stem Terug

Tot het moment van ontruiming hoopte de diverse Vrijplaats organisaties nog op een politieke oplossing in de vorm van een alternatieve locatie. De Vrijplaats heeft meermaals aangegeven niet aan deze specifieke locatie gebonden te zijn voor hun activiteiten, maar dat het uitdragen van hun gedachtegoed en het faciliteren van sociale en culturele activiteiten, met hun ondersteunende functies hen voorop staat. In 2009 wordt van uit dit gedachtegoed de lokale politieke partij Stem Terug gevormd. Al gaat het hier, naar eigen zeggen, niet om een politieke partij maar "een lokaal netwerk van creatieve denkers en vooral doeners", toch doen zij mee aan de 2010 gemeenteraadsverkiezingen met een programma waar inspraak van de burger, een transparante overheid, cultuur en milieu centraal in staan.

in 2012, twee jaar na de ontruiming van de Vrijplaats Koppenhinksteeg, weten de Stichting Vrijplaats Koppenhinksteeg en de Gemeente Leiden overeenstemming te vinden over een gepaste nieuwe locatie voor de Vrijplaats waar alle Vrijplaats organisaties een nieuw onderkomen een nieuw onderkomen zullen vinden, nadat eerdere onderhandelingen over drie panden aan het Vrouwenkerkplein stuk waren gelopen; de voormalige conservenfabriek van Tieleman & Dros aan de Middelstegracht. Het is de bedoeling van de stichting dat deze nog dit jaar wordt omgetoverd tot een "prachtige sociaal-culturele vrijplaats".

Externe links

• Website Stichting Koppenhinksteeg
• Sociaal-Culturele Vrijplaats Middelstegracht
• Gemeente Leiden - Dossier Koppenhinksteeg
• Stem Terug